“اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيْتُكَ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ أَقْبِلْ عَلَيَّ إِذَا نَاجَيْتُكَ
فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَيْكَ وَ وَقَفْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ “[1]
خدايا بر محمد و خاندانش درود فرست و صدايم را بشنو هنگامي كه تو را صدا مي زنم؛ به دعايم گوش فرا ده، آن هنگام كه تو را مي خوانم و رو به من فرما در آن زمان كه با تو نجوا مي كنم. همانا من به سوي تو فرار كرده‌ام و در مقابل تو ايستاده-ام.
در باب دعا چند تقسيم بندي وجود دارد كه يكي از آن ها دعاي مأثور و غير مأثور است. دعاي مأثور به اين معنا است كه از ناحيه اولياي خدا قالب ريزي شده است و انسان نمي تواند در آن ها دخالت و تصرف كند. ما بعداً وارد اين بحث مي شويم و ادعيه اي را كه از ائمه و معصومين (صلوات الله عليهم اجمعين) وارد شده است، بررسي خواهيم كرد. ـ ان‌شاءالله ـ دعاي غيرمأثور هم دعايي است كه انشا و قالب ريزي آن به عبد واگذار شده است. يعني هركس مي تواند خواسته هايش را در قالبي بريزد و از خدا تقاضا كند. اين را مي‌گوييم دعاي غيرمأثور. بحث من در سال گذشته بر روي ادعيه غيرمأثوره متمركز بود.
اين را هم عرض كردم كه اين طور نيست كه دعاي غيرمأثور به طور مطلق باشد و هيچ شرايطي نداشته باشد؛ بلكه داراي يك سري آداب و شرايطي است كه من در جلسات گذشته شايد در بيش از بيست جلسه اموري را نسبت به قالب هاي دعا و نوع تقاضاهايي كه بنده از خدا مي خواهد مطرح كردم كه عبد بايد آن شرايط را رعايت كند.

بررسي امور تأثيرگذار بر استجابت دعا
 

——————————————
اما آنچه كه مي خواستم به آن اشاره كنم اين است كه ما به طور كلي در معارفمان به دستوراتي برخورد مي كنيم كه از ناحيه اولياي خدا در باب دعا كردن صادر شده است و مي بينيم كه اين دستورات را در روابط گوناگون مطرح مي‌كنند.[2] اولياء خدا در اين روايات اموري را در رابطه با دعا مطرح مي كنند كه گويي بر روي دعا اثر دارند. اصل بحث من اين است كه اثر اين امور بر روي دعا چگونه اثري است؟[3]

تأثير ماه مبارك رمضان بر دعا
 

——————————-
يك مثال مي زنم براي اينكه سطح مطلب تقريباً تا حدودي عمومي شود. مثلاً در جلسه گذشته ما روايتي را مطرح كرديم كه دعا در ماه مبارك رمضان مستجاب است. اين روايت مسأله “زمان ” را در اينجا مطرح مي كند. يعني زمان روي دعا مؤثر است. يا در مسأله ضريب پاداش تلاوت قرآن نازل، يك آيه از آن اگر در اين ماه خوانده شود، پاداش آن مساوق با تلاوت يك ختم قرآن در ماه‌هاي ديگر است. جلسه گذشته من اين روايات را خواندم. هم نسبت به قرآن نازل داريم كه اين ماه در پاداش آن بسيار تأثير دارد، هم درباره قرآن صاعد -يعني دعا- داريم كه اين زمان خاص، تأثيرگذار است. قرآن سخن ربّ با عبد است و دعا سخن عبد با ربّ است. در اين قرآن صاعد هم دوباره مي‌بينيم كه همين زمان، مؤثر است و دعا در اين ماه مستجاب مي شود.

