اسامی سوره

نساء؛، نساء کبری.
 

علت نام‌گذاری

«سوره نساء»؛ به خاطر اینکه در این سوره بیشترین احکام مربوط به زنان آمده است.

«سوره نساء کبری»؛ در مقابل سوره طلاق که سوره نساء صغری نامیده شده است.
 

تعداد آیات

سوره نساء صدوهفتادوشش آیه دارد.
 

تعداد کلمات

سوره نساء سه‌هزاروهفتصدوچهل‌وپنج کلمه دارد.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره ها مختلف است)
 

تعداد حروف

سوره نساء شانزده‌هزاروسی حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره ها مختلف است)
 

اهداف و آموزه‌ها

اهداف کلی سوره نساء عبارتند از:

بیان قوانین خانوادگى و اجتماعى اسلام به منظور قانونمند کردن جامعه ى نوپاى مسلمانان؛

کنترل، نگه دارى و به سازى نخستین واحد اجتماع، یعنى خانواده؛

حمایت از افراد کم توان جامعه؛ مثل یتیمان، کودکان و زنان؛

تثبیت حکومت اسلامى و بیان لزوم اطاعت از رهبران الهى؛

بیدارباش مسلمانان در مقابل دشمنان داخلى و خارجى؛

تشویق مسلمانان به هجرت از سرزمین کفر، به مرکز اسلام.
 

محتوا و موضوعات

بطور کلى بحث هاى مختلفى که در سوره نساء مى خوانیم عبارتند از:

دعوت به ایمان و عدالت و قطع رابطه دوستانه با دشمنان سرسخت؛

قسمتى از سرگذشت پیشینیان براى آشنایى هر چه بیشتر به سرنوشت جامعه هاى ناسالم؛

حمایت از کسانى که نیازمند به کمک هستند، مانند یتیمان، و دستورهاى لازم براى نگاهدارى و مراقبت از حقوق آنها؛

قانون ارث بر اساس یک روش طبیعى و عادلانه در برابر شکل بسیار زننده اى که در آن زمان داشت و به بهانه هاى مختلفى افراد ضعیف را محروم مى ساختند؛

قوانین مربوط به ازدواج و برنامه هایى براى حفظ عفت عمومى؛

قوانین کلى براى حفظ اموال عمومى؛

کنترل و نگهدارى و بهسازى نخستین واحد اجتماع یعنى محیط خانواده؛

حقوق و وظائف متقابل افراد جامعه در برابر یکدیگر؛

معرفى دشمنان جامعه اسلامى و بیدارباش به مسلمانان در برابر آنها؛

حکومت اسلامى و لزوم اطاعت از رهبر چنین حکومتى؛

تشویق مسلمانان به مبارزه با دشمنان شناخته شده؛

معرفى دشمنانى که احیانا فعالیت هاى زیر زمینى داشتند؛

اهمیت هجرت و لزوم آن به هنگام روبرو شدن با یک جامعه فاسد و غیر قابل نفوذ؛

مجددا بحث هایى در باره ارث و لزوم تقسیم ثروت هاى متراکم شده در میان وارثان. 1

آیات مشهور

چندین آیه از سوره نساء از جمله آیه قنطار، آیه محارم، آیه اولوالامر، آیه قوامیت مردان بر زنان و آیه نفی سبیل از آیات مشهور و نامدار شمرده شده است.
 

آیه قنطار

«وَإِنْ أَرَ‌دتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّکَانَ زَوْجٍ وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارً‌ا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئًا ۚأَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا ﴿٢٠﴾»

(ترجمه: و اگر خواستید همسرى [دیگر] به جاى همسر [پیشین خود] ستانید، و به یکى از آنان مال فراوانى داده باشید، چیزى از او پس مگیرید. آیا مى‌خواهید آن [مال‌] را به بهتان و گناه آشکار بگیرید؟)

آیه ۲۰ سوره نساء متهم کردن زنان به اعمال منافی عفت، برای توجیه طلاق و عدم پرداخت مهریه یا پس گرفتن آن را به شدت نهی کرده و مورد مذمت قرار می‌دهد. از این آیه علاوه بر دفاع از حقوق زنان به حق مالکیت زن و جواز مهریه زیاد نیز حکم شده است.

