زیبایی و آراستگی ظاهری از دیدگاه قرآن

مطالعه تاریخ باستان به ما ثابت می کند که در دوران ما قبل تاریخ افراد به بهتر نشان دادن ظاهر خود علاقه مند بودند.با مطالعه در نحوه مجسمه سازی، نقاشی های قدیمی این واقعیت بیشتر ملموس است.ظاهر آراسته بیانگر و منعکس کننده اعتبار و شخصیت است.وقتی با ظاهری مرتب و تمیز در مقابل دیگران ظاهر شویم برایمان ارزش بیشتری قائل شده و با اعتماد و اطمینان کار ما را می پذیرند.

آراستگی، اهمیت به نظافت از اصول مشترک زندگی است که نه تنها اسلام در بیانات متعدد بر آن تأکید دارد، بلکه به عنوان یک سنّت اصیل در سیره ائمه معصومین(علیهم السلام) متداول بوده است.بعضی خیال می کنند، همین مقدار که انسان ایمان محکم و باطنی پاک داشته باشد، کافی است و ظاهر و پوشش و رفتار هر گونه باشد، عیب ندارد،به پندار خود زمزمه می کنند که:

مرد سیرت را به صورت کار نیست   جامه گر صد وصله باشد عار نیست 
صـورت زیـبـا نـمی آیـد بـه کـار       حـرفـی از مـعـنـی اگـر داری بـیـار

چنین تصوّری، از نظر اسلام باطل است، بلکه بر عکس، بخشی از برنامه ها و دستورهای اسلام مربوط به نظافت، زیبایی و آراستگی ظاهر است.

«یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کلّ مسجد… قل من حرّم زینة اللّه الّتی أخرج لعباده و الطّیبات من الرّزق؛ ای فرزند آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید…بگو چه کسی زینت های الهی را که برای بندگان خود آفریده و روزی های پاکیزه را حرام کرده است؟».(سوره اعراف، آیات 31 و32)

این دو آیه، بیانگر آن است که مسلمانان باید از پوشیدن لباس های پاک و مرتب و تمیز و شانه زدن موها و به کار بردن عطر و مانند آن، بهره مند شوند و این نعمت ها را هرگز بر خود حرام نکنند،بلکه از آن به نحو احسن بهره برداری کنند.

آری، همان گونه که روانشناسان گفته اند: انسان دارای چهار حس روحی است که عبارتند از: زیبایی، نیکی، دانایی و مذهبی، باید همه این حس ها به صورت صحیح اشباع شود، بنابراین از نظر علمی اگر به حس زیبایی توجه نگردد، قطعاً آثار نامطلوبی به دنبال خواهد داشت!

بر اساس روایات متعدّد و با تکیه بر آیات پیشوایان دین به ظاهرخویش نیز بسیار اهمیت می دادند، به عنوان نمونه؛ شخصی از امام حسن مجتبی (علیه السلام) پرسید:«چرا به هنگام نماز لباس های خوب و زیبا می پوشی و از بهترین لباس هایت استفاده می کنی؟!

در پاسخ فرمودند:
همانا خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد.به همین جهت من لباس زیبا را برای راز و نیاز با پروردگارم می پوشم و او دستور داده است که زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد برگیرند».2

و نیز روایت شده: عبّاد بن کثیر بصری امام صادق(علیه السلام) را دید که لباس گرانبها و زیبا پوشیده، از روی اعتراض گفت:«پدرت دارای زهد و تقوا بود و لباس خشن می پوشید، تو از خاندان رسالت هستی اگر غیر از این لباس می پوشیدی، برای تو مناسب تر بود». امام صادق (ع) به او فرمود:وای بر تو!«من حرّم زینة اللّه الّتی أخرج لعباده…؛ چه کسی زینت های الهی را که برای بندگانش آفریده، حرام کرده است؟3

«یا اأیها الذین آمنوا لاتحرّموا طیبات ما أحل اللّه لکم و لاتعتدوا إنّ الله لایحبّ المعتدین؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! چیزهای پاکیزه ای را که خداوند برای شما حلال کرده بر خود حرام نکنید و از حد تجاوز ننمایید، زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمی دارد».(سوره مائده، آیه 87)