تأثير زمان و مكان بر دعا
 

————————–
بحث من به صورت كلي است. يك وقت بحث “زمان ” مطرح است، يك وقت بحث “مكان ” است كه بر روي دعا تأثير مي گذارد؛ مثل مسجد، حرم هاي مطهره ائمه(عليهم السلام) و حرم و حائر حسيني (عليه السلام).[4] بعد هم مي‌بينيم كه يك سنخ اعمال را هم مطرح مي‎كنند كه مثلاً اگر قبل از دعا انجام شود، روي دعا اثر مي‎گذارد. حالا من سرآمد اعمال را مطرح مي‎كنم، رواياتِ آن را هم مطرح مي‎كنم. بحث در اين است كه اين امور بر روي دعا اثر دارد. اين يعني چه؟

تأثير نماز و روزه بر دعا
 

————————-
من دو عمل را كه بخصوص در ماه مبارك رمضان بيشتر مورد ابتلاء ما هست، مطرح مي‎كنم. ما در روايات بسيار داريم كه كسي كه حاجتي دارد، اگر نماز بخواند و در نماز يا بعد از نماز دعا كند، دعايش مستجاب است.

– طهارت و نماز
 

اين روايت را شايد من قبلاً خوانده باشم. ديلمي اين روايت را در ارشاد القلوب نقل مي‎كنند كه پيغمبر اكرم (صلّي الله عليه و آله وسلّم) فرمود: “يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ يَتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفَانِي وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ لَمْ يُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ فَقَدْ جَفَانِي وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ وَ دَعَانِي وَ لَمْ أُجِبْهُ فِيمَا سَأَلَنِي مِنْ أَمْرِ دِينِهِ وَ دُنْيَاهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جَافٍ “؛[5] خداوند فرموده است اگر كسي مُحدِث شود و وضو نگيرد، به من جفا كرده است؛ اگر مُحدِث شد و وضو گرفت ولي دو ركعت نماز نخواند و دعا نكرد و از من چيزي نخواست، به من جفا كرده است؛ اگر كسي وضو گرفت و نماز خواند و از من چيزي درخواست كرد و من به او عطا نكردم، من به او جفا كردم. -حالا درخواست او مي خواهد امر ديني باشد يا امر دنيايي باشد؛ هرچه باشد، باشد- اگر من به او عطا نكنم به او جفا كرده‎ام و من هم پروردگاري جفاكار نيستم. در اين روايت نماز را مطرح مي‎كند.

– نماز و حمد و ثناي الهي
 

يك روايتي از امام صادق (عليه السلام) است كه حضرت فرمود: “إِذَا كَانَتْ لَكَ حَاجَةٌ فَتَوَضَّأْ وَ صَلِّ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ احْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ وَ اذْكُرْ مِنْ آلَائِهِ ثُمَّ ادْعُ بِمَا تُحِبُّ “.[6] اگر حاجتي داشتي وضو بگير و دو ركعت نماز بخوان و حمد و ثناي الهي را به جا آور، نعمت هاي خداوند را يادآور شو و بعد، از خدا تقاضا كن. در اين صورت دعايت به اجابت مي رسد.

– نمازهاي واجب
 

عرض كردم در اين باب روايات زياد داريم. در يك روايتي از پيغمبر اكرم(صلّي الله عليه و آله وسلّم) است كه حضرت فرمود: “مَنْ أَدَّى فَرِيضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَ “.[7] اگر كسي نماز واجبي را بخواند، نزد خداوند يك دعاي مستجاب دارد. گويي از خدا به اندازه يك دعاي مستجاب طلبكار مي شود.

– نماز حاجت در مصلّاي خانه
 

اين روايت را خوب دقت كنيد! روايت از امام ششم (عليه السلام) است كه به مِسمَع مي‎گويد: “يَا مِسْمَعُ مَا يَمْنَعُ أَحَدَكُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَيْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْيَا أَنْ يَتَوَضَّأَ ثُمَّ يَدْخُلَ مَسْجِدَهُ وَ يَرْكَعَ رَكْعَتَيْنِ فَيَدْعُوَ اللَّهَ فِيهِمَا أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ يَقُولُ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة “.[8] حضرت به مِسمَع مي فرمايد چه مانعي وجود دارد كه وقتي شما يك ناراحتي و گرفتاري دنيوي پيدا كرديد، برويد وضو بگيريد و برويد در محلي كه معمولاً در آنجا نماز مي‎خوانيد، آنجا دو ركعت نماز بخوانيد و بعد در نمازتان از خدا بخواهيد كه خدا اين گرفتاري تان را برطرف كند؟! آيا نشنيده‎اي كه خداوند در قرآن مي گويد: “وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة “[9].