آیه محارم

«حُرِّ‌مَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ وَبَنَاتُکُمْ وَأَخَوَاتُکُمْ وَعَمَّاتُکُمْ وَخَالَاتُکُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْ‌ضَعْنَکُمْ وَأَخَوَاتُکُم مِّنَ الرَّ‌ضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِکُمْ وَرَ‌بَائِبُکُمُ اللَّاتِی فِی حُجُورِ‌کُم مِّن نِّسَائِکُمُ اللَّاتِی دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَکُونُوا دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلَابِکُمْ وَأَن تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ ۗ إِنَّ اللَّـهَ کَانَ غَفُورً‌ا رَّ‌حِیمًا ﴿٢٣﴾»

(ترجمه: [نکاح اینان‌] بر شما حرام شده است: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمه‌هایتان، و خاله هایتان، و دختران برادر، و دختران خواهر، و مادرهایتان که به شما شیر داده‌اند، و خواهران رضاعى شما، و مادران زنانتان، و دختران همسرانتان که [آنها دختران‌] در دامان شما پرورش یافته‌اند و با آن همسران همبستر شده‌اید -پس اگر با آنها همبستر نشده‌اید بر شما گناهى نیست [که با دخترانشان ازدواج کنید]- و زنان پسرانتان که از پشت خودتان هستند، و جمع دو خواهر با همدیگر -مگر آنچه که در گذشته رخ داده باشد- که خداوند آمرزنده مهربان است.)

آیه بیست و سوم سوره نساء حکم حرمت ازدواج با برخی از بستگان را بیان کرده است. مَحارِم(جمع مَحرَم) اصطلاحی فقهی، به معنای خویشاوندانی است که ازدواج با آنان حرام است. محارم بر اساس اسباب محرمیت (نسب، ازدواج و رضاع یا شیر خوردن) به نسبی، سببی و رضاعی تقسیم می‌شوند.
 

آیه تیمم

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَ‌بُوا الصَّلَاةَ وَأَنتُمْ سُکَارَ‌ىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِ‌ی سَبِیلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا ۚ وَإِن کُنتُم مَّرْ‌ضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ‌ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنکُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُمْ ۗ إِنَّ اللَّـهَ کَانَ عَفُوًّا غَفُورً‌ا﴿٤٣﴾»

(ترجمه: اى کسانى که ایمان آورده‌اید، در حال مستى به نماز نزدیک نشوید تا زمانى که بدانید چه مى‌گویید؛ و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] -مگر اینکه راهگذر باشید- تا غسل کنید؛ و اگر بیمارید یا در سفرید یا یکى از شما از قضاى حاجت آمد یا با زنان آمیزش کرده‌اید و آب نیافته‌اید، پس بر خاکى پاک تیمم کنید، و صورت و دستهایتان را مسح نمایید، که خدا بخشنده و آمرزنده است.)

آیه ۴۳ سوره، احکام تیمم را بیان کرده است. بر طبق آن، اگر آب برای بدن ضرر داشته باشد یا دسترسی به آب ممکن نباشد، می‌توان به جای وضو یا غسل، تیمم کرد.
 

آیه اولی الامر

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّـهَ وَأَطِیعُوا الرَّ‌سُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ‌ مِنکُمْ ۖ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُ‌دُّوهُ إِلَى اللَّـهِ وَالرَّ‌سُولِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ‌ ۚ ذَٰلِکَ خَیْرٌ‌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا﴿٥٩﴾»

(ترجمه: اى کسانى که ایمان آورده‌اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیاى امر خود را [نیز] اطاعت کنید؛ پس هر گاه در امرى [دینى‌] اختلاف نظر یافتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آن را به [کتاب‌] خدا و [سنت‌] پیامبر [او] عرضه بدارید، این بهتر و نیک‌فرجام‌تر است)

آیه ۵۹ این سوره مؤمنان را به اطاعت از خدا و رسول خدا(ص) و اولی الامر دستور می‌دهد. مفسران شیعه[۱۱] و برخی از اهل سنت مانند فخر رازی[۱۲] قائلند این آیه بر عصمت اولی الامر دلالت دارد. شیعیان براساس روایات فراوان برآنند مراد از “اولی الامر”، ائمه اطهار(ع) هستند.

