خانه » همه » مذهبی » سياست نامه در ترجمه فرمان اميرالمؤمنين (ع) خطاب به مالك اشتر (4)

سياست نامه در ترجمه فرمان اميرالمؤمنين (ع) خطاب به مالك اشتر (4)

سياست نامه در ترجمه فرمان اميرالمؤمنين (ع) خطاب به مالك اشتر (4)

يك را برگزين بهر قضاوت كه فاضل تر بدانيش از رعيت نگردد تنگ بر مردم از او كار نه بر وي كار تنگ از كار بسيار چو خصمان پيش او خصمي نمايند مگر بر يكديگرشان غالب آيند مبادا بر لجاجت آورندش كه عقل و راي او از سر برندش دگر بر لغزشي افتد ز رأيش تمادي اندر آن نبود برايش

6fa86fd2 c8ae 42b2 95ff 69ba11cb65dd - سياست نامه در ترجمه فرمان اميرالمؤمنين (ع) خطاب به مالك اشتر (4)

sa3201 - سياست نامه در ترجمه فرمان اميرالمؤمنين (ع) خطاب به مالك اشتر (4)
سياست نامه در ترجمه فرمان اميرالمؤمنين (ع) خطاب به مالك اشتر (4)

 

نويسنده: ميرزا جهانگيرخان ناظم الملك “ضيائي”
تحقيق و تصحيح: رسول جعفريان

 

ثُمَّ اخْتَرْ لِلْحُكْمِ بَيْنَ النّاسِ اَفْضَلَ رَعِيَّتِكَ فِي نَفْسِكَ مِمَّنْ لا تَضِيقُ بِهِ الْامُورُ، وَ لا تَمْحَكُهُ الْخُصُوُم، وَ لا يَتمادي فِي الزِّلَّهِ، وَ لا يَحْصَرُ مِنَ الْفَيءِ اِلَي الْحَقِّ اِذا عَرَفَهُ، وَ لا تُشْرِفُ نَفْسُهُ عَلي طَمَعٍ، وَ لا يَكْتَفِي بِاَدْني فَهْمٍ دُونَ اَقْصاهُ، وَ اَوْقَفَهُم فِي الشُّبُهاتِ، وَ اخَذَهُمْ بِالْحُجَجِ، وَ اَقَلَّهُمْ تبَرُّماً بِمُراجَعَهِ الْخَصْمِ، وَ اصْبَرَهُمْ عَلي تَكَشُّفِ الْاُمُورِ، وَ اَصْرَمَهُمْ عِنْدَ اِيضاحِ الْحُكْمِ، مِمَّنْ لا يَزْدَهِيهِ اِطْراءٌ، وَ لا يَسْتَمِيلُهُ اِغْراءٌ، وَ اُولئِكَ قَلِيلٌ.
ثمَّ اَكْثِرْ تَعاهُدَ قَضائِهِ، وَ افْسَحْ لَهُ فِي الْبَذْلِ ما يَزِيحُ عِلَّتَهُ وَ تَقِلُّ مَعَهُ حاجَتُهُ اِلَي النّاسِ. وَ اعْطِهِ مِنَ الْمَنْزِلَهِ لَدَيْكَ ما لا يَطْمَعُ فِيهِ غَيْرُهُ مِنْ خاصَّتِكَ، لِيَامَنَ بِذلِكَ اَغْتِِيالَ الرِّجالِ لَهُ عِنْدَكَ. فَانْظُرْ فِي ذلكَ نَظَراً بِليِغاً، فَانَّ هذَا الدِّينَ قَدْ كانَ اَسيراً فِي اَيدِي الْاَشْرارِ، يُعْمَلُ فِيهِ بِالْهَوي، وَ تُطْلَبُ بِهِ الدُّنيا.