معناي كمك گرفتن از نماز و روزه
 

————————————-
در اين روايت از نظر طلبگي مفسّر تمام رواياتي است كه در باب دعا وارد شده و مي‌فرمايد “نماز بخوان، بعد دعا كن “. اين روايت، مفسّر تمام آن ها است. من اين ها را پشت سر هم و به ترتيب خواندم تا آن‎هايي كه اهل فضلند، دقت كنند. اين روايت، مفسّر آن روايت‎ها است.[10] اينجا دارد: “إِستَعينوا ” إستعينوا از “عون ” به معني كمك است. عون و اعانه، يعني “كمك كردن ” و إستعانت يعني “كمك گرفتن “. “اِسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة ” يعني از نماز و روزه كمك بگيريد. حضرت اين را كجا مي فرمايد؟ در آن‎جايي كه مي‎خواهي دعا كني و بايد تير دعاي تو به هدف استجابت بخورد، مي گويد اين‎جا از نماز كمك بگير.
معناي كمك گرفتن چيست؟ معنايش اين است كه مثلاً من كاري را مي خواهم انجام بدهم و اينجا به تنهايي نمي‎توانم موفق شوم. يعني آن كاري كه مي‎خواهم انجام دهم، بُرد و كاربرد دارد، اما من را به مقصد و هدفي كه مي‎خواهم نمي‎رساند. لذا بايد از يك چيز ديگري كمك بگيرم تا كاربرد آن تأمين شود. بايد براي اينكه به هدف برسم، كمك بگيرم. معناي “إستعينوا ” اين است. از صبر و نماز براي اينكه دعايت به اجابت برسد، كمك بگير.

نقش نماز و روزه در تشديد مقتضي، به فعليت رساندن يا تسريع اجابت دعا
 

———————————————————————————-
اينجا بحث اين نيست كه نماز نسبت به دعا مقتضي درست مي كند كه به اجابت برسد. در خودِ دعا مقتضي براي اجابت وجود دارد. نماز اين مقتضي را يا تشديد مي‎كند يا به فعليت مي‎رساند و يا به اجابت سرعت مي‎دهد.[11] يكي از اين سه مورد است. خود دعا مستقلاً كاربرد دارد. دعا كاربرد دارد، اما اين امور كمك هستند براي دعا؛ يا براي اينكه مقتضي را تشديد كنند، يا به فعليت برسانند و يا سرعت در اجابت ايجاد كنند. جمع بين تمام روايات و آياتي كه ما در اين باب داريم اين است كه من عرض كردم. آن‌وقت در اين‎جا حضرت مي گويد كه از نماز كمك بگير! يعني در خودِ دعا مقتضي به اجابت رسيدن هست. اما از نماز كمك بگير. اين‌ها كمكند.

روزه، مصداق بارز صبر
 

————————–
در باب صبر هم در ذيل همين آيه شريفه ما روايات بسياري داريم؛ نه يكي دو مورد. روايات زيادي هست كه مراد از صبر همان صوم و روزه است. روايت از امام هفتم (عليه السلام) است كه: “الصَّبْرُ الصَّوْمُ إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ أَوِ النَّازِلَةُ فَلْيَصُمْ إنَّ اللَّهُ يَقُولُ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ “.[12] يا امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايند: “الصَّبْرُ الصِّيَامُ “.[13] و يا در روايت ديگري دارد: “إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةُ وَ الشَّدِيدَةُ فَلْيَصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ يَعْنِي الصِّيَامُ “.[14] روايت متعددي هست، آن هايي كه اهل اين مباحث هستند، بروند و در اين روايات دقت كنند. اين روايات مي‌گويد از روزه و نماز كمك بگير. دعا كاربرد دارد، اما عواملي هستند كه در تقويت مقتضي، يا به فعليت رساندن، يا تسريع در اجابت بر روي دعا اثر مي گذارند.