آیه حذر

«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمیعاً﴿۷۱﴾»

(ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده اید آمادگی خود را (در برابر دشمن) حفظ کنید و در دسته‌های متعدد یا به صورت دسته واحد به سوی دشمن حرکت نمائید.)

این آیه مسلمانان را به جهاد در برابر کفار فرا می‌خواند [۱۵] و از مسلمانان می‌خواهد با هوشیاری و تجهیزات کامل به صورت گروهی یا در دسته‌های متعدد به سمت دشمن حرکت کنند.

مفسران از این آیه برداشت‌های گونوگونی داشته و عمل به آن را رمز عزت و موفقیت و غفلت از آن را، رمز سقوط و شکست مسلمانان دانسته‌اند.
 

آیات نشوز

«…وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُ‌وهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِ‌بُوهُنَّ ۖ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا ۗ إِنَّ اللَّـهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرً‌ا ﴿٣٤﴾ وَإِنِ امْرَ‌أَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَ‌اضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا أَن یُصْلِحَا بَیْنَهُمَا صُلْحًا ۚ وَالصُّلْحُ خَیْرٌ‌ ۗ وَأُحْضِرَ‌تِ الْأَنفُسُ الشُّحَّ ۚ وَإِن تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّـهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرً‌ا﴿١٢٨﴾»

(ترجمه: …و زنانى را که از نافرمانى آنان بیم دارید [نخست‌] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه‌ها از ایشان دورى کنید و [اگر تاثیر نکرد] آنان را بزنید؛ پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهى [براى سرزنش‌] مجویید، که خدا والاى بزرگ است./و اگر زنى از شوهر خویش بیم ناسازگارى یا رویگردانى داشته باشد، بر آن دو گناهى نیست که از راه صلح با یکدیگر، به آشتى گرایند؛ که سازش بهتر است. و[لى‌] بخل [و بى‌گذشت بودن‌]، در نفوس، حضور [و غلبه‌] دارد؛ و اگر نیکى کنید و پرهیزگارى پیشه نمایید، قطعاً خدا به آنچه انجام مى‌دهید آگاه است.)

قسمت دوم آیه ۳۴ و آیه ۱۲۸ سوره نساء، آیات نشور نام گرفته‌اند. نشوز، اصطلاح فقهی است که به سرپیچی زن از اطاعت شوهر در اموری مانند تمکین جنسی و خارج شدن از خانه بدون اجازۀ شوهر و همچنین ناسازگاری شوهر و رعایت نکردن حقوق همسر، اشاره دارد. البته، در مواردی از روایات، نشوز مرد، به تصمیم او برای طلاق همسر نیز تفسیر شده است.
 

آیه نفی سبیل

«…وَلَن یَجْعَلَ اللَّـهُ لِلْکَافِرِ‌ینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا ﴿١٤١﴾»

 (ترجمه: …و خداوند هرگز بر [زیان‌] مؤمنان، براى کافران راه [تسلّطى‌] قرار نداده است.)

به بخش آخر آیه ۱۴۱ سوره نساء آیه نفی سبیل می‌گویند. آیه هرگونه برتری کافران بر مؤمنان را نفی نموده و از مؤمنان می‌خواهد که با سلطه کافران مقابله کنند. علما با استفاده از این آیه برای اثبات قاعده نفی سبیل استفاده کرده‌اند.
 

