همیشه تا صحبت از گنج می‌شود، ذهن ما به سمت‌وسوی صندوق‌های پر از طلا و جواهری می‌رود که زیر خاک پنهان شده‌اند و کسی جای دقیق آن‌ها را نمی‌داند، مگر آنکه نقشهٔ گنجی پیدا بشود که مسیر دست‌یابی به آن‌ها را نشان بدهد. البته پیدا شدن نقشه گنج تازه شروع سختی‌هاست چون معمولاً گنج‌ها در دست‌نیافتنی‌ترین نقاط پنهان شده‌اند و برای رسیدن به آن‌ها چه سختی‌ها نباید کشید و آخرش هم معلوم نیست نتیجهٔ این همه رنج، منتهی به گنج بشود یا نه! خلاصه شکی در این نیست که نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود، تازه ممکن است بعد از بردن رنج، باز هم گنج میسر نشود.
 
این حکایت، حکایت گنج‌های دنیایی است که البته معمولاً هم دست‌نیافتنی هستند، اما خداوند مهربان، گنج‌های معنوی زیادی دارد که ارزش تمامی گنج‌های دنیا با ذره‌ای از یکی از گنج‌های معنوی قابل قیاس نیست. جالب اینجاست که تفاوت اصلی گنج‌های مادی و معنوی، دست‌نیافتنی‌بودن اولی و دست‌یافتنی بودن دومی است؛ مخصوصاً بعضی گنج‌های خاص که اگر کسی وقت‌شناس باشد و حواس‌جمع، به‌سادگی می‌تواند آن را به دست بیاورد.
 
یکی از مهم‌ترین گنج‌های الهی، سند بخشش گناهان است. گنجی که خداوند راه‌های متعددی برای دستیابی به آن قرار داده است؛ اما یکی از ساده‌ترین راه‌ها، راهی است که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در خطبه شعبانیه به آن اشاره فرموده‌اند:
 
أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ؛
ای مردم! هرکدام از شما که روزه‌دار مؤمنی را در این ماه افطاری بدهد، برای او در برابر این کار خیر نزد خدا، ثواب آزاد کردن بنده‌ای است و این عمل او باعث آمرزش گناهان گذشتهٔ او می‌گردد.[1]  
ناگفته مشخص است که این حدیث و سایر احادیث مشابه، درصدد بیان راه‌هایی است که زمینه‌ساز دستیابی به این گنج‌های باارزش است.
 

ثواب‌های شگفت‌انگیز افطاری

خوب است پیش از خواندن ادامهٔ خطبه، کمی بیشتر راجع به ثواب‌های افطاری دادن در ماه رمضان بخوانیم. عمل خیری که در آموزه‌های معصومین علیهم‌السلام، احادیث متعددی پیرامون آن وارد شده است. امام صادق علیه‌السلام در حدیثی کوتاه و زیبا فرموده‌اند:
 
مَنْ فَطَّرَ صَائِماً فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ؛
هر کس روزه‌داری را افطار دهد، برای او ثوابی است مثل ثواب شخص روزه‌دار.[2]  
بر اساس این حدیث، راهی آسان وجود دارد برای به دست آوردن ثواب سایر روزه‌داران که عبارت است از افطاری دادن؛ اما در بعضی احادیث دیگر، پاداش شگفت‌انگیزتری برای این عمل خیر، بیان شده. امام رضا علیه‌السلام فرموده‌اند:
 
فِطْرُکَ أَخَاکَ الصَّائِمَ أَفْضَلُ مِنْ صِیَامِکَ؛
افطاری دادن تو به برادر روزه‌دارت، بافضیلت‌تر از روزهٔ توست.[3]  
بدون شک این حدیث درصدد بیان این مسئله نیست که کسی با افطاری دادن، بی‌نیاز از روزه گرفتن بشود؛ بلکه می‌خواهد به ما ارزش این عمل نیکو را بفهماند. عملی که بر اساس این حدیث حتی از روزه هم ثواب بیشتری دارد.
 
و سومین حدیث، حدیثی تأمل‌برانگیز از امام صادق علیه‌السلام است که حکایت دیدار یکی از یاران پدر بزرگوارشان امام باقر علیه‌السلام به نام سدیر صیرفی با ایشان است:
 
سدیر در ماه رمضان نزد پدرم آمد. پدرم به او فرمود: ای سدیر! آیا می‌دانی چه شب‌هایی است این شب‌ها؟ سدیر عرض کرد: بلی فدایت گردم این شب‌ها شب‌های ماه رمضان است، مگر این شب‌ها چگونه است؟ امام علیه‌السلام فرمودند: آیا قدرت داری هر شب از این شب‌ها، ده بنده از فرزندان اسماعیل علیه‌السلام را آزاد کنی؟ پس سدیر عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، ثروتم کفاف نمی‌دهد. پس امام پیوسته تعداد بنده‌ها را کم کرد تا رسید به یک بنده در تمام طول این ماه. سدیر گفت: قدرت ندارم. پس امام علیه‌السلام به او فرمود: آیا قدرت نداری هر شب یک مسلمان روزه‌داری را افطار دهی؟ سدیر عرض کرد: بلی تا ده نفر را هم می‌توانم افطاری بدهم، پس پدرم به او فرمود: این همان مطلبی است که اراده کردم! ای سدیر! افطاری دادن تو به برادر مسلمانت برابر است با آزاد کردن بنده‌ای از اولاد اسماعیل علیه‌السلام.[4]  