سرّ دعاهاي بعد از نماز
 

—————————
من اوّل اين دو عمل را مطرح كردم كه شما نگاه كنيد به آدابي كه راجع به ماه مبارك رمضان هست، ببينيد اوّلين دعاهايي كه مخصوص اين ماه وارد شده است، دعاهاي بعد از نماز است. “اللّهُمَّ ارزُقنِي حَجَّ بَيتِكَ الحَرَام… “، “يا عَلِي ُّيا عَظِيمُ يا غَفُورُ يا رَحيم… “، “اللَّهُمَّ أدخِل عَلَي أهلِ القُبُورِ السُّرُور… “؛ اين دعاها همه، براي بعد از نماز است؛ آن هم در ماه رمضان كه انسان روزه است. دقيقاً همه اين‎ها حساب شده است. چون كاربرد دعا با نماز و روزه بيشتر است. هم روزه كاربرد دارد، هم نماز و هم ايام اين ماه كاربرد دارد و همه اين عوامل در مستجاب شدن دعا كمك مي‎كنند. همه اين‎ها كمك مي كنند كه دعا به مقصد و هدف اجابت برسد.[15]

سرّ تأثير نماز و روزه بر دعا
 

——————————
اما ريشه كار چيست كه صوم و صلاه روي دعا اثر مي گذارند؟ سرّ آن چيست؟ من فقط يك اشاره كنم و بگذرم؛ جلسه گذشته هم گفتم كه سرّش اين‎ است كه اين كارها، روح عبد را از نظر اتصال به ربّش تقويت مي كند كه اين اتصال به خدا اهمّ امور در دعا است؛ يعني “انقطاع عَن غير الله و اتصال بالله تعالي “. اخلاص در دعا مهم‎ترين مسأله براي مستجاب شدن دعا است. اينكه مي‎گويد از روزه كمك بگير، از نماز كمك بگير، كمك آن ها چيست؟ كمك آنها اين است كه انسان را بيشتر به خدا متوجه مي‎كند. لذا درخواستي كه مي‎خواهي بكني، با نماز و روزه محكمش كن تا خالص‎تر شود و قوي‎تر شود. اين كار براي اين است.
چون مطلبم كلّي بود، مي‎خواستم اين را عرض كنم كه اين عواملي كه در بحث دعا وارد شده است -چه زماني، چه مكاني، چه عملي- اين ها همه جنبه هاي كمكي دارند. خود دعا كاربرد دارد، اما من و تو ناقصيم و اگر يك انسان كامل دعا كند، ردخور ندارد و حتماً مستجاب مي‎شود.

پي‌نوشت‌ها:
 

[1]. بحارالأنوار 91 96
[2]. ما در مأثوره هم حتي مي بينيم كه ادعيه موقته و غيرموقته داريم. موقته هم روزانه، شبانه و ماهانه دارد كه بعداً بايد جداگانه بحث كنيم.
[3]. اصل بحث من همين است. بعداًوارد جزئيات آن مي‎شوم. من امشب يك طرحي را مي خواهم بريزم كه ـ ان‌شاءالله ـ جلسه آينده تعقيبش كنيم.
[4]. بعداً مي رسم و همه اين‌ها را جداگانه بحث مي‎كنم، چون اين ها هر كدام بحث جداگانه‎اي براي خودش دارد. من امشب دارم مطالب را به صورت كلي مي‎گويم، مي‎خواهم يك بحث كلي مطرح كنم و بعد سراغ مصاديق بروم.
[5]. وسائل‏الشيعة 1 382
[6]. وسائل‏الشيعة 8 132
[7]. وسائل‏الشيعة 6 432
[8]. مستدرك‏الوسائل 6 319
[9]. سوره بقره، آيه 45
[10]. يك روايت ديگر هم داريم كه الآن اشاره نمي‎كنم.
[11]. من اين ها را مي گويم، چون اين حرف ها مي خواهد بماند.
[12]. بحارالأنوار 93 254
[13]. وسائل‏الشيعة 10 407
[14]. الكافي 4 63
[15]. بحث “صوم از مصاديق صبر است ” را من متوجه مي شوم نه اينكه متوجه نمي شوم. ولي الآن اين موضوع بحث من نيست
 

منبع : پايگاه اطلاع رساني حضرت آيت الله مجتبي تهراني
ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb