در اندیشه و مکتب اسلامی کارها و مسئولیت دینی و اجتماعی انسان در جامعه در چارچوب نظام مند خاصی قرار می گیرد، به طوری که مبانی و بایسته های دینی و اخلاقی آن نیز مورد توجه قرار دارد. یکی از این کارها و حرفه های بسیار مقدس و انسان دوستانه، حرفه پرستاری است، برخی افراد در مواجه با این رشته تنها پوسته و ظاهر آن را مشاهده می کنند و از ماهیت، روح و باطل آن که گویای مبانی خاصی است،  غافل هستند مبانی که هویت این عمل را ارزشی و مقدس می نماید، به عبارتی نگاه برخی افراد به این حرفه نگاهی مادی گرایانه و فارق از هر گونه توصیه و رهنمودهای دینی و الهی است، این در حالی است که در اندیشه اسلامی برای قداست کارها و رفتارهای اخلاقی و اجتماعی انسان فراتر از قوانین مادی نگریسته می شود.

 
مبانی دینی و اخلاقی حرفه پرستاری

در نظام و اندیشه اسلامی حرفه پرستاری برپایه و اساس مبانی دینی و اخلاقی خاصی شکل گرفته است، مبانی و اصولی که به خوبی گویای هویت دینی و ارزشی حرفه پرستاری در چارچوب ضوابط خاص است، در ادامه به برخی از این مبانی اشاره خواهیم داشت:
 

نظام پرستاری مبتنی بر مبانی اعتقادی اسلامی

بدون تردید تا انسان نداند از کجا آمده، برای چه هدفی در دنیا زیست می کند، و قرار است بعد از حیات مادی کجا رهسپار شود، و اینکه رابطه او با پرورگار عالم، رابطه با خودش و دیگران چگونه باید باشد، و تا نداند کیست، و چه می تواند بشود امکانات وجودی اش چیست، اخلاق معنا و مفهوم معتدل و منطقی خودش را پیدا نخواهد کرد. از منظر جهان بینی اسلامی مبدأ، معاد و نبوت شالوده اخلاق در تمام عرصه های زندگی به شمار می آیند، از این رو یک پرستار نمونه در کار و حرفه ی خود هیچ گاه بدون نگاه بنیادی به مبانی فکری و فرهنگی خود فعالیت نمی کند، او معتقد به مدد و یاری پروردگار در درمان بیماران است.[1] یک پرستار مسلمان به خوبی باور به نظارت الهی بر رفتار و کارهایش دارد، از این رو کارها را به نحو احسن انجام می دهد.[2] این چنین پرستار نمونه ای به خوبی می داند کار نیک و صالح او علاوه بر تحسین دنیوی دارای اجر اخروی است.[3]

 
توجه به کرامت انسانی

بر اساس اندیشه اسلامی اصل کرامت یکی از مهمترین مبانی اخلاق پرستاری به شمار می آید، چرا که در نظام اسلامی انسان دارای کرامت ذاتی است، کما اینکه باری تعالی در این خصوص می فرماید: «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ؛[4] ما آدمیزادگان را گرامى داشتیم‏». از طرفی جامعه پرستاران و پزشکان نمونه نیز از چنین کرامتی برخوردارند، البته نباید از یاد برد که در منابع روایی شخص کریم با ویژگی های برجسته اخلاقی نیز باید همراه باشد، کما اینکه در منابع روایی نقل شده است: «الْکَرِیمُ مَنْ تَجَنَّبَ الْمَحَارِمَ وَ تَنَزَّهَ عَنِ الْعُیُوبِ؛[5]کریم یعنى گرامى و بلند مرتبه کسى است که دورى گزیند از حرام ها و پاک باشد از عیب‏ها». از این رو از روایت می توان اینچنین برداشت کرد که جامعه پرستاری می بایست، در معاشرت و امداد رسانی به همنوعان خود رفتاری کریمانه و برپایه عدالت و مهرورزی از خود نشان دهند.کار پرستاری در بسیاری از موارد ایجاب می کند سرعت عمل لازم در کارها رعایت شود، ولی این سرعت عمل نباید خارج از رویکرد حرفه ای و بدون تدبیر و تخصص لازم باشد، چرا که برخی شتابزدگی های بدون توجیه می تواند ضرر بیشتری را به بیمار تحمیل نماید.

