1352: هجرت ملاحسین هروی (پدر‌ آخوند خراسانی) و خانواده از هرات به مشهد مقدس؛
1255 ق: تولد محمدکاظم در مشهد مقدس
حکومت محمدشاه قاجار در ایران
1267ق: ورود به مدرسه ی علمیه اسماعیل خان و یادگیری دروس دینی
1273ق: پایان دوره ی شش ساله؛ گذراندن ادبیات عرب، منطق، فقه و اصول فقه.
1273-1277هـ. ق: ازدواج و تولد اولین فرزند به نام مهدی
1277ق: حرکت به طرف نجف اشرف برای ادامه ی تحصیل و استفاده از محضر عالمان بنام حوزه ی علمیه در آن دیار
1277 ق (رجب، شعبان و رمضان): توقف در سبزوار- به مدت سه ماه- و حضور در درس فلسفه ی حاج ملاهادی سبزواری (1219-1289ق)
1277-1278ق: توقف در تهران به مدت 13 ماه. حضور در دروس ملاحسین خویی (و میرزا ابوالحسن جلوه 1238-1314ق)
1278ق: تشرف به نجف اشرف. حضور در درس شیخ انصاری (وفات 1864 / 1281) و میرزا حسن شیرازی (متوفای 1312ق)
1279ق: مرگ فرزند اول در مشهد. آمدن همسر به نجف.
1280ق: بحث و جدل علمی با استاد خود شیخ انصاری و معروف شدن به آخوند- در سن 25 سالگی
1281ق: رحلت شیخ انصاری، مرگ دومین فرزند موقع تولد. فوت همسر بعد از چند ماه.
1278-1291ق: حضور سیزده ساله در درس میرزای شیرازی و ارتباط صمیمانه بین استاد و شاگرد
– تشکیل حلقه ی درس جداگانه به وسیله ی آخوند خراسانی
1290-1292ق: ازدواج با همسر دوم که از ایشان دارای چهار فرزند شدند. اسامی آنها بدین قرار است:
1. حاج میرزا مهدی آیت الله زاده خراسانی (1364-1292 ق) دستیاری آخوند خراسانی و فعالیت در نهضت مشروطه
2. حاج میرزا محمد (1294-1356)
3. حاج میراز احمد کفایی خراسانی (1300-1391ق)
4. زهرا در سال 1308 قمری در نجف به دنیا آمد و در سال 1335 شمسی در تهران وفات یافت.
1291ق: هجرت میرزای شیرزای به همراه بعضی شاگردان و طلبه ها به سامرا (1) و ماندن آخوند در نجف
1309ق/1270ش/1891م: حکم تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی
1312ق: وفات میرزای شیرازی در سامرا، حضور شاگردان ایشان در درس آخوند خراسانی
1313ق/ 1275ش/ 1895م: ترور ناصرالدین شاه به وسیله ی میرزا رضا کرمانی
– آغاز سلطنت مظفرالدین شاه قاجار
– شهرت آخوند خراسانی در کشورهای اسلامی به عنوان اعلم شاگردان میرزای شیرازی
– افزایش حضور طلبه های کشورهای مختلف در درس آخوند
– ازدواج به دلیل فوت همسر که از ایشان دارای دو فرزند شدند
1. حاج حسین آقا (1318-)
2. حاج کفایی (1321-1373ق)
1321ق/1282ش: ساخت مدرسه ی علمیه در محله حُویش نجف که به نام مدرسه بزرگ آخوند مشهور شد
– تشکیل کمیته های انقلابی در تهران که بعضی از اعضای آن همچون میرزا یحیی دولت آبادی از شاگردان آخوند خراسانی بوده اند.
1283ش/ 1322ق: همدستی و اتفاق سیدعبدالله بهبهانی و سیدمحمد طباطبایی برای مبارزه با استبداد و پیشبرد جنبش عدالتخواهی
1285ش/ 1324ق/ 1906م: هجرت علمای تهران (طباطبایی و بهبهانی) به قم و تحصن در آنجا
– تلگراف آخوند خراسانی به همراهی آقایان مازندرانی و تهرانی و پیگیری وقایع تهران
– صدور فرمان مشروطه توسط شاه (23 مرداد، 5 اوت، 14 جمادی الثانیه)
– تشکیل مجلس شورای ملی (14 مهرماه)
– تلگراف تبریک آخوند خراسانی برای تشکیل مجلس شورای ملی
– فوت مظفرالدین شاه – آغاز سلطنت محمدعلی شاه
1286ش/ 1325ق: تحصن شیخ فضل الله نوری و مشروعه خواهان در حضرت عبدالعظیم (ع) و مخالفت با مشروطه و مجلس
– تلگراف نمایندگان مجلس به آخوند خراسانی و کسب تکلیف از علمای نجف درباره ی تحصن حضرت عبدالعظیم (ع)
– جواب آخوند خراسانی و عملا به نمایندگان و اعلام حمایت از مجلس و آزادیخواهان
– تلگراف بست نشینان مشروعه خواه به نجف و بدگویی از نمایندگان مجلس، سعی در جلب نظر علمای نجف نسبت به عملکرد مخالفان مشروطه به رهبری شیخ فضل الله.