افطاری ساده

حالا که باارزش افطاری دادن در این ماه شریف آشنا شدیم، این سؤال برای ما پیش می‌آید که چگونه ممکن است بتوانیم هر شب یا لااقل چند شب در ماه رمضان، سفره بیندازیم و افطاری بدهیم، خصوصاً با توجه به خرج‌های سنگینی که باید انجام بدهیم. ما که توانایی چنین کاری را نداریم. این جمله، همان جمله‌ای است که در خطبهٔ شعبانیه نیز به آن اشاره شده. فراز بعدی خطبه را بخوانیم:
 
فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ؛
[توسط اصحاب] عرض شد: ای رسول خدا! تمامی ما توانایی انجام این کار را نداریم [بلکه فقط بعضی افراد توانمند و ثروتمند می‌توانند اقدام به انجام آن کنند]. پس حضرت فرمود: خود را از آتش حفظ کنید، گرچه به‌قدری خرما، خود را از آتش حفظ کنید، گرچه با شربتی از آب.[5]  
این فراز از خطبه چند درس مهم برای تک‌تک ما دارد. یکی آنکه سعی کنیم هر طور شده ثواب‌هایی که فرصت محدود دارند، به دست بیاوریم و آن‌ها را با بهانه‌های ساده از دست ندهیم. فرصت‌هایی که ویژه ماه رمضان است و در سایر ماه‌های سال وجود ندارد.
 
دیگر آنکه گاهی نگاه ما با نگاه دین متفاوت می‌شود، حالا چه به دلیل درک و تشخیص اشتباه خودمان و چه به دلیل پیروی از بعضی آداب‌ورسوم نادرست. در همین مسئله افطاری دادن، نگاه بسیاری از ما این است که باید سرتاسر خانه را سفره پهن کنیم و علاوه بر چند نوع پیش‌غذا و غذا و پس‌غذا، مخلفات دیگری هم در سفره بگذاریم تا حق افطاری دادن ادا شود. بعد هم همه را پای دین می‌گذاریم و می‌گوییم دین‌داری خرج دارد و کار هر کسی نیست. درحالی‌که در نگاه اسلام، آنچه مهم است، توجه به دیگران و تلاش برای کمک‌رسانی و همدلی با آن‌هاست. و حتی اگر شرایط کسی آن‌قدر سخت باشد که توانی بیش از تأمین مقداری خرما یا آب نداشته باشد، او نیز از خیر و ثواب محروم نمی‌ماند.
 
مسئله افطاری ساده که چند سالی در بیانات مقام معظم رهبری مدظله‌العالی به‌صورت ویژه مورد تأکید قرار می‌گیرد، اشاره به همین مطلب مهم دارد. ایشان در بیانات خود در خطبه‌های نماز عید فطر چند سال قبل، به نکات جالبی پیرامون افطاری دادن و همچنین افطاری ساده اشاره فرموده‌اند که خوب است بخش‌هایی از آن را بخوانیم:
 
یک سنت خوب هم امسال بیش از سال‌های دیگر دیده شد که خوب است موردتوجه قرار بگیرد و آن، افطاری دادن‌های ساده و بی‌پیرایه در مساجد و در خیابان‌ها بود در بیشتر شهرهای کشور؛ که بسیار کار شایسته‌ای است، در مقابل افطاری‌های مسرفانه‌ای که شنیده شد، دانسته شد که بعضی‌ها به بهانهٔ افطار، حرکات و عمل مسرفانه انجام می‌دهند و به جای اینکه در ماه رمضان وسیله‌ای بشوند برای نزدیکی روحی به فقرا و مستمندان، با این عمل، با این حرکت، خود را در لذات جسمانی غرق می‌کنند. نمی‌خواهیم بگوییم که اگر در افطار، کسی غذای مطبوعی مصرف کرد، این کار ممنوع است؛ نه، در شرع این‌ها ممنوع نیست؛ اسراف ممنوع است، زیاده‌روی ممنوع است، ریخت‌وپاش فراوانی که گاهی در این‌جور مجالس انجام می‌گیرد، ممنوع است. چه‌بهتر که کسانی که می‌خواهند افطاری بدهند، با همین سنتی که رایج شده است، افطاری بدهند؛ که مردم را، رهگذران را و کسانی را که مایل‌اند از افطاری استفاده کنند، در این سفره‌های رایگان و با بذل و بخشش و گشاده‌دستی، در کوچه‌ها، در خیابان‌ها، در حسینیه‌ها، افطاری می‌دهند.[6]  
قدر فرصت‌های طلایی این ماه مبارک برای دستیابی آسان به گنج‌های ارزشمند را بدانیم.

پی‌نوشت:
[1]. أمالی شیخ صدوق، صفحه 94، حدیث 4.
[2]. کافی، جلد 4، صفحه 68، حدیث 1.
[3]. کافی، جلد 4، صفحه 68، حدیث 2.
[4]. کافی، جلد 4، صفحه 68، حدیث 3.
[5]. أمالی شیخ صدوق، صفحه 94، حدیث 4.
[6]. بیانات در خطبه‌های نماز عید فطر، 18/5/1392.