آیه تجارت

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَن تَکُونَ تِجَارَ‌ةً عَن تَرَ‌اضٍ مِّنکُمْ ۚ وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَکُمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ کَانَ بِکُمْ رَ‌حِیمًا﴿٢٩﴾»

(ترجمه: اى کسانى که ایمان آورده‌اید، اموال همدیگر را به ناروا مخورید -مگر آنکه داد و ستدى با تراضى یکدیگر، از شما [انجام گرفته‌] باشد- و خودتان را مکشید، زیرا خدا همواره با شما مهربان است.)

آیه ۲۹ سوره نساء معروف به آیه تجارت و درباره حرام بودن معاملات غیر شرعی است. در این آیه به ممنوع بودن خودکشی در اسلام نیز اشاره شده است.

آیات الاحکام

بیش از سی آیه از آیات سوره نساء را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند. بخش زیادی از این آیات، احکام ازدواج و زناشویی و احکام ارث را بیان می‌کنند.

از جمله احکام دیگری که در این سوره آمده، می‌توان به حکم جزای فحشا، حکم نماز در حال مستی، عبور از مسجد در حالت جنابت، حکم تیمم، احکام نماز، ادای امانت، احکام یتیم و سفیه، حکم قتل خطایی، ریا، حکم سلام و حکم تسلط کافر بر مؤمن اشاره کرد.

آیاتی که یا حکم شرعی در آن وجود دارد یا در فرآیند استنباط احکام مورد استفاده قرار می‌گیرند، آیات الاحکام خوانده می‌شود. 2

آثار و برکات سوره نساء

فرو ریختن ترس

 اگر سوره نساء را با آب باران بشویند و کسی که خائف و ترسان است از آن بنوشد، به اذن خداوند آرام می‌گیرد.
 

جهت ایجاد محبت میان زن و شوهر

از حضرت امام جعفرصادق علیه السلام منقول است که اگر کسی با ایمان، سوره مبارکه نساء را به جهت موافقت زن و شوهر با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن و با حال وضو بخواند مقصود حاصل شود و زن و شوهر به هم مهربان گردند.
 

عدم تاثیر سحر

هر کس با ایمان، این آیه را با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن و با حال وضو بنویسد و با آب بشوید و ۷ روز صبح، پیش از آنکه چیزی بخورد آن را بنوشد سحر بر او کار نکند.

وَمَن یُهَاجِرْ فِی سَبِیلِ اللّهِ یَجِدْ فِی الأَرْضِ مُرَاغَمًا کَثِیرًا وَسَعَةً وَمَن یَخْرُجْ مِن بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلى اللّهِ وَکَانَ اللّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا ﴿۱۰۰﴾
 

جهت غلبه بر دشمن

یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءکُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَأَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ نُورًا مُّبِینًا ﴿۱۷۴﴾ فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ بِاللّهِ وَاعْتَصَمُواْ بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍ وَیَهْدِیهِمْ إِلَیْهِ صِرَاطًا مُّسْتَقِیمًا ﴿۱۷۵﴾

این دو آیه را به جهت دفع مجادله است روز یکشنبه روزه دارد و این دو آیه را با نیت خالص و توجه به خدا و معنی ان بنویسد و با خود دارد برخصم غلبه کند و دلیل و حجت خصم، باطل گردد.
 

جهت خاموشی پرگویان

لاَّ یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَکَانَ اللّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا ﴿۱۴۸﴾

اگر کسی با ایمان این آیه را با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن بخواند در پیش کسی که پرگو باشد و معجب [متکبر]به سخن خود، خاموش گردد و سخن کمتر کند.
 

جهت نترسیدن از ظالم

لاَّ یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَکَانَ اللّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا ﴿۱۴۸﴾

اگر کسی با ایمان این آیه را با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن بنویسد و با خود دارد به نزد حاکمی یا ظالمی رود که از او ترسان باشد و مکرر این آیه را با حال وضو بخواند ایمن شود و هیچ ضرری به وی نرسد. 3

پی نوشت:
1.www.quran.inoor.ir
2.www.fa.wikishia.net
3.www.yjc.news