– جواب حضرات علمای نجف و حمایت مجدد از مجلس شورای ملی
1326ق: ساخت مدرسه در محله «براق» نجف که به مدرسه وسطی آخوند مشهور است
1326ق/ 1287ش/ 1908م: رفتن محمدعلی شاه به باغشاه و اولتیماتوم به مجلس
– تلگراف نمایندگان مجلس شورای ملی به آخوند خراسانی و علمای نجف و درخواست کمک از آنها؛
– جواب آخوند و علمای دیگر به صاحب منصبان و نظامیان درباره ی حفظ اساس مشروطیت و اعلام اینکه: «مخالفت با مشروطه حکم محاربه با امام عصر(عج) را دارد.»
– تلگراف علمای نجف به انجمن های مختلف در ایران برای حمایت از مشروطه
– به توپ بستن مجلس شورای ملی و مدرسه سپهسالار به وسیله قوای قزاق به فرماندهی لیاخوف روسی و دستور محمدعلی شاه قاجار
– شروع استبداد صغیر محمدعلی شاه
– تلگراف محمدعلی شاه به علمای نجف – بعد از به توپ بستن مجلس- و سعی در ارائه ی تصویر غلط از اوضاع تهران و جلب نظر آنها
– جواب محکم و صریح علما به شاه مستبد و نقش بر آب کردن نقشه ی او
– متوسل شدن محمدعلی شاه و دولتیان به حکوت عثمانی برای سخت گیری نسبت به علمای نجف (2)
– تلگراف شاه و طرفداران استبداد به علمای نجف و بیان اینکه: «مجلس را مغرضان و “بابیان” تسخیر کرده بودند، آنها را قلع و قمع کرده و مجلس به زودی افتتاح خواهد شد»
– تلگراف معروف آخوند خراسانی و علمای نجف، اعلام محکومتی محمدعلی شاه؛ «به عموم ملت ایران حکم خدا را اعلام می داریم. الیوم همت در دفع این سفاک جبار…»
– تلگراف آخوند خراسانی به «محمدولی خان تنکابنی» – سپهدار اعظم- و دعوت به حمایت از مشروطه و مبارزه با استبداد
1287ش: تصرف شهر اصفهان به وسیله ی جنگجویان منطقه به فرماندهی صمصام السلطنه بختیاری
– تلگراف صمصام السلطنه به علمای نجف و اعلام حمایت از مشروطه
– جواب تبریک علما به مجاهدان بختیاری
– تلگراف آخوند خراسانی و مازندرانی به انجمن سعادت اسلامبول [استانبول] برای اطلاع رسانی به سفرا و دولتها، از غیرقانونی بودن حکومت محمدعلی شاه و جلوگیری از امضای هر گونه معاهده و توافق نامه؛
– تلگراف آخوند خراسانی به دولتهای متمدن و دادگاه لاهه و اعلام بی اعتباری امضای شاه قاجار و باطل بودن هرگونه امتیاز و قراردادی که امضای تایید مجلس شورای ملی را نداشته باشد
– پرسش از علمای نجف درباره ی مقاومت آزادیخواهان تبریز در برابر استبداد
– تایید مقاومت قهرمانانه ی مردم تبریز توسط آخوند خراسانی (3) و لازم بودن کمک به آنها
– قرائت تلگراف جانسوز مردم تبریز در درس آخوند خراسانی به وسیله ی یکی از طلبه ها، گله گذاری مردم تبریز از مصائبی که تحمل می کنند و بی تفاوتی علما به آنها
سخنرانی آخوند خراسانی درباره ی مشکلاتی که از طرف اراذل و اوباش و حکومت عثمانی و علمای مرتجع برای حمایت از مشروطه تحمل می کند. تعطیلی درس به وسیله ی آخوند خراسانی و اعلان حمایت همه جانبه از مردم تبریز
– تلگراف آخوند خراسانی به سلطان عبدالحمید (4) و شرح عدم منافات مشروطه و قانون اساسی با احکام اسلامی و درخواست حمایت خلیفه ی اسلامی از مردم مظلوم ایران و محکوم کردن استبداد محمدعلی شاه
1288ش/ 1327ق/ 1909م: گذشتن قوای روس از مرز و رسیدن به بیرون تبریز
– ورود قوای روس به خراسان و استرآباد
