سوال:
 

میان زهد (ساده زیستى) و پیشرفت چه ارتباطى است؟

پاسخ:
 

یكى از كمالات اخلاقى انسان زهد و ساده زیستى است و در متون دینى ما در باب مخالفت با تجمّلات دنیوى و دنیاگرایى تأكیدات فراوانى شده است. در قرآن كریم خداى بزرگ به پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله مى‏فرماید: به شكوفه‏هایى كه در دست دیگران است و ما به آنان داده‏ایم چشم مدوز؛ زیرا ما مى‏خواهیم آنان را با آن شكوفه‏ها بیازماییم ولى رزق پروردگار تو بهتر و ماندنى‏تر است.[1[
شكوفه‏هاى دنیا براى كسى میوه نخواهد داد. عالم طبیعت چنان سرد است كه تا این شكوفه‏ها بخواهد به بار نشیند و به ثمر تبدیل شود، سرماى زودرس طبیعت از راه مى‏رسد و شكوفه‏ها مى‏ریزد.[2[
اما دیدگاه‏هاى مختلف در باب زهد و پارسایى در طول تاریخ موجب بروز تفاسیر گوناگون در عرصه‏ى فرایندهاى اجتماعى گشته است و متأسفانه برداشت‏هاى ناروا از منابع دینى و یا نادیده گرفتن سنت و سیره‏ى حضرات معصومین علیهم السلام نحله‏هاى گوناگونى را پرورانده كه جمعى در مسیر افراط و گروهى در وادى تفریط، چهره‏ى زیباى زهد و ساده زیستى را مشوش ساخته‏اند. به گونه‏اى كه گاهى با شنیدن واژه‏ى زهد انزوا، تنهایى، دورى از مردم و تمدن و پیشرفت و ترقى، و دعا و عبادت در گوشه‏اى آرام و فارغ از مشغله‏هاى زندگى در ذهن انسان تداعى مى‏گردد، در حالیكه این معنى واژگونه ساختن حقیقتى ارزشى و آلوده ساختن مفهومى ملكوتى است.
امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: زهد نه آنست كه مال دنیا را تباه كنى و نه آنكه حلال آن را بر خود حرام گردانى. بلكه زهد آنست كه اعتمادت به آنچه نزد حق است، بیش از آن باشد كه در نزد خودت یافت مى‏شود.[3[
و به فرموده‏ى حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام: زهد در یك آیه از قرآن بیان شده است آنجا كه مى‏فرماید: تا آنكه به خاطر از دست دادن چیزى متأسف و متأثر نشوید و بر آنچه به دستتان رسیده فرحناك نباشید.[4[
و لذا پارسایى و زهد دل بستن به امر باقى و نومید گشتن نسبت به امور فانى است. جدایى از تعلقّات دنیوى و قرب به ملكوت است. سبك بال گشتن براى پرواز در آسمان فضایل و ملكات انسانى است.

حال آیا رشد و كمال و تعلیم و تربیت و سعادتمندى مانع پارسایى است یا یاور آن؟
 

كدام مكتب و آیین همچون اسلام توصیه و تشویق نسبت به فراگیرى علم و كسب معرفت و جوشش و بالندگى و تلاش عقلانى دارد؟
مگر نه اینست كه پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله فرمودند: علم را طلب نمائید ولو اینكه در چین باشد.[5] و فراگیرى آن را بر همگان ضرورى دانستند.[6[
در روایتى مولى امیرالمؤمنین على علیه السلام تمام مواضع دنیا را جهل مى‏نامد مگر جایگاه علم را كه روشنى و فروغ است[7]، و این به صراحت قدر و شایستگى علم و حقارت دنیا و دلبستگى به آن را بیان مى‏سازد.
اما در باب نسبت بین دین اسلام و پیشرفت باید گفت: از لحاظ تاریخى اسلام همواره به نو شدن تمایل نشان داده است اما این نو شدن لزوماً به معناى مدرنیسم و نو شدگى غربى نیست. واژه مدرنیته از واژه‏ى لاتین (Modernus) به معناى نو و تازه گرفته شده است. مدرنیته یعنى نو شدن و نوشدگى و در برابر هر گونه تعلّق به گذشته و سنت قرار مى‏گیرد، هر چند وجوه اشتراكى نیز با آن دارد. براى نمونه مى‏توان به علم گرایى جهان اسلام كه یكى از الگوهاى نوشدن غربى بود اشاره كرد. توجه به حقوق بشر، عقل گرایى، مدارا با مخالفان و غیر هم كیشان كه همگى از مظاهر نو شدن غربى به شمار آمده‏اند ریشه در تمدن اسلامى داشته و برگرفته از آن هستند. بحث آزاد در حوزه‏ى معارف دینى و گریز از جزمیّت نیز از دیگر آموخته‏هاى تجدّد غربى از جهان اسلام است.[8[
اما نكته‏ى حائز اهمیت این است كه ترقّى، پیشرفت و نو شدنى مورد نظر اسلام است كه انسان را اسیر تمایلات نفسانى و تعلقات دنیوى نسازد بلكه او را از هوى و هوس برهاند. به فرموده‏ى امام على علیه السلام: هر آن علمى كه مورد تأیید و امضاء عقل نباشد گمراهى و ضلالت است.[9] وقتى تساوى دو روز انسان از منظر اسلام غبن و خسران محسوب گردد این بهترین معناى رشد و بالندگى است.

براى اطلاع بیشتر روایاتى چند درباره موضوع بحث ذكر مى‏گردد.
 

امام صادق علیه السلام: كسى كه از مقتضیات زمان خود آگاه است مورد هجوم اشتباهات واقع نمى‏شود.[10[
امام على علیه السلام: سزاوار است انسان عاقل رأى خردمندان را به رأى خود بیفزاید و دانش علما را بر دانش خویش اضافه نماید.[11] امام على علیه السلام: تجارب آدمى پایان ندارد و معلومات انسان عاقل به وسیله‏ى تجربه همواره در افزایش و فزونى است.[12[
امام موسى بن جعفر علیه السلام: از ما نیست آن كس كه دنیاى خود را براى دینش یا دین خود را براى دنیاى خویش ترك گوید.[13[

پی نوشت ها :
 

[1] قرآن كریم سوره طه آیه 131.
[2] جوادى آملى عبداللَّه، تفسیر موضوعى قرآن كریم، مراحل اخلاق در قرآن، ص172.
[3] مجلسى محمد باقر، بحار الانوار 8/172/77 )ج، ص، شماره حدیث(
[4] همان مصدر، 3/37/78.
[5] رى شهرى محمد، )حسینى سید حمید( – منتخب میزان الحكمة – روایت شماره 4480.
[6] كلینى محمد بن یعقوب – الكافى – 1/30/1.
[7] مجلسى محمد باقر، بحارالانوار 9/29/2
[8] بازتاب اندیشه، مركز پژوهش‏هاى اسلامى صدا و سیما – شماره 20 ص 21.
[9] آمدى عبدالواحد، غرر الحكم ص 384.
[10] حرّانى حسن، تحف العقول ص 356.
[11] آمدى عبدالواحد، غرر الحكم ص 384.
[12] همان مصدر، ص 42.
[13] مجلسى محمد باقر، بحار الانوار 208/17
 

منبع:مجله الکترونیکی مبین
ارسال توسط کاربر محترم:sadrian