يك را برگزين بهر قضاوت
كه فاضل تر بدانيش از رعيت

نگردد تنگ بر مردم از او كار
نه بر وي كار تنگ از كار بسيار

چو خصمان پيش او خصمي نمايند
مگر بر يكديگرشان غالب آيند

مبادا بر لجاجت آورندش
كه عقل و راي او از سر برندش

دگر بر لغزشي افتد ز رأيش
تمادي اندر آن نبود برايش

پس آن گه چون حقيقت را برد پي
نگردد بازگشتش سخت بر وي

طمع بر طبع او طالع نباشد
به فهم اندكي قانع نباشد

به دست آرد حقيقت را به هر كار
كند در درك مطلب سعي بسيار

به هر كاري كه دارد اشتباهي
وقوف آرد نه عجلت در تباهي

به دست آرد براهين و دلايل
كند ادارك حق با اين وسايل

چو خصمي بازگردد باز سويش
نگردد تنگدل از گفتگويش

به كشف كارها صابرترين كس
به قطع كارها قادرترين كس

اگر مدحي بگويندش به اغراق
نچربد نخوتش بر حسن اخلاق

نبالد خود به خود از مدح بسيار
نگردد مايل از حق چون طرفدار

كساني كاين چنين اوصاف دارند
همانا نادر اندر روزگارند

چو قاضي ساختي اين گونه كس را
تو بگشا ديده ي فريادرس را

به هر حكم و قضايش نيك بنگر
كه بيند قاضيت دايم به مخبر

چون او بيننده ات بيند بكارش
اساس عدل گردد استوارش

به بذل مال دفع علتش كن
غني از خلق و رفع حاجتش كن

بر او ابواب بذل و جوي بگشاي
كه باشد فكر او آسوده بر جاي

به پيش خود چنانش منزلت ده
كه كس نبود همالش از كه و مه

كسي هم منزلت با او نباشد
مر او را پيش تو بدگو نباشد

بود از افتراي مردم ايمن
به دور از حيله و تزوير دشمن

در اين معني به هشياري نظر كن
بليغانه تأمّل بيشتر كن

چرا كاين دين عدل و دادِ دادار
زماني بود اسير دست اشرار

به اسم دين به دنيا گشته مشغول
هواي نفس را كردند معمول

ثمَّ اَنْظُرْ فِي اُمُورِ عُمّالِكَ فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِباراً، وَ لا تُوَلِّهِمْ مُحاباهً وَ اَثَرَهً، فَاِنَّهُما جِماعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَ الْخِيانَهِ. وَ تَوَخَّ مِنْهُمْ اَهْلَ التَّجْرِبَهِ وَ الْحَياءِ مِنْ اَهْلِ الْبُيُوتاتِ الصّالِحَه، وَ الْقَدَمِ فِي الْاسْلامِ الْمُتَقَّدِّمَهِ فَانَّهُمْ اَكْرَمُ اَخْلاقاً، وَ اََصَحُّ اَعْراضاً، وَ اَقَلُّ فِي الْمَطامِعِ اََشْرافاً، وَ اَبْلَغُ فِي عَواقِبِ الْاُمُورِ نَظَراً. ثُمَّ اَسْبِغْ عَلَيْهِمُ الْاَرْزاقَ، فَاِنَّ ذلِكَ قُوَّهٌ لَهُمْ عَلَي اسْتِصْلاحِ اَنْفُسِهِمْ، وَ غِنَيً لَهُمْ عَنْ تَناوُلِ ما تحْتَ اَيْديهمْ، وَ حُجَّهٌ عَلَيْهِمْ اِن خالَفُوا اَمْرَكَ، اَول ثَلَمُوا اَمانَتَكَ. ثُمَّ تَفَقَّدْ اَعْمالَهُمْ، وَ ابْعَثِ الْعُيوُنَ مِنْ اَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْوَفاءِ عَلَيْهِمْ، فَاِنَّ تَعاهُدَكَ فِي السِّرِّ لِامُورِهِمْ حَدْوَهٌ لَهُمْ عَلَي اسْتِعمالِ الْاَمانَهِ، وَ الرِّفْقِ بِالرَّعِيَّهِ.
وَ تَحَفَّظْ مِنَ الْاَعْوانِ فَاِنْ اَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ اِلي خِيانَهٍ اجْتَمَعَتْ بِها عَلَيْهِ عِنْدَكَ اَخْبارُ عُيُونِكَ اكْتَفَيْتَ بِذلِكَ شاهدِاً، فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقُوبَهَ فِي بَدَنِهِ، وَ اَخَذْتَهُ بِما اَصابَ مِنْ عَمَلِهِ، ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمقامِ الْمَذَلَّهِ، وَ وَسَمْتَهُ بِالخِيانَهِ، وَ قَلَّدَتَهُ عارَ التُّهْمَهِ.