 
زیبایی های اخلاقی پرستاران نمونه

1-رعایت تقوا و تلاش مجاهدانه                                                                                                    

پرستاران نمونه علاوه بر اینکه کارهای بشر دوستانه خود را برای خشنودی و رضای الهی خالص می کنند در این امر رعایت تقوای الهی و تلاش مجاهدانه را لازمه کار حرفه ای خود قرار می دهند، در روایت بسیار زیبا در منابع روایی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «وَ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ تَطَبَّبَ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ وَ لْیَنْصَحْ وَ لْیَجْتَهِدْ؛[6]و از على (علیه السّلام) که پزشک باید خدا ترس و خیر خواه و کوشا باشد. تقوا در هر حرفه ای به معنای رعایت قوانین الهی در انجام دادن آن است، بنابراین تقوای پرستاری، شامل همه آداب  و احکام اسلامی در مورد این حرفه بشر دوستانه است.[7]

 
2-راز داری و امانت

یکی دیگر از محاسن و زیبایی های اخلاقی که جامعه پرستاری و پزشکی باید خود را به آن آراسته کند، راز داری و امانت داری است، چه بسا بیماری که از نوع خاصی از بیماری و درد رنج می برد که اولاً دوست ندارند دیگران نیز از آن راز باخبر شوند و هم اینکه اصلاً نیازی به اطلاع رسانی و افشای آن بیماری در بین سایرین نیست، البته این شاخص به این معناست که برخی از بستگان خواهان پرس و جو از بیماری فرد هستند که او به دلایلی از فاش شدن آن ناراحت می شود. البته این چنین درد و اسراری را نباید از جامعه پزشکان و تیم مراقبت و پرستاری پنهان نگه داشت؛ چرا که بعید نیست این پنهان کاری زمینه دردسر بیمار را فراهم نماید: «مَنْ کَتَمَ الْأَطِبَّاءَ مَرَضَهُ خَانَ بَدَنَه‏؛[8]هر که پنهان کند از طبیبان بیمارى خود را خیانت کند بدن خود را».
 

3-احساس مسئولیت و پرهیز از بی تفاوتی و کم کاری

حرفه پرستاری با توجه به اینکه با سلامت و جان انسان ها سر و کار دارند، هر گونه اهمال کاری و بی توجه به مسئولیت سنگینی که دارند می تواند زمینه ضرر جانی و جسمی را برای یک انسان به بار آورد از این رو بیش از هر حرفه ای دیگری مسئولیت پذیری و پرهیز از بی تفاوتی حائز اهمیت است، ماسوی خطرات مرگباری که می تواند یک بیمار را تهدید نماید گاهی اوقات یک بیمار از درد شدیدی که  دارد رنج می برد، از این رو نیاز به توجه تیم پرستاری دارد، چه بسا در این چنین مواردی تشخیص پزشکی به عدم تجویز دارو باشد، ولی تسکین روحی و روانی می تواند کمک شایانی به این چنین بیمارانی نماید.

 
4-تدبیر علمی و پرهیز از شتابزدگی

کار پرستاری در بسیاری از موارد ایجاب می کند سرعت عمل لازم در کارها رعایت شود، ولی این سرعت عمل نباید خارج از رویکرد حرفه ای و بدون تدبیر و تخصص لازم باشد، چرا که برخی شتابزدگی های بدون توجیه می تواند ضرر بیشتری را به بیمار تحمیل نماید. باری به هر جهت سرعت همراه با تخصص و تدبیر لازمه کار پرهیزکاری است.

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه شعراء، آیه 80. «وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفینِ؛و هنگامى که بیمار شوم مرا شفا مى‏دهد».
[2]. سوره کهف، آیه 7. «إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زینَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً؛ما آنچه را روى زمین است زینت آن قرار دادیم، تا آنها را بیازماییم که کدامینشان بهتر عمل مى‏کنند!»
[3]. سوره زمر، آیه 10. «قُلْ یا عِبادِ الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ لِلَّذینَ أَحْسَنُوا فی‏ هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ؛بگو: «اى بندگان من که ایمان آورده‏اید! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! براى کسانى که در این دنیا نیکى کرده‏اند پاداش نیکى است! و زمین خدا وسیع است، (اگر تحت فشار سران کفر بودید مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بى‏حساب دریافت مى‏دارند!».
[4]. سوره اسراء، آیه 70.
[5].  تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص268، ح5833.
[6]. دعائم الإسلام ؛ ج‏2 ؛ ص144، ح503.
[7]. نعمت الله یوسفیان، اخلاق پزشکی، ص25.
[8]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ؛ ص484، ح11189.