در شأن نزول این آیه روایت شده، عثمان بن مظعون که از اصحاب مؤمن پیامبر بود با چند نفر دیگر تحت تأثیر بیانات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد قیامت قرار گرفتند و تصمیم گرفتند خود را از پاره ای از لذت های دنیا، از جمله معاشرت با همسران محروم سازند و به روزه و عبادت بپردازند.در همین ایام همسر عثمان بن مظعون به خانه پیامبر در آمد، در حالی که ظاهری ناآراسته و ژولیده داشت، همسر پیامبر (ص) (عایشه) از او پرسید: چرا به خود نمی رسی و زینت نمی کنی؟ او ماجرای همسرش را بیان کرد.پیامبر از موضوع آگاه شد و همه مسلمانان را به مسجد دعوت کرد و گفت: «آگاه باشید من هرگز شما را دستور نمی دهم که هم چون کشیشان مسیحی و رهبان ها دنیا را ترک کنید این گونه مسائل در آیین من نیست…»

در آیه 157سوره اعراف ضمن شمارش اهداف پیامبر می فرماید:«و یحّل لهم الطّیبات و یحرّم علیهم الخبائث؛ و پاکیزه ها را برای مردم حلال می شمرد و ناپاکی ها را برای آنها حرام ».4
«و ثیابک فطهّر؛و لباست را پاک کن».(سوره مدثر، آیه 4)

امام صادق(علیه السلام) در ذیل این آیه فرمود:یعنی لباست را کوتاه کن.5 همچنین فرمودند:«لباست را بلند نکن و نگذار در زمین کشیده شود».6 در عصر جاهلیت معمول بود که لباس های خود را بسیار بلند می دوختند، به طوری که روی زمین می کشید و آلوده می گردید، آیه فوق در حقیقت خطاب به مردم است که پاکیزگی لباس ظاهر از مهم ترین نشانه های شخصیت و تربیت فرهنگ انسان است.7

بدیهی است که آیه مختص دوران جاهلیت نیست. افراط و تفریطی که امروزه در نوع پوشش مرسوم شده، ناشی از بی توجهی به اصول اسلامی است.عدم توجّه به پوشش و آراستگی صحیح به معضل بد حجابی منجر شده است.
«و أمّا بنعمة ربّک فحدّث؛ و نعمت های پروردگارت را بازگو و آشکار کن».(سوره ضحی، آیه 11)

یکی از مصادیق آشکار نمودن نعمت (که بخشی از شکر نعمت است) این است که انسان لباس مناسب و پاکیزه بپوشد و ظاهر آراسته داشته باشد.بر همین اساس روایت شده، یکی از مسلمانان با لباس نامرتب و ژولیده به محضر پیامبر آمد، پیامبر(ص) به او فرمود:«آیا ثروت داری؟» او گفت:«آری، خداوند همه گونه ثروت به من داده است. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:«هر گاه دارای ثروت هستی، باید اثر آن در تو دیده شود».8

امام صادق(علیه السلام) به عبید بن زیاد فرمود:
«اظهار النعمة احبّ الی اللّه من صیانتها فایاک ان تتزین الاّ فی احسن زی قومک؛ آشکار کردن نعمت در پیشگاه خدا محبوب تر از نگهداری آن است، پس با بهترین و زیباترین شکل، ظاهرت را آراسته کن».9

امام و پیشوایان دینی نیز به پاکیزگی و بهداشت اهمیت فراوان داده اند.امام باقر(علیه السلام) فرمود:ناخن گرفتن به خاطر آن است که زیر آنها محل خوابگاه شیطان است.10امروزه پزشکان می گویند:انواع میکروب ها زیر ناخن ها پرورش می یابد که اسلام به این امر بهداشتی اهتمام داشته است.همچنین امام کاظم(علیه السلام) استفاده از عطر را از شیوه های رسولان خدا دانسته اند.11

نویسنده : مصطفی جلیلی

پی نوشت:

1.تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج 6، ص 147.
2.وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 3، احکام الملابس.
3.فروع کافی، ج 6، ص 443 و 444.
4.تفسیر نمونه، ج 27، ص 387.
5.فروع کافی، ج 10، ص 385.
6.همان، ج 6، ص 456.
7.نمونه، ج 25، ص 212.
8.سنن نسائی، ج 8، ص 196.
9.فروع کافی، ج 6، ص 440.
10.مکارم الاخلاق، ص 72.
11.فروع کافی، ج 6، ص 511.