نظر مي كن پس اندر كار عمال
كسي بگزين نكو افعال و احوال

وگر خود پاسبان و ملك داري
به اخذ رشوتي مفروش كاري

مكن بي مشورت با رأي خود كار
شريك راي خود كن رأي بسيار

كه با رشوت كسي را كار دادن
اساس كار بي شوري نهادن

بود اين هر دو نزد اهل انصاف
فروع و شعبه هاي جور و اجحاف

چون هست اين هر دو عنوان خيانت
به شور و تجربت كن استعانت

هواي نفس را با خواهش دل
مده شركت به كار نصب عامل

مباشر گر به كاري مي گماري
به دست آور مجرب مردكاري

ز نيكو خانداني با حيايي
درستي پارسايي با خدايي

يكي ثابت قدم در دين اسلام
نكو اخلاق و صافي دل نكونام

كه اينان را طمع در مال كس نيست
خطا و عمدي از روي هوس نيست

ز دورانديشي اينان پيش بينند
به هر كاري رعيت را امين اند

چو زين سان كارفرمايي گزيني
سزدشان ياوران خويش بيني

مر ايشان را معاشي ده فراوان
چنان مي كن بر ايشان بذل احسان

كه از احسان تو قوت بيابند
سوي اصلاح نفس خود شتابند

غني شان كن زمال زيردستان
نباشد ديده شان بر دست آنان

تو را هم حجتي در دست باشد
جواب عذرشان گر هست باشد

كه گر سرباز پيچندت ز فرمان
و گر بيني خيانتشان به پيمان

تواني بازپرسي از گنه كار
تواني كيفري دان سزاوار

مقرر دار جاسوسان بر ايشان
وفاداران، صديقان، راست كيشان

كه اين گونه نگهباني نمودن
بهر كاري چنين هشيار بودن

دهدشان در امانت استواري
به نرمي با رعيت حق گذاري

ز اعوان نيز واپايند خود را
رضا ندهند ديگر كار بد را

يكي گر بر خيانت دست يازد
به ميدان شرارت اسب تازد

ز جاسوسان تو را آگاهي آيد
خبر از كار هر كس خواهي آيد

بود اظهار جاسوسان گواهي
پي اثبات هر جرم و گناهي

غني سازد تو را آن اطلاعات
ز تحقيق خيانت ها و اثبات

مُؤاخذ داريش در كار و كردار
مُعاقب داريش ز آن گونه رفتار

به كوشي در مقام خواري او
دهي كيفر به ناهنجاري او

نهي داغ خيانت بر جبينش
كني قلاده عاري اين چنينش

وَ تَفَقَّدْ اَمْرَ الْخَراجِ بِما يُصْلِحُ اَهْلَهُ، فَاِنَّ فِي صَلاحِهِ وَ صَلاحِهِمْ صَلاحاً لِمَنْ سِواهُمْ وَ لا صَلاحَ لِمَنْ سِواهُمْ الّا بِهِمْ، لِاَنَّ النّاسَ كُلَّهُمْ عِيالٌ عَلَي الْخَراجِ وَ اَهْلِهِ.
وَلْيَكُنْ نَظَرُكَ فِي عِمارَهِ الْاَرْضِ اَبْلَغَ مِنْ نَظَرِكَ فِي اسْتِجْلابِ الْخَراجِ، لِانَّ ذلِكَ لا يُدْرَكُ الّا بِالْعِمارَهِ، وَ مِنْ طَلَبَ الْخَراجَ بِغَيْرِ عِمارَهٍ اَخْرَبَ الْبِلادَ، وَ اَهْلَكَ الْعِبادَ، وَ لَمْ يَسْتَقِمْ اَمْرُهُ اِلّا قَلِيلاً. فَاِن شَكَوْا ثِقْلاً اَوْ عِلَّهً اَوِ انْقِطاعَ شِرْبٍ اَوْ بالَّهٍ اَوْ اِحالَهَ اَرْضٍ اَغْتَمَرَها غَرَقٌ اَول اَجْحَفَ بِها عَطَشٌ خَفَّفْتَ عَنْهُم بِما تَرْجُو اَنْ يَصْلُحَ بِهِ اَمْرُهُمْ.
وَ لا يَثْقُلَنَّ عَلَيْكَ شَيءُ خَفَّفْتَ بِهِ الْمَؤُنَهَ عَنْهُمْ، فَاِنَّهُ ذُخْرٌ يَعُودُونَ بِهِ عَلَيْكَ فِي عِمارَهِ بِلادِكَ، وَ تَزْيِينِ وِلايَتِكَ. مَعَ اسْتِجْلابِكَ حُسْنَ ثَنائِهِمْ، وَ تَبَجُّحِكَ بِاسْتِفاضَهِ الْعَدْلِ فِيهِمْ، مُعْتَمِداً فَضْلَ قُوَّتِهِمْ بِما ذَخَرْتَ عِنْدَهُمْ مِنْ اِجْمامِكَ لَهُمْ، و الثَّقَهِ مِنْهُمْ بِما عَوَّدْتَهُمْ مِنْ عَدْلِكَ عَلَيْهِمْ وَ رِفْقِكَ بِهِمْ.
فَرُبَّما حَدَثَ مِنَ الْاُمُورَ ما اِذ عَوَّلْتَ فِيهِ عَلَيْهِمْ مِنْ بَعْدُ احْتَمَلُوهُ طِيبَهَ اَنْفُسِهِمْ بِهِ، فَاِنَّ الْعُمْرانَ مُحْتَمِلٌ ما حَمَّلْتَهُ، وَ اِنَّما يُؤْتي خَرابُ الْاَرْضِ مِنل اِعْوازِ اَهْلِها، وَ انَّما يُعْوِزُ اَهْلُها لِاِشْرافِ اَنْفُسِ الْوُلاهِ عَلَي الْجَمْعِ، وَ سُوءِ ظَنِّهِمْ بِالْبَقاءِ، وَ قِلَّهِ انْتِفاعِهِمْ بِالْعِبَرِ.