– کسب تکلیف طلاب و علمای کاظمین و سامرا و شیعیان نقاط مختلف از آخوند خراسانی و برای مقاومت در برابر حمله ی روسیه به ایران
– شروع تجهیز قوا در شهرهای عراق زیر نظر آخوند خراسانی و حرکت به طرف ایران
– به هم پیوستن مجاهدین رشت و اصفهان، شروع جنگ بین آزادیخواهان و دولتیان در تهران؛
23 تیرماه 1288ش: ورود مجاهدین به تهران، پناهنده شدن محمدعلی شاه به سفارت روسیه، خلع محمدعلی شاه، جانشینی احمدشاه 13 ساله
– تلگراف تبریک آخوند خراسانی به شهرهای ایران برای برانداختن استبداد
– تلگراف آخوند و علما به عموم ملت ایران و اعلان کمک و همه گونه همراهی با دولت و جلوگیری از هرج و مرج و بی نظمی
– تلگراف به امپراتور روسیه و دعوت به رعایت حُسن همجواری و جلوگیری از تجاوز و بدرفتاری ارتش روسیه با مردم ایران
– تلگراف تبریک آخوند خراسانی به احمد شاه و دعوت به برقراری حکومت مشروطه در ایران
– تلگرف آخوند خراسانی به ناصرالملک نایب السلطنه و سفارش به تشکیل ارتش منظم برای دفاع از استقلال کشور و همچنین تشکیل مجلس سنا
– تلگراف آخوند خراسانی به رئیس الوزرا و تذکر رعایت احکام اسلامی در مجامع عمومی و نشریات
1328 ق: ساخت مدرسه دوم در محله «براق» نجف اشرف که به مدرسه ی کوچک آخوند مشهور است. در این مدرسه ادبیات فارسی هم تدریس می شد
– انتشار مجله های اُخوت، دُره النجف، العلم و نجف اشرف
– تلگراف به دولتهای متمدن و شکایت از ظلم و تعدی دولت روسیه در شمال و انگلیس در جنوب ایران و درخواست جلوگیری از اعمال غیرانسانی
1329ق/ 1290شمسی/ 1911م: اولتیماتوم اول و دوم روس ها، پیشروی در خاک ایران، شور و خروش مردم، تحریم کالاهای روسی و انگلیسی،
– صدور حکم اتحاد مسلمین و مقابله با متجاوزان
– تدارک حرکت آقایان خراسانی و مازندرانی برای رهبری جهاد علیه متجاوزان
– وفات به علت نامعلوم، مشکوک به مسمومیت به وسیله ی عوامل روسیه
– خاکسپاری در صحن مطهر حضرت علی (ع)*
از آخوند ملامحمدکاظم خراسانی آثار گرانقدر علمی به یادگار مانده است:
1. حاشیه ی قدیمه بر رسایل 2. حاشیه ی دوم یا دررالفواید 3. حاشیه بر مکاسب 4. فواید 5. کفایه الاصول (5) 6. حاشیه بر اشعار ملاصدرا 7. حاشیه بر منظومه ی سبزواری 8. رساله در مشتق 9. رساله در وقف 10. رساله در رضاع 11. اجاره 12. رساله در دماء ثلاثه 13. رساله در طلاق 14. رساله در معنای عدالت 15. احکام زن 16. تکلمه التبصره 17. اللمعات النیره فی شرح تکلمه التبصره

پی نوشت ها :

1. در بعضی منابع آمده است؛ آخوند به همراه میرزای شیرازی به سامرا رفت اما به پیشنهاد ایشان به نجف برگشت و به تدریس ادامه داد.
2. در آن مقطع کشور عراق و بالطبع شهر نجف زیر نظر حکومت عثمانی اداره می شد
3. امضای آقایان مازندرانی، میرزای شیرازی (دوم) و صدر نیز زیر تلگراف موجود است.
4. خلیفه ی عثمانی (1842-1918م).
5. در فصلهای بعدی درباره ی کتاب مهم آخوند – کفایه الاصول – بیشتر خواهیم نگاشت. نسخه ی خطی کفایه الاصول به وسیله ی فرزند آقای خراسانی به کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی اهدا شده است.

منبع: سیدکاظمی، احمد؛ زندگی نامه اندیشه ها و مبارزات آخوند محمدکاظم خراسانی؛ گروه پژوهشهای تاریخی شرکت انتشارات قلم؛ 1382.