خراج مملكت را وارسي كن
در اين ره مشورت با هر كسي كن

قراري بر خراجات آن چنان ده
كه بر اهل خراج آن جا چنان به

كه گر ز اهل خراجند اين اهالي
وگر زايشان سوا داني و عالي

همه هستند خود پيوسته با هم
صلاح كارشان هم بسته با هم

چو بر اهل خراج اصلاح شد كار
صلاح ديگران آيد پديدار

چرا كاين فرقه ز آن فرقه جدا نيست
صلاح كارشان از هم سوا نيست

همه مردم چو محتاج منالند
خراج و اهل آن را چون عيالند

تو را ميلي كه در جلب خراج است
به آبادي فزودن احتياج است

به آبادي نظر مي كن فزونتر
ز استجلاب خرج از مرز و كشور

كه اين عايد نگردد جز به تعمير
نظر در كار آبادي فزون گير

به آبادي بكوش از ناعلاجي
كه از وياران نگيرد كس خراجي

وگر خواهي خراج از غيرآباد
به ويراني بيفزايي ز بيداد

جهاني از ستم ويرانه گردد
رعيّت مضطر و بي خانه گردد

هلاك مردم است اندر خرابي
كدامين استقامت بازيابي

گر اينان از گرانباري بنالند
ز سنگيني ببيني پايمال اند

و يا بر زرعشان آفت رسيده
ز آفت ها زراعت صدمه ديده

نباريده است باران در بهاران
به خشكي رو نهاده جو كناران

زمين افتاده است از قابليت
صلاحيت ندارد بر زراعت

اراضي را گرفته سيل زخار
اراضي يا زراعت رفته از كار

بكشت اندر رسيده قحط آبي
گياهش خشك گشته چون سرابي

بده تخفيفي و آزادشان كن
به تلطيف و رعايت شادشان كن

رعيت با رعايت شاد گردد
رعيت شاد و ملك آباد گردد

نيايد بر تو سنگين بذل تخفيف
ذخيره بي شمار اين گونه تلطيف

چنان ذخري كه سازد ملك آباد
دهد بازت رعيت با دلي شاد

ولايت را همي زينت فزايد
به تو حسن ثنا را جالب آيد

به عدلت مطمئن گردند و مسرور
قوي گردند از اين احسان مذخور

از اين عدل و از اين رفق و مدارا
چنان واثق شوندت آشكارا

كه گر وقتي كني تكليف سختي
پذيرند از تو با صد نيك بختي

بسي سنگين كه سنگين اش نبيند
رفاهي جز به تمكين اش نبيند

تحمل خيزد از آبادي خاك
هم از ويرانه فقر و فاقه و آك

كند جور ولات جور انديش
اهالي را همه مسكين و درويش

چو باشدشان ز قرب عزل بيمي
نيابند از بقا بر جان نسيمي

همه در فكر جمع مال باشد
به وزر سيم و زر خوشحال باشند

كجا عبرت كنند از روزگاري
كجا اقدام در اصلاح كاري

ثُمَّ اَنْظُرْ فِي حالِ كُتّابِكَ فَوَلِّ عَلي اُمُورِكَ خَيْرَهُمْ، وَ اخْصُصْ رَسائِلَكَ الَّتيِ تُدْخِلُ فِيها مَكائِدَكَ وَ اَسْرارَكَ بِاَجْمَعِهِم لِوُجُوهِ صالِحِ الْاَخْلاقِ مِمَّنْ لا تُبْطِرُهُ الْكَرامَهُ فَيَجْتَرِيَّ بِها عَلَيْكَ فِي خِلافٍ لَكَ بِحَضْرَهِ مَلَاٍ، وَ لا تَقْصُرُ بِهِ الْغَفْلَهُ عَنْ ايرادِ مُكاتَباتِ عُمَّالِكَ عَلَيْكَ، وَ اِصْدارِ جَواباتِها عَلَي الصَّوابِ عَنْكَ، وَ فيما يَاخُذُ لَكَ وَ يُعْطِي مِنْكَ، وَ لا يُضْعِفُ عَقْداً اَعْتَقَدَهُ لَكَ، وَ لا يَعْجِزُ عَنْ اِطْلاقِ ما عُقِدَ عَلَيْكَ. وَ لا يَجْهَلُ مَبْلَغَ قَدْرِ نَفْسِهِ فِي الْاُمُورِ، فَانَّ الْجاهِلَ بِقَدْرِ نَفْسِهِ يَكُونُ بِقَدْرِ غَيْرِهِ اَجْهَلَ.
ثُمَّ لا يَكُنْ اخْتِيارُكَ اِياّهُمْ عَلي فِراسَتِكَ وَ اسْتِنامَتِكَ وَ حُسْنِ الظَّنِّ مِنْكَ، فَانَّ الرِّجالَ يَتَعَرَّفُونَ لِفِراساتِ الْوُلاهِ بِتَصَنُّعِهِمْ وَ حُسْنِ خِدْمَتِهِمْ، وَ لَيْسَ وَراءَ ذلِكَ مِنَ النَّصِيحَهِ وَ الْاَمانَهِ شَيْ ءٌ. وَ لكِنِ اخْتَبِرْهُمْ بِما وُلُّوا لِلصّالِحِينَ قَبْلَكَ، فَاعْمِدْ لِاَحْسَنِهِمْ كانَ فِي الْعامَّهِ اَثَراً، وَ اَعْرَفِهِم، بِالْامانَهِ وَجْهاً، فَانَّ ذلِكَ دَليلٌ عَلي نَصيحَتِكَ للهِ وَ لِمَنْ وُلِّيلتَ اَمْرَهُ. وَ اجْعَلْ لِراسِ كُلَّ اَمْرٍ مِنل اُمُورِكَ رَاْساً مِنْهُمْ لا يَقْهَرُهُ كَبيرُها، وَ لا يَتَشَتَّتُ عَلَيهِ كَثيِرُها، وَ مَهْما كانَ فِي كُتّابِكَ مِنْ عَيْبٍ فَتَغابَيْتَ عَنْهُ الزِمْتَهُ.

پس آن گه مي نگر در حال كتّاب
نكويي و بَديشان نيك درياب

يكي را بر امور خويش بگمار
كه بهتر باشد از ياران به اطوار

بدو بسپار آن گونه رسائل
كه اسرار و مكائد راست شامل

ببايد باشد او را صالح اخلاق
در اخلاق نكو از ديگران طاق

اجلّ و اكرم ار خوانند خلقش
نيفتد در تباهي حسن خلقش

نيارد از دليري ها و وسواس
خلافي مر تو را در محضر ناس

خلاف رأي تو جرأت نورزد
ز شغل خويشتن غفلت نورزد

تو را آن نامه ها كآيد ز عمّال
رساند بر تو بي تأخير و اهمال

كند صادر جواب با صوابي
نويسد از تو بر ايشان خطابي

چو خود را مظهر حكم تو داند
در آن چه مي دهد يا مي ستاند

نمي شايد كه بنمايد قصوري
نه در تقديم اين خدمت فتوري

گر از قول تو پيماني نمايد
از او سستي در آن پيمان نشايد

گره در كار تو افتد اگر باز
كند با حسن تدبير آن گره باز

به حلّ عقد عاجز در نماند
نمايد رتق و فتقي تا تواند

به رتق و فتق در كاهل نباشد
به قدر نفس خود جاهل نباشد

چه گر جاهل بود بر رتبه ي خويش
به قدر ديگران جهلش بود بيش

پس اي مالك چو خواهي رستگاري
مكن خود با فراست اختياري

به حسن ظن و با خوش اعتقادي
مكن در اختيارت اعتمادي

كه مردم دزد حسن اعتمادند
پي تحصيل حسن اعتقادند

در اين ره حسن خدمت ها نمايند
كه هوش واليان از سر ربايند

و حال آنكه اگر دقت نمايي
در ايشان نيست خود صدق و صفايي

نيابي خير خواهي و امانت
نبيني هيچ آثار ديانت

ولكن امتحان كن آنچه هستند
كه پيش از تو چه سان جنبيده استند

هر آن كس را كه مردم نيك دانند
در اوراق عمل نيكوش خوانند

هر آن كس را كه مي دانند امينش
به خير عامه بهتر پيش بينش

به خواه او را كه شايسته باشد
وگر بگزينيش بايسته باشد

اگر زين سان كه گفتم كار بندي
سعادتمندي و فيروزمندي

دلالت مي كند كز پاكي دل
خلوص نيتي داري تو حاصل

بر آن بي چون خدايي كآفريدت
بر آن كو بر حكومت برگزيدت

چون بركار مهم افكنده شد بُن
به هر كاري رئيسي منتخب كن

نريزد روي هم كار فراوان
نمايد يك كس اندر كار حيران

چو عيبي گردد از كتّاب ناشي
كز آن معني تو غفلت كرده باشي

ببايد باشي اندر كارها چست
كه عيب اين همه بر عهده ي توست

تو را مسئول مي دارد خداوند
كه داري التزامش اي خردمند

ثُمّش اسْتَوْصِ بِالتُّجّارِ وَ ذَوِي الصِّناعاتِ وَ اَوْصِ بِهِمْ خَيْراً، الْمُقِيمِ مِنْهُمْ وَ الْمُضْطَرِبِ بِمالِه، وَ الْمُتَرَفِّقِ بِبَدَنِهِ، فَاِنَّهُمْ مَوادُّ المْنافِعِ، وَ اسْبابُ الْمَرافِقِ، وَ جُلّابُها مِنَ الْمَباعِدِ وَ الْمَطارِحِ فِي بَرِّكَ وَ بَحْرِكَ، وَ سَهْلِكَ وَ جَبَلِكَ، وَ حَيْثُ لا يَلْتَئِمُ النّاسُ لِمواضِعِها، وَ لا يَجْتَرِؤُون عَلَيْها. فَاِنَّهُمْ سِلْمُ لا تُخافُ بائِقَتُهُ، وَ صُلْحٌ لا تُخْشي غائِلَتُهُ. وَ تَفَقَّدْ اُمُورَهُمْ بِحَضْرَتِكَ وَ فِي حَواشِي بِلادِكَ.
وَ اَعْلَمْ مَعَ ذلِكَ اَنَّ فِي كَثيرٍ مِنْهُمْ ضِيقاً فاحِشاً، وَ شُحَّاً قَبيحَاً، وَ احْتِكاراً لِلْمَنافِعِ، وَ تَحَكُماً فِي الْبِياعاتِ، وَ ذلِكَ بابٌ مَضَرَّهٍ لِلْغامَّهِ، وَ عَيْبٌ عَلَي الْوُلاهِ.
فَامْنَعْ مِنَ الْاِحْتِكارِ، فَاِنَّ رَسُولَ اللهِ، صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ مَنَعَ مِنْهُ، وَلْيَكُنِ الْبَيْعُ بَيْعاً سَمْحاً بِمَوازِينِ عَدْلٍ وَ اَسْعارٍ لا تُجْحِفُ بِالْفَريقَيْنِ مِنَ الْبائِعِ وَ الْمُبْتاعِ، فَمَنْ قارَفَ حُكْرَهً بَعْدَ نَهْيِكَ اِيّاهُ فَنَكِّلْ بِهِ، وَ عاقِبْ فِي غَيْرِ اِسْرافٍ.

پس از تجار و از اهل صنايع
مهل حقي شود يك گونه ضايع

بر ايشان لطف خود را بي كران كن
وصيت هاي خوش بر ديگران كن

كه ايشان گر اقامت كرده گانند
وگر بامال خود هر سو روانند

وگر با دست خود رنجي كشيده
پديد آرنده خود گنجي گزيده

بدان هستند ايشان گوهر سود
بهر سودي توانندش سبب بود

متاعي آورند از راه دوري
ز راه سختي و صعب العبوري

ز درياه گذار آرند و صحرا
به سرمايند و گرما كوه پيما

ز دزد و گرمي و سردي نترسند
ز دشت و كوه و از سختي نپرسند

ز هر بيغوله زآن سان رهسپارند
كه هرگز ديگران جرأت ندارند

چنان اين جمله نرم و نيك خويند
كه جز سلم و صفا هرگز نجويند

چنان سلمي كه خالي از دواهي
چنان صلحي كه عاري از تباهي

بپرس از كار ايشان در حضورت
برس بر حالشان جاهاي دورت

كه باشد ايمن از هرگونه شري
بوند آسوده از هرگونه ضري

بدان مالك كه زايشان يك گروه است
كه از رنج لئامت در ستوه است

بخيل آن را سرايند اي جوان مرد
نخواهد بذل مال خويشتن كرد

ولي اينان ز مال ديگران هم
نمي خواهند بذلي بيش يا كم

همي خواهند دارد هركه مالي
بود ز اينان حرامي يا حلالي

بدين زشتي صفت را هر فصيحي
كند تعبير خود شُحّ قبيحي

چو ايشان صاحب شح غريب اند
هماره در پي كاري فضيح اند

زيان خلق سود خود شمارند
از آن سرگرم كار احتكارند

ز جنسي كه محل احتياج است
رفاه خلق را مايه رواج است

به ارزاني ستانندش به انبار
نگه دارند مدت هاي بسيار

ترقي چون شود در نرخ پيدا
فروشندش همه با نرخ اعلي

فروشندش وليكن با تحكّم
تباه آيد رفاه حال مردم

مضر عامه از اين طينت پست
به والي نيز بدنامي و عيب است

بكن ممنوع ايشان را از اين كار
كه پيغمبر نموده نهي بسيار

ببايد بيع باشد سهل و آسان
ببايد داشتن از عدل ميزان

ببايد نرخ را تعديل كردن
به مردم كار را تسهيل كردن

كه اجحافي نباشد بر فريقَين
بود نرخ مناسب بين الاثنين

نه ظلمي بايع و نه مشتري را
نه اجحافي به اين نه ديگري را

پس از نهي تو گر انبارداري
بخواهد باز كردن احتكاري

معاقب دار او را تا تواني
به هر سختي كه اسرافش نداني

نكالي بايد او را آن چنان كرد
كه عبرت بخش جمله همگنان كرد

منبع: سالنماي النهج 1-5

 

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد