4) حدیث ثقلین:

از جمله احادیث مسلمه مقطوعه متواتره ای که در کتب شیعی و عامی، به یک مضمون وارد گردیده، و سند دیگری است بر شخصیت، و عظمت اهل بیت علیهم السلام، و دلیل محکمی است بر شایستگی و نبوغ آسمانی ایشان، و مرجعیتشان در جمیع احکام، و نمونه بارز دیگری است برخلاف بلافصل حضرت علی، امیرمؤمنان علیه السلام حدیث معروف «ثقلین» است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«انی تارک فیلکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا ابداً و لن یفترقا حتی یردا علّی الحوض».
مسلمیت، و تواتر این حدیث، نزد شیعه جای بحث نیست، عمده این است که در نزد عامه نیز از متواترات و مقطوعات شمرده شده است.
و بحث در آن از دو جهت است:
اول: از جهت سند
دوم: از جهت دلالت
اما از جهت سند، بطوری که گفتیم در درجه ای از قوّت است که احدی را در آن مجال قید و تردید نمی باشد، زیرا عموم علماء شیعه، در کتب مفصله خود بدان استدلال کرده اند.
و علماء، حفاظ، ائمه و مؤلفین معتبر عامه نیز حدیث مزبور را در صحاح، و مسانید خویش آورده اند.
و حتی در تفاسیر شیعه، و اهل سنت نیز از طرق متعدده آن را نقل کرده اند، و از نظر شهرت، به پایه ای است که سندش نیازی به اثبات ندارد.
چون از متواترات، و مقطوعات است، و جماعت کثیری از اصحاب رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم حدیث فوق را از آن حضرت نقل کرده اند از قبیل: حضرت علی علیه السلام، ابوذرغفاری، جابربن عبدالله انصاری، زید بن ارقم، ابوسعید خدری، زید بن ثابت، حذیفه بن اسید غفاری، عبدالله بن اخطب، ابوهریره و دیگران.
و «مناوی» در کتاب «فیض القدیر» ج3 ص 14 می گوید:
«متجاوز از بیست نفر صحابی این حدیث را از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده اند».(1)
و نیز «ابن حجر مکی» در کتاب «صواعق المحرقه» ص 136 گوید:
«حدیث مزبور از طرق متعدده روایت شده که متجاوز از بیست و چند طریق است».(2)
«قندوزی حنفی» در کتاب «ینابیع الموده» ص 33 حدیث مزبور را از «ترمذی» در باب «مناقب اهل بیت» از «عبدالرحمن کوفی» و «ابی ذر» و «ابی سعید» و «زید بن ارقم» و «حذیفه بن اسید» روایت نموده.
و نیز از «ابواسحاق ثعلبی» در تفسیرش بسند خود از «عطیه العوفی» از «ابی سعید الخدری» و از کتاب «نوادرالاصول» از «حذیقه بن اسید الغفاری» و در صفحه 34 از کتاب «موده القربی» از «جبیر بن مطعم» و در صفحه 35 از «مسند احمد بن حنبل » از ابی سعید الخدری و از کتاب «زیارات المسند»- «عبدالله بن احمد بن حنبل» از «علی بن ربیعه» و «ابی سعید الخدری» و «زید بن ارقم» و نیز از «ابن المغازلی شافعی» از «زید بن ارقم» و از «موفق بن احمد الخوارزمی» از «زید بن ارقم» و در صفحه 36 از «ثعلبی» و در تفسیرش بسندس از «… ابی سعید الخدری» روایت نموده است.
«فیروز آبادی» در کتاب «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج2 ص 44 حدیث مزبور را از « صحیح مسلم» در کتاب «فضائل الصحابه» در باب فضائل علی بن ابیطالب علیه السلام» ج 2 ص 44، از «زید بن حیان» و «زید بن ارقم» و از «احمد بن حنبل» در کتاب «مسند» ج 4 ص 366 و ج3 ص 14 و 17 و 26 و 59 با اختلاف اندکی در لفظ و ج5 ص 181- و از بیهقی» در کتاب «سنن» ج 2 ص 148 و ج7 ص 30 با اختلاف اندکی در لفظ. و از «دارمی» در کتاب «سنن» ج2 ص 431 و از «متقی» در کتاب «کنزالعمال» ج1 ص 44 و 45 و 47 و 48 و 96.
و از «طحاوی» در کتاب «مشکل الآثار» ج4 ص 368- و از «صحیح ترمذی» ج2 ص 308 و از «ابن اثیر جرزی» در «اسدالغابه» ج2 ص 12 و ج3 ص 137- و از «سیوطی» در تفسیر «الدرالمنثور» در ذیل تفسیر آیه مودت، در سوره شوری-و از «مستدرک علی الصحیحین» ج3 ص 109 و 148.
و از «نسائی» در کتاب «خصائص» ص 21-و از «فخر رارزی» در ذیل تفسیر آیه شریفه «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا» در سوره آل عمران- و از «ابن سعد» در کتاب «طبقات» ج2 سم 2 ص 2- و از «مناوی» در کتاب «فیض القدیر» ج3 ص 14.
و از «حلیه الاولیاء» ابی نعیم، ج1، ص 355 و ج9 ص 64- و از «هیتمی» در «مجمع الزوائد» ج5 ص 195 و ج9 ص 164- و از «ابن حجر مکّی» در کتاب «الصواعق المحرقه» ص 75.
و در رساله «حدیث الثقلین» که فاضل معاصر مرحوم حاج شیخ محمد قوام الدین قمی و شنوی قدس سره جمع آوری نموده، و تقریظ مفصلی از «جامع الازهر قاهره» بر اسانید منقوله اش مرقوم رفته، حدیث مزبور را از «خصائص» نسائی، ص 30-و «مستدرک علی الصحیحین» حاکم نیشابوری، ص 533 و از «حافظ گنجی شافعی» در کتاب «کفایه الطالب» باب اول ص 11- و پس از نقل حدیث گفته این حدیث را «مسلم» در صحیح خود و ابوداود، و ابن ماجه قزوینی در کتابهای خود روایت کرده اند.
و از «ابن عبدربه قرطبی» در کتاب «العقد الفرید» جزء دوم در خطبه رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در حجه الوداع ص 346 و 158 و از «تذکره الخواص» باب دوازدهم ص 332 و از «نورالدین حلبی الشافعی» در کتاب «انسان العیون» ج3 ص 308- و از «احمدبن عبدالله الطبری» در کتاب «ذخائر العقبی» ص 16-و از «علی بن احمد العزیزی البولاقی الشافعی» در کتاب «السراج المنیر» در شرح «الجامع الصغیر» سیوطی ج1 ص 321- و از کتاب «الفصول المهمه»-« ابن صباغ مالکی» ص 24 و از «شهاب الدین الخفاجی» در کتاب «نسیم الریاض» ج3 ص 310- و از «ثعلبی» در «الکشف و البیان» در تفسیر آیه «اعتصام» و آیه «ایها الثقلان» و از «تفسیر نیشابوری» در تفسیر آیه «اعتصام» و از تفسیر «الخازن» در تفسیر آیه «اعتصام» از «حسین الکاشفی» در کتاب «المواهب العلیه» در تفسیر آیه «سنفرغ لکم ایها الثقلان» و از «ابن اثیر» در «النهایه» ج1 و از «جمال الدین الافریقی المصری» در کتاب «لسان العرب» جزء 6 در لغت «العتره» و در ج 13 در لغت «الثقل و الحبل» و از «مجدالدین الشیرازی» در کتاب «قاموس» در لغت «الثقل» و از «مرتضی الزبیدی» در کتاب «تاج العروس» ج 7 در لغت «الثقل» و از «عبدالرحیم صفی پوری» در «منتهی الارب» در لغت «الثقل» و از «ابن ابی الحدید معتزلی» در «شرح نهج البلاغه» ج6 در معنی «عترت» ص 130 و از «عبدالحق دهلوی» در «مدارج النبوه» ص 520.
و از «محمد صالح ترمذی کشفی» در کتاب «المناقب المرتضویه» ص 96 و 97 و 100 و 473 و از «مفتاح کنوز السنه» ص 2 و 448 و از «بغوی شافعی» در کتاب «مصابیح السنه» ج2 ص 205 و 206- و از «اسعاف الراغبین» در حاشیه «نورالابصار» شبلنجی، ص 110.
و علامه کبیر «مرحوم میرحامد حسین هندی قدس سره که از نوابغ علماء شیعه، و حامیان مکتب اهل بیت علیهم السلام بوده (3) حدیث مزبور را از مصادر زیر روایت کرده است:
1) «ابجد العلوم» مولوی صدیق خان القنوجی.
2) «ابطال رأی و قیاس و استحسان و تعلیل و تقلید» ابومحمد بن احمد بن سعید بن حزم الظاهری الاندلسی.
3) «ابطال الباطل» ابن روزبهان.
4) «ابکار الفاکار» ابوالحسن علی بن ابی علی آمدی.
5) «ابهاج-شرح منهاج» تقی الدین سبکی.
6) «الاتحاف بحب الاشراف» شیخ عبدالله بن محمد بن عامر الشبراوی.
7) «اتحاف النبلاء» مولوی صدیق خان القنوجی.
8) «اتمام الدرایه لقرائه النقابه» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
9) «الاحداث» ابوالحسن علی بن محمد مدائنی.
10) «الاحکام فی اصول الاحکام» ابومحمد بن احمد بن سعید بن حزم الظاهری الاندلسی.
11) «الاحکام الدلاله» زین الدین زکریا انصاری.
12) «احکام القرآن» ابوبکر احمد بن محمد الجصاص الرازی الحنفی.
13) «احیاء العلوم» ابوحامد محمد بن محمد غزالی.
14) «احیاء المیت بضائل اهل البیت» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
15) «اخبار النساء» ابن القیم حنبلی.
16) «اخبار الاخبار» شیخ عبدالحق دهلوی.
17) «اربعین» اسعد بن ابراهیم بن حسن بن علی اربلی.
18) «الاربعین فی مناقب امیرالمؤمنین» ابوعبدالله محمد بن مسلم بن ابی الفوارس رازی.
19) «اربعین-فضائل امیرالمؤمنین» عطاء الله بن فضل الله شیرازی، جمال الدین محدث.
20) «اربعین رتنیه» خواجه پارسا.
21) «ارشاد» شاه ولی الله دهلوی پدرشاه صاحب.
22) «ارشاد الساری فی شرح صحیح بخاری» شهاب الدین احمد بن محمد بن قسطلانی.
23) «ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول» قاضی محمد بن علی بن شوکانی.
24) «ارشاد النقاد الی تیسیر الاجتهاد» محمد بن اسماعیل بن صلاح امیر صنعانی.
25) «ازاله الخلفاء» شاه ولی الله دهلوی.
26) «ازاله الغین» حیدرعلی فیض آبادی.
27) «اساس فی مناقب بنی العباس» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
28) «اساس الاقتباس» اختیارالدین بن غیاث الدین هروی.
29) «اساس البلاغه» جار الله محمود بن عمر الزمخشری.
30) «استجلاب ارتقاء الغرف بحب اقرباء الرسول ذوی الشرف» شمس الدین سخاوی.
31) «الاستیعاب فی معرفه الاصحاب» ابوعمر یوسف بن عبدالبرنمری قرطبی مالکی.
32) «اسدالغابه فی معرفه الصحابه» ابوالحسن علی بن کرم معروف به «ابن اثیر».
33) «اسعاف الراغبین فی سیره المصطفی و فضائل اهل بیته الطاهرین علیه السلام» محمد بن علی اصبّان.
34) «اسماء رجال الصحیحین» محمد بن طاهر مقدسی.
35) «اسماء رجال مشکوه» شیخ عبدالحق دهلوی.
36) «اشعه اللمعات ترجمه شرح مشکوه» شیخ عبدالحق دهلوی.
37) «الاصابه فی تمیز الصحابه» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
38) «الاصول» فخر السلام علی بن محمد بزدوی.
39) «اصول الایمان» محمد سالم بن سلام الله دهلوی بخاری.
40) «اصول الحدیث» شاه صاحب.
41) «اعلام الموقعین عن ربّ العالمین» ابن القیم.
42) «الاعلام» جمال الدین زرندی.
43) «اغصان الاربعه» مولوی ولی الله لکهنوری.
44) «الاکتفاء فی فض الاربعه الخلفاء» ابراهیم بن عبدالله وصابی یمنی.
45) «الاکلیل» ابومحمد حسن بن احمد بن یعقوب همدانی یمنی.
46) «اکمال المعلم» ابوعبدالله محمد بن خلفه و شتابی ابی مالکی.
47) «الامامه و السیاسه» عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری.
48) «امالی» ابوعبدالله حسین بن اسمعیل بن محمد ضبی محاملی.
49) «الامثال» میدانی.
50) «امداء بمعرفه علو الاسناد» سالم بن عبدالله بن سالم بصری.
51) «انافه فی رتبه الخلافه» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
52) «الانباء علی قبائل الرواه» ابن عبدالبر قرطبی.
53) «انباء نجباء الانباء» برهان الدین محمد بن محمد مکی مغربی.
54) «انتهاء الافهام» محمد حسین بصری.
55) «انس جلیل» قاضی مجیر الدین حنبلی.
56) «الانساب» عبدالکریم بن محمد سمعانی.
57) «انساب الاشراف» احمد بن یحیی بن جابر بلاذری.
58) «انسان العیون فی سیره الامین و المأمون» نورالدین علی بن ابراهیم حلبی.
59) «انصاف فی بیان سبب الاختلاف» شاه ولی الله دهلوی.
60) «انوارالتنزیل (تفسیر)» ناصرالدین ابی سعید عبدالله بن محمد شیرازی بیضاوی.
61) «الاوائل» ابوهلال حسن بن عبدالله عسکری.
62) «الاوراق» ابوبکر صولی.
63) «ایضاح لطافه المقال» رشیدالدین خان دهلوی «فاضل رشید».
64) «بحررائق-شرح کنزالدقائق» زین الدین ابن نجیم مصری.
65) «بحر محیط (تفسیر)» ابوحیان محمد بن یوسف اندلسی غرناطی.
66) «بدائع الصنائع فی ترتیب الشرایع» ملک العلماء علاء الدین ابوبکر کاشانی.
67) «البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن التاسع» قاضی محمد بن علی شوکانی صنعانی.
68) «البدور السافره عن امورالاخره» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
69) «براهین قاطعه-ترجمه صواعق المحرقه» کمال الدین جهرمی.
70) «بستان المحدثین» شاه صاحب
71) «بغیه الوعاه فی طبقات اللغویین و النحاه» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
72) «تاج الدره-شرح قصیده برده» بدرالدین محمود بن احمد رومی.
73) «تاج العروس من جواهر القاموس» محمد بن مرتضی زبیدی واسطی.
74) «تاج مکلل» مولوی صدیق حسن خان قنوجی.
75) «تأخیر الظلامه الی یوم القیامه» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
76) «تاریخ مدینه دمشق» ابوالقاسم علی بن حسن بن هبه الله بن عساکر الدمشقی.
77) «تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
78) «تاریخ اصبهان» حافظ ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی.
79) «تاریخ بغداد» ابوبکر احمد بن علی خطیب بغدادی.
80) «تاریخ الخلفاء» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
81) «تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس» حسن بن محمد بن حسن الدیار بکری.
82) «تاریخ الصغیر» محمد بن اسماعیل بخاری.
83) «تاریخ الامم و الملوک» ابوجعفر محمد بن جریر طبری.
84) «تاریخ مظفری» ابن ابی الدم ابراهیم بن عبدالمنعم همدانی.
85) «تاریخ یعقوبی» احمد بن ابی یعقوب جعفر بن وهب بن واضح کاتب عباسی.
86) «تاریخ یمینی» ابونصر محمد بن عبدالجبار عتبی.
87) «تأسیس النظر» ابوزید عبدالله بن عمر بن عیسی دبوسی.
88) «تأویل مختلف الحدیث» عبدالله بن مسلم ابن قتیبه الدینوری.
89) «تبیین الحقائق فی شرح کنز الدقائق» فخرالدین عثمان بن علی زیلعی.
90) «تتمه المختصر فی اخبار البشر» ابن الوردی.
91) «تتمه صواعق محرقه» شهاب الدین احمد بن محمد بن علی بن حجر الهیتمی المکی.
92) «تتمه معرفه الصحابه» محمد بن عمر بن احمد بن عمر اصفهانی، ابوعیسی مدینی.
93) «تجرید الصحابه» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
94) «التحریر» کمال الدین محمد بن عبدالواحد سیواسی، ابن الهمام.
95) «تحفه الاثنی عشریه» شاه صاحب دهلوی «کتاب موضوع رد».
96) «تحفه الاحباء من مناقب آل العباء» جمال الدین محدث شیرازی.
97) «تحفه الاشراف بمعرفه الاطراف» حافظ جمال الدین یوسف مزی.
98) «تحفه المحبین لال طه و یس» محمود شیخانی قادری.
99) «تحقیق الاشاره الی تعمیم البشاره» شیخ عبدالحق دهلوی.
100) «تخریج احادیث احیاء العلوم» زین الدین عبدالرحیم بن حسین عراقی.
101) «تخریج احادیث مختصر ابن الحاجب» ابوالفداء اسمعیل بن عمر قرشی، ابن کثیر.
102) «تخریج احادیث منهاج بیضاوی» حافظ زین الدین عراقی.
103) «تدریب الراوی فی شرح تقریب النوری» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
104) «التدقیقات الراسخات فی شرح التحقیقات الشامخات، الملقب بسبیل النجاح الی تحصیل الفلاح» مولوی تراب علی.
105) «التدوین فی تاریخ قزوین» عبدالکریم بن محمد رافعی.
106) «تذکره الابرار» محمد بخاری.
107) «تذکره الحفاظ» شمس الدین محمد بن احمد اهبی.
108) «تذکره خواص الامه» شمس الدین یوسف بن قزغلی بغدادی سبط بن الجوزی.
109) «تذکره الموضوعات» عبدالحق بن فضل الله المحمدی الهندی.
110) «تذکره الموضوعات» محمد طاهر بن احمد مقدسی.
111) «تذکره الموضوعات» محمد طاهر فتنی.
112) «تذهیب التهذیب» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
113) «تراجم الحفاظ» میرزا محمد بدخشانی.
114) «ترجمه منتقی» محمد بن احمد بن محمد سمرقندی.
115) «تسلیه الضؤاد» مولوی غلامعلی آزاد بلگرامی.
116) «تشدید المطاعن» علامه سید محمدقلی موسوی نیشابوری، والد عبقات.
117) «تعلیق تخریج احادیث منهاج بیضاوی» حافظ زین الدین عراقی.
118) «تفریح الاحباب فی مناقب آلال و الاصحاب» میرزا حسن علی (جمال الدین) محمدث لکهنوری.
119) «تفسیر آیات الاحکام، معروف به تفسیر احمدی» ملاجیون، شیخ احمد بن ابی سعید صالحی.
120) «تفسیر ابن کثیر» ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی.
121) تفسیر ابوحیان محمد بن یوسف بن حیان اندلسی غرناطی.
122) «تفسیر انوری» عبدالوهاب بن رفیع الدین بخاری.
123) «تفسیر البغوی (= معالم التنزیل)» ابومحمد حسین بن مسعود فرّاء بغوی شافعی.
124) «تفسیر جلالین» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر سیوطی.
125) «تفسیر حسینی (=مواهب العلیه)» ملاحسین واعظ کاشفی.
126) «تفسیر زاهدی» ابونصر احمد بن حسن بن احمد درواجکی زاهد.
127) «تفسیر شاهی» محمد محبوب عالم.
128) «تفسیر طبری» ابوجعفر محمد بن جریر طبری.
129) «تفسیر کبیر (=مفاتیح الغیب)» فخرالدین محمد بن عمر رازی.
130) «تفسیر محی الدین» ابن عربی اندلسی.
131) «تفسیر واحدی» ابوالحسن علی بن احمد واحدی.
132) «تفسیر الکشاف» جارالله محمود بن عمر الزمخشری.
133) «التفضیل» ابوجعفر محمد بن عبدالله اسکافی.
134) «تقریب التهذیب» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
135) «التقریر و التحبیر فی شرح التحریر» ابن امیر الحاج محمد بن محمد حلبی.
136) «التقیید و الایضاح لما اطلق و اغلق من کتاب ابن الصلاح» حافظ زین الدین عبدالرحیم بن حسین عراقی.
137) «تکمله تفسیر مفاتیج الغیب» ابوالعباس احمد بن محمد قمولی.
138) «تکمله مجمع البحار» محمد طاهر فتنی کجراتی.
139) «تلخیص الخبیر فی تخریج احادیث الرافعی الکبیر» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
140) «تلخیص سیرت ابن اسحق» ابن هشام ابومحمد عبدالملک.
141) «تلخیص المستدرک حاکم» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
142) «تمییز الطیب من الخبیث» عبدالرحمن علی شیبانی.
143) «تنویر الحوالک فی شرح موطامالک» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
144) «تنضید العقود السنیه بتمهید الدوله الحسنیه» رضی الدین محمد بن علی بن حیدرالحسینی.
145) «تهذیب الاثار» محمد بن جریر طبری.
146) «تهذیب الاسماء و اللغات» ابوزکریا یحیی بن شرف نووی.
147) «تهذیب التهذیب» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
148) «تهذیب اللغه» ابومنصور محمد بن احمد بن طلحه ازهری.
149) «تیسیر فی شرح جامع الصغیر» عبدالرؤوف بن تاج العارفین مناوی.
150) «تیسیر الوصول الی جامع الاصول» عبدالرحمن بن علی ابن دیبع شیبانی یمنی.
151) «توضیح الدلائل الی جامع الاصول» عبدالرحمن بن علی ابن دیبع شیبانی یمنی.
152) «الثقات» ابوحاتم محمد بن حبان بن احمد بن ابی حاتم التمیمی البستی.
153) «ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب» ابو منصور عبدالملک بن محمد ثعالبی النیسابوری.
154) «جاسوس علی القاموس» احمد فارس افندی.
155) «جامع الاصول من الاحادیث الرسول» ابوالحسین علی بن کرم معروف به ابن اثیر.
156) «جامع البیان العلم» ابوعمر یوسف بن عبدالله عبدالبر نمری قرطبی.
157) «جامع السلاسل» مجدالدین بدخشانی.
158) «جامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
159) «جامع مسانید ابوحنیفه» ابوالمؤید محمد بن محمود خوارزمی.
160) «الجمع بین الصحاح السته» ابوالحسین زرین بن معاویه عبدری.
161) «الجمع بین الصحیحین» ابو عبدالله محمد بن فتوح بن عبدالله ازدی حمیدی.
162) «جمع الفوائد» محمد بن محمد بن سلیمان فارسی رودانی مغربی.
163) «جوامع الجامع» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
164) «جواهر العقدین فی فضل الشرفین» شرف العلم الجلی و النسب العلی» نورالدین علی بن عبدالله سمهودی.
165) «جواهر المضیئه فی طبقات الحنیفه» عبدالقادر بن محمد قرشی.
166) «جواهر النقی فی الرد علی البیهقی» ابن الترکمانی علاء الدین علی بن عثمان.
167) «حاشیه انساب سمعانی» میرزا محمد بدخشی.
168) «حاشیه جامع الصغیر سیوطی» شیخ محمد بن سالم بن احمد مصری حنفی.
169) «حاشیه شرح عقاید عضدی» حسین خلخالی.
170) «حاشیه مشکوه» میرسید شریف جرجانی.
171) «حبیب السیر فی اخبار افراد البشر» غیاث الدین بن همام الدین معروف به خواند میر.
172) «حجه الله البالغه» شاه ولی الله دهلوی.
173) «حسن المحاضره فی اخبار مصر و القاهره» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر سیوطی.
174) «حصر الشارد» محمد عابدین احمد علی سندی.
175) «حصول المأمول من علم الاصول» مولوی صدیق حسن خان.
176) «الحق المبین فی فضائل البیت سید المرسلین» مولوی محمد رشید الدین خان دهلوی قاضی رشید.
177) «حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء» ابونعمیم احمد بن عبدالله الاصفهانی.
178) «الخراج» قاضی ابویوسف یعقوب بن ابراهیم.
179) «خزانه الادب» شیخ عبدالقادر بن عمر بغدادی.
180) «خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام» ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب النسائی.
181) «الخصائص العلویه علی سائر البریه» ابوالفتح محمد بن علی نطنزی.
182) «الخصائص الکبری» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
183) «خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر» محمد بن فضل الله محبی.
184) «خلاصه التهذیب» صفی الدین خزرجی.
185) «خلاصه الوفاء» نورالدین سمهودی.
186) «دراسات اللبیب فی الاسوه الحسنه بالحبیب» محمد معین بن محمد امین سندی.
187) «الدر اللقیط من البحر المحیط» تاج الدین احمد بن عبدالقادر قیسی.
188) «درالمنثور فی التفسیر بالمأثور(تفسیر)» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
189) «در نثیر فی مختصر نهایه ابن اثیر» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
190) «الدر النضید» شیخ الاسلام احمد بن یحیی بن محمد حفید هروی.
191) «الدر العوال فی لحل الفاظ بدء الامال» محمد بن محمد مصری.
192) «الدرر الکامنه فی اعیان الماه الثامنه» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
193) «در منتثره» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
194) «دستورالحقایق» فخرالدین هانسوی.
195) «دول الاسلام» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
196) «ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی» محب الدین احمد طبری مکی.
197) «ذخیره العقبی فی ذکر فضائل ائمه الهدی» عاشق علیخان دهلوی.
198) «ذخیره المال فی شرح عقد جواهر الال» احمد بن عبدالقادر عجیلی.
199) «الذریه الطاهره» ابوبشر محمد بن احمد انصاری دولابی.
200) «ذیل کتاب تاریخ بغداد» محب الدین محمد بن محمود بغدادی، ابن النجار.
201) «ذیل ضوء لامع» جارالله بن فهد مکی.
202) «ذیل طبقات حنبلیه» زین الدین عبدالرحمن، ابن رجب دمشقی.
203) «ذیل المذیل» ابوجعفر محمد بن جریر طبری.
204) «رساله اسانید» شیخ احمد نخلی.
205) «رساله اسانید» محمد امیر ازهری.
206) «رساله عقاید» ملایعقوب بنبانی لاهوری.
207) «رساله قوامیه» ابوالمظفر منصور بن محمد سمعانی.
208) «رساله کلامیه» شیخ احمد بن عبدالاحد عمری، مجدد سهرندی.
209) «رساله مدح اهل البیت» عمرو بن بحر بصری، جاحظ.
210) «رساله مدح خلفاء» شیخ الاسلام عزالدین عبدالعزیز سلمی دمشقی.
211) «رساله موضوعات» ملاعلی قاری.
212) «رشحات» ملاحسین واعظ کاشفی.
213) «رمز الحقائق فی شرح کنزالدقائق» بدرالدین محمد بن احمد عینی.
214) «روض الاخیار المنتخب من ربیع الابرار» محی الدین محمد ابن الخطیب.
215) «روض الانف» عبدالرحمن بن عبدالله سهیلی.
216) «روض المناظر فی علم الاوائل و الاواخر» ابوالولید محمد بن الشحنه حلبی.
217) «روضه الاحباب فی سیر النبی و الاصحاب» جمال الدین عطاء الله بن فضل الله شیرازی محدث.
218) «روضه الصفا» محمد بن خاوند شاه بن محمود هروی معروف به خواند میر.
219) «روضه العلماء» علی بن یحیی الزنودبستی.
220) «روضه الندیه فی شرح تحفه العلویه» محمد بن اسمعیل امیریمانی صنعانی.
221) «ریاض المستطابه» عمادالدین یحیی بن ابی بکر عامری.
222) «ریاض النضره فی مناقب العشره» ابوالعباس احمد بن عبدالله محب الدین طبری.
223) «ریحانه الالباء» شهاب الدین احمد خفاجی.
224) «زبده المقاصد فی تجرید الزوائد» عبدالحق محمدی هندی.
225)«زهر الاداب و ثمرالالباب» ابراهیم بن علی حصری قیروانی.
226) «زین الفتی فی تفسیر سوره هل اتی» احمد بن محمد بن علی عاصمی.
227) «سبحه المرجان» مولوی غلام علی آزاد بلگرامی.
228) «سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیرالعباد» شمس الدین محمد بن یوسف دمشقی صالحی «سیره شامیه».
229) «سراج المنیر(تفسیر)» محمد بن احمد شربینی خطیب.
230) «سراج المنیر فی شرح جامع صغیر» علی بن احمد عزیزی بولاقی الشافعی.
231) «سراج وهاج من کشف مطالب صحیح مسلم بن الحجاج» مولوی صدیق حسن خان قنوجی.
232) «سرالشهادتین» شاه صاحب دهلوی.
233) «سعاده الکونین فی بیان فضائل الحسنین» محمد اکرام الدین دهلوی.
234) «السنه» ابوبکر احمد بن عمرونبیل، ابن ابی عاصم شیبانی.
235) «سنن» محمد بن یزید ربعی معروف به ابن ماجه قزوینی.
236) «سنن» ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی.
237) «سنن» ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی.
238) «سنن» ابو عبدالرحمن احمد بن شعیب النسائی.
239) «سنن الکبری» احمد بن الحسین بن علی البیهقی.
240) «سیراعلام النبلاء» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
241) «سیره النبویه» ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حمیری.
242) «سیف الیمانی المسلول» القاضی ثناء الله.
243) «شرح احیاء العلوم» محمدمرتضی واسطی زبیدی.
244) «شرح الفیه الحدیث» زین الدین عراقی.
245) «شرح تهذیب الکلام» ملایعقوب لاهوری.
246) «شرح دیوان منسوب به حضرت امیرالمؤمنین» کمال الدین حسین میبدی.
247) «شرح رساله اعتقادیه» فضل بن روزبهان خنجی شیرازی.
248) «شرح السنه» ابومحمدحسین بن مسعود فراء بغوی الشافعی.
249) «شرح شفاء قاضی عیاض» علی قاری، علی بن سلطان محمد هروی.
250) «شرح شفاء قاضی عیاض» ابوذر احمد بن ابراهیم حلبی.
251) «شرح صحیح مسلم» محمد بن خلفه و شتانی ابی.
252) «شرح صحیح مسلم» محمد بن محمد بن یوسف سنوسی.
253) «شرح عقائد عضدی» ملاجلال دوانی.
254) «شرح قصیده تائیه فارضیه» سعیدالدین محمد بن احمد فرغانی.
255) «شرح فارسی مشکوه» شیخ عبدالحق دهلوی.
256) «شرح فقه اکبر» ملاعلی قاری.
257) «شرح کنزالدقائق» عثمان بن علی زیلعی.
258) «شرح کنزالدقائق» محمود بن محمد عینی.
259) «شرح مسلم الثبوت» ولی الله بن حبیب الله لکهنوری.
260) «شرح المقاصد» سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی.
261) «شرح منهاج بیضاوی» برهان الدین عبیدالله بن محمد عبری فرغانی.
262) «شرح منهاج بیضاوی» محمد بن محمد بن عبدالرحمن قاهری ابن امام الکاملیه.
263) «شرح مواهب للدینه» محمد بن عبدالباقی زرقانی.
264) «شرح المواقف» میر سید شریف علی بن محمد جرجانی.
265) «شرح موطأ مالک» محمد بن عبدالباقی زرقانی.
266) «شرح نهج البلاغه» عبدالحمید بن هبه الله ابن ابی الحدید المعتزلی الشافعی.
267) «شرح الهدایه» بدرالدین محمود بن احمد عینی.
268) «شرف المؤبد، شرف المصطفی» ابوسعد عبدالملک بن محمد نیشابوری خرکوشی.
269) «الشریعه» ابوبکر محمد بن الحسین آجری.
270) «الشفاء بتعریف حقوق المصطفی» قاضی عیاض یحصبی.
271) «شفاء الاسقام فی زیاره خیرالانام» تقی الدین علی سبکی.
272) «شواهد النبوه» عبدالرحمن بن احمد جامی.
273) «صبح الاعشی فی صناعه الانشاء» احمد بن علی القلقشندی.
274) «صبح صادق-شرح منار» ملا نظام الدین سهالوی.
275) «صحاح اللغه» ابونصر اسماعیل بن حماد جوهری.
276) «صحیح (جامع)» محمد بن اسماعیل بخاری.
277) «صحیح (جامع)» ابوعیسی محمد بن عیسی معروف به ترمذی.
278) «صحیح (جامع)» مسلم بن حجاج قشیری.
279) «صراط سوی فی مناقب آل النبی» محمود بن محمد بن علی شیخانی قادری مدنی.
280) «صواعق المحرقه فی الرّد علی اهل البدع و الزندقه» شهاب الدین احمد بن محمد بن علی ابن حجر الهیتمی المکی.
281) «صواقع» نصرالله کابلی.
282) «الضعفاء و المتروکین» محمد بن اسماعیل بخاری.
283) «الضعفاء و المتروکین» ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب نسائی.
284) «ضمیمه اغصان اربعه» مولوی محمد انعام الله بن ولی الله.
285) «ضوء اللامع لاهل القرن التاسع» شمس الدین سخاوی.
286) «ضوء المعالی فی شرح قصیده بدء الامالی» ملاعلی قاری.
287) «الطالبین» ابوبکر محمد بن عمر تمیمی، ابن الجعابی.
288) «طبقات الکبری» محمد بن سعد.
289) «طبقات الحفاظ» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
290) «طبقات الشافعیه»تقی االدین ابوبکر اسدی.
291) «طبقات الشافعیه» جمال الدین عبدالرحیم اسنوی.
292) «طبقات الشافعیه» ابونصر عبدالوهاب سبکی.
293) «طبقات القراء»شمس الدین محمد بن محمد الجزری.
294) «طبقات المفسرین» شمس الدین محمد بن علی بن احمد داودی مالکی.
295) «طریق حدیث انی تارک فیکم الثقلین» ابوالفضل محمد بن طاهر ابن احمد بن علی شیبانی مقدسی ابن القیسرانی.
296) «طریقه مثلی» مولوی صدیق حسن خان قنوجی.
297) «العبر فی خبر من غبر» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
298) «العرائس (تفسیر)» ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم ثعلبی.
299) «العقد الفرید» احمد بن محمد بن عبدربه الاندلسی.
300) «العقد النبوی و السر المصطفوی» شیخ عبدالله، ابن عیدروس یمنی.
301) «العلل» عبدالرحمن بن ابی حاتم رازی.
302) «العلل المتناهیه فی الاحادیثه الواهیه» ابن الجوزی.
303) «علوم الحدیث» ابن الصلاح تقی الدین ابوعمر و عثمان عبدالرحمن.
304) «عمده الاحکام» عبدالغنی بن عبدالواحد جماعیلی مقدسی.
305) «عمده القاری فی شرح صحیح البخاری» ابومحمد محمود بن احمد بن موسی الحلبی.
306) «عنایه» اکمل الدین محمد بن محمود بابرتی.
307) «العواصم من القواصم» قاضی ابوبکر ابن العربی المالکی.
308) «عین الاصابه» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
309) «عیون الاخبار» ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه الدینوری.
310) «غرائب القرآن(تفسیر)» نظام الدین حسن بن محمد نیشباوری اعرج.
311) «غرائب مالک» ابوالحسن علی بن محمد دار قطنی.
312) «غنیه الطالبی طریق الحق عزوجل»، عبدالقادر گیلانی.
313) «الفائق» جارالله محمود بن عمر الزمخشری.
314) «فتح الباری فی شرح صحیح البخاری» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
315) «فتح البیان (تفسیر)» مولوی صدیق حسن خان.
316) «فتح العزیز(تفسیر)» شاه صاحب مؤلف تحفه.
317) «فتح الغدیر» کمال الدین محمد بن عبدالواحد سیواسی، ابن همام.
318) «فتح المبین فی فضائل الخلفاء الراشدین» احمد بن زینی دحلان.
319) «فتح المتعال فی مدح النعال» شیخ احمد محمد مقری.
320) «فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین» ابراهیم بن محمد الجوینی الخراسانی.
321) «فردوس الاخبار» ابوشجاع شیرویه بن شهردار بن شیرویه الدیلمی.
322) «فصل الخطاب» محمد بخاری نقشبندی، خواجه پارسا.
323) «فصول المهمه فیمعرفه احوال الائمه» علی بن محمد بن احمد المالکی ابن الصباغ.
324) «فضال الخلفاء» ابوالفتوح اسعد بن محمود عجلی اصفهانی.
325) «فضائل الشافعی» فخر رازی.
326) «فضائل القرآن» ابوبکر عبدالله بن محمد اموی بغدادی، اُبّی بن الرضّا.
327) «فلک مشحون» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
328) «فوائد السمیه فی شرح السنیه» محمد بن حسن بن احمد کواکبی مفتی حلب.
329) «فوائد مجموعه فی الاحادیث الموضوعه» علامه شوکانی.
330) «فوات الوفیات» محمد بن شاکر بن احمد کتبی.
331) «فیض القدیر فی شرح الجامع الصغیر» عبدالرؤوف بن تاج العارفین المناوی.
332) «قاموس لمحیط» مجدالدین محمد بن یعقوب فیروزآبادی.
333) «قانون الموضوعات» محمد بن طاهر فتنی گجراتی.
334) «قره العینین فی تفضیل الشیخین» شاه ولی الله دهلوی.
335) «قصص الانبیاء» محمد بن عبدالله الکسائی.
336) «قمر الاقمار، حاشیه نورالانوار (شرح المنار)» محمد بن عبدالحلیم لکهنوری.
337) «قول مستحسن فی فخر الحسن» مولوی حسن زمان.
338) القول المقید فی ادله الاجتهاد و التقلید» علامه شوکانی.
339) «کاشف-شرح مشکوه» حسن بن محمد طیبی.
340) «الکاف الشاف فی تخریج احادیث الکشاف» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
341) «الکامل فی التاریخ» ابن الاثیر جزری عزالدین علی بن محمد شیبانی.
342) «کتائب اعلام الاخیار» محمود بن سلیمان کفوی.
343) «کشف الاحوال فی نقد الرجال» عبدالوهاب مدارسی.
344) «کشف الاسرار-شرح اصول بزودی» عبدالعزیز بن احمد بخاری.
345) «کشف الاسرار-شرح المنار» عبدالله بن احمد، حافظ الدین نسفی.
346) «کشف الحثیث عمن رمی بوضع الحدیث» ابراهیم بن محمد حلبی سبط ابن العجمی.
347) «کشف الظنون» مصطفی بن عبدالله قسطنطنی(حاجی خلیفه).
348) «کشف الغمه معرفه الائمه» ابوالحسن علی بن عیسی بن ابی الفتح الاربلی.
349) «کشف المحجوب لارباب القلوب» علی بن عثمان عزنوی.
350) «الکشف و البیان عن تفسیر القرآن» ابواسحق احمد بن محمد ثعلبی.
351) «کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب علیه السلام» محمد بن یوسف بن محمد القرشی الکنجی الشافعی.
352) «کفایه» جلال الدین خوارزمی کرمانی.
353) «کفایه المتطلع» شیخ تاج الدین دهان مکی.
354) «الکمال» حافظ عبدالغنی مقدسی.
355) «کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال» علاء الدین علی المتقی الهندی.
356) «کنوز الحقائق» عبدالرؤوف مناوی
357) «کواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری» کرمانی.
358) «کواکب المنیر فی شرح جامع الصغیر» شمس الدین محمد علقمی.
359) «اللئالی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
360) «لباب التأویل فی معانی التنزیل (تفسیر)» علاء الدین علی بن محمد بغدادی خازن.
361) «لسان العرب» ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم معروف به ابن منظور.
362) «لسان المیزان» ابوالفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی.
363) «لمعات فی شرح المشکوه» شیخ عبدالحق دهلوی.
364) «لواقح الانوار القدسیه، المنتخب من الفتوحات المکیه» عبدالوهاب شعرانی.
365) «مانزل من القرآن فی علی علیه السلام» حافظ ابونعیم اصفهانی.
366) «المبسوط» ابوبکر محمد بن احمد بن ابی سهل سرخسی.
367) «مجاز الفرسان الی مجاز القرآن» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
368) «المجالس» ابواللیث سمرقندی.
369) «المجتنی» حافظ ابوالحسن علی بن عمر دارقطنی.
370) «مجمع البحار» محمدطاهر فتنی.
371) «مجمع الزوائد و منبع الفوائد» نورالدین علی بن ابی بکر بن سلیمان الهیثمی.
372) «مجمع الوسائل فی شرح الشمائل» ملاعلی قاری.
373) «محاسن الازهار فی تفصیل مناقب العتره الاخیار الاطهار»حسام الدین حمید محلی.
374) «المحاضرات» ابوالقاسم حسین بن محمد، راغب اصفهانی.
375) «المحصل» فخر رازی.
376) «المحصول» فخررازی
377) «المُحلّی» ابومحمد علی بن احمد بن سعید بن حزم الظاهری الاندلسی.
378) «المختاره» ضیاء الدین محمد بن عبدالواحد مقدسی.
379) «المختصر فی اخبار البشر» عماد الدین ابوالفداء اسمعیل بن علی ایوبی.
380) «مختصر تذهیب تهذیب الکمال» صفی الدین احمد بن عبدالله خزرجی.
381) «مختصر تنزیه الشریعه» شیخ رحمه الله سندی.
382) «المخصص» ابوالحسن علی بن اسمعیل لغوی، ابن سیده.
383) «مدارج النبوه» شیخ عبدالحق دهلوی.
384) «مدینه العلوم» ازنیقی.
385) «المدونه الکبری» عبدالرحمن بن قاسم مالکی.
386) «مرآه الاسرار» عبدالرحمن بن عبدالرسول چشتی.
387) «مراه الجنان و عبره الیقضان» ابومحمد بن عبدالله بن اسعد الیافعی الیمنی.
388) «مرآه المومنین فی مناقب آل سید المرسلین» مولوی ولی الله لکنهوری.
389) «مرافض» حسام الدین سهارنیوری.
390)«مرج البحرین» ابوالفرج اصفهانی.
391) «مرقاه المفاتیح فی شرح المشکوه المصابیح» ملاعلی بن سلطان محمد قاری.
392) «مروج الذهب و معادن الجوهر» ابوالحسن علی بن الحسین بن علی المسعودی.
393) «المستدرک علی الصحیحین» ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیسباوری.
394) «مستصفی من علم الاصول» ابوحامد محمد بن محمد غزالی.
395) «مسلم الثبوت» قاضی محب الله بن عبدالشکور بهاری.
396) «مسند» ابن راهویه.
397) «مسند» احمد بن محمد بن حنبل شیبانی.
398) «مسند» ابوداود سلیمان بن داود بن جارود فارسی بصری طیالسی.
399) «مسند» شافعی.
400) «مسند» ابومحمد عبد بن حمید کشی.
401) «مسند» ابومحمد عبدالله بن عبدالرحمن دارمی سمرقندی.
402) «مسند» یعقوب بن شیبه سدوسی بصری.
403) «المسند الصحیح» ابوعوانه یعقوب بن اسحق نیسابوری اسفراینی.
404) «مسند الفردوس» ابومنصور شهردار بن شیرویه دیلمی.
405) «المستومی من احادیث الموطاً» شاه ولی الله دهلوی.
406) «مشارق الانوار فی فوز اهل الاعتبار» شیخ حسن عدوی حمزاوی.
407) «مشارق الانوار النبویه من صحاح الاخبار المصطفیه» رضی الدین حسن صغانی.
408) «مشرع روی» محمدبن ابی بکر شلی حضرمی.
409) «مشکل الاثار» ابوجعفر احمد بن سلامه طحاوی.
410) «مشکوه المصابیح» ابوعبدالله ولی الدین محمد بن عبدالله الخطیب التبریزی.
411) «مصابیح السنه» ابومحمد حسین بن مسعود فراء بغوی.
412) «المصاحف» ابوبکر محمد بن القسم بن محمد بن بشار، ابن الانباری.
413) «المصنف» «ابوبکر عبدالرزاق بن همام الصنعانی.
414) «المصنف» ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابی شیبه عبسی.
415) «مطالب السئول فی مناقب آل الرسول صلی الله علیه و آله و سلم کمال الدین محمد بن طلحه بن محمد الشافعی.
416) «معراج العلی فی مناقب المرتضی علیه السلام» محمد صدرالعالم.
417) «المعارف» ابومحمد عبدالله بن مسلم ابن قتیبه دینوری.
418) «معالم التنزیل» ابومحمد حسین بن مسعود فراء بغوی.
419) «معالم العتره النبویه» ابومحمد عبدالعزیز بن مسعود ابن الاخضر جنابذی.
420) «معانی الاثار» طحاوی.
421) «المعتصر من المختصر» قاضی ابوالمحاسن یوسف بن موسی حنفی.
422) «المعتمد فی المعتقد» قاضی ابوالمحاسن یوسف بن موسی حنفی.
423) «معجم الوسط» ابوالقاسم سلیمان بن احمد طبرانی.
424) «معجم الصغیر» ابوالقاسم سلیمان بن احمد الطبرانی.
425) «معجم الکبیر» ابوالقاسم سلیمان بن احمد الطبرانی.
426) «معجم المختصن» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
427) «معجم البلدان» یاقوت بن عبدالله حموی.
428) «المغنی فی الضعفاء» شمس الدین محمد بن احمد ذهبی.
429) «المغنی عن حمل الاسفار فی الاسفار» حافظ زین الدین عبدالرحیم عراقی.
430) «مفاتیح فی شرح المصابیح» محمد بن مظفر خلخالی.
431) «مفتاح الجنه فی الاحتجاج بالسنه» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
432) «مفتاج النجاه فی مناقب آل العبا» میرزا محمد بدخشی.
433) «مفردات» راغب اصفهانی.
434) «مفهم فی شرح صحیح مسلم» عبدالغافر بن اسماعیل فارسی.
435) «مقاصد» سعدالدین تفتازانی.
436) «مقاصد حسنه» شمس الدین سخاوی.
437) «مقالید الاسانید» ابومهدی عیسی بن محمد ثعالبی.
438) «مقدمه ابن خلدون» عبدالرحمن بن محمد ابن خلدون مغربی.
439) «مقدمه سنیه» ولی الله عمری دهلوی پدرشاه صاحب.
440) «مقفی (تاریخ)» نقی الدین احمد بن علی بن عبدالقادر مقریزی.
441) «مکمل اکمال الاکمال» ابوعبدالله محمد بن محمد بن یوسف سنوسی.
442) «ملحقات ابحاث مسدده» صالح بن مهدی بن علی مقبلی صنعانی.
443) «الملل و النحل» ابومحمد علی بن احمد بن سعید بن حزم الظاهری الاندلسی.
444) «الملل و النحل» ابوالفتح محمد بن عبدالکریم الشهرستانی.
445) «مناشر الانشاء» محمود بن احمد گیلانی.
446) «مناقب احمد بن حنبل» عمر بن محمد عارف نهروانی مدنی.
447) «مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام» ابوالمؤید موفق بن احمد المکی الخوارزمی.
448) «مناقب اهل البیت علیه السلام» حافظ شمس الدین سخاوی.
449) «مناقب اهل البیت علیه السلام» عبدالحق دهلوی.
450) «مناقب اهل البیت علیه السلام» محمد بن سلیمان بن داود بغدادی.
451) «مناقب السادات» ملک العلماء شهاب الدین زاوالی دولت آبادی.
452) «مناقب علی بن ابیطالب علیه السلام» ابوالحسین علی بن محمد بن محند بن المغازلی.
453) «مناقب المرتضویه» محمد صالح حسین ترمذی کشفی.
454) «منتخب کنزالعمال» ملاعلی متقی هندی.
455) «المنتقی فی سیره المصطفی صلی الله علیه و آله و سلم» سعید الدین محمد بن مسعود کازرونی.
456) «منتهی الارب» عبدالرحیم عبدالکریم صفی پوری.
457) «منقبه الطهرین» حافظ ابونعیم اصفهانی.
458) «المنحق» ابوجعفر محمد بن حبیب هاشمی بغدادی.
459) «منهاج السنه» احمد بن عبدالحلیم نووی.
460) «منهج المکیه فی شرح قصیده الهمزیه» ابن حجر مکی.
461) «الموافقات فی اصول الاحکام» ابواسحاق ابراهیم بن موسی لخمی شاطبی.
462) «الموالاه» احمد بن محمد بن سعید کوفی، ابن عقده.
463) «مواهب اللدنیه» شهاب الدین احمد بن محمد قسطلانی.
464) «موده القربی» سیدعلی بن شهاب الدین همدانی.
465) «الموضوعات» ابوالفرج عبدالرحمن بن علی الجوزی.
466) «الموضوعات صفری» ملاعلی قاری.
467) «الموطأ» مالک بن انس.
468) «میزان الاعتدال» ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان الذهبی.
469) «نجاه المومنین» ملامحسن کشمیری.
470) «نزل الابرار بما صح مناقب اهل بیت الاطهار علیه السلام» میرزا محمد بدخشی.
471) «نزهه المجالس» عبدالسلام صفوری الشافعی.
472) «نسیم الریاض فی شرح شفاء قاضی عیض» شهاب الدین خفاجی.
473) «نصاب الاخبار» سراج الدین علی بن عثمان اوشی فرغانی.
474) «نظم دررالسمطین فی فضائل المصطفی و المرتضی و البتول و السبطین علیه السلام» جمال الدین محمد بن یوسف الزرندی الحنفی.
475) «نفحات النس» عبدالرحمن جامی.
476) «نفع قوت المغتذی» علی بن سلیمان دمنتی بجمعوی مغربی شاذلی.
477) «نهایه الافضال فی تشریف الال» جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر السیوطی.
478) «نهایه العقول» فخر رازی.
479) «نهایه اللغه» محمد بن الاثیر الجزری.
480) «نوادرالاصول» حکیم ترمذی.
481) «نورالابصار فی مناقب آل النبی المختار» مؤمن بن حسن مؤمن الشبلنجی.
482) «نورالانوار – شرح منار» ملااحمد بن ابی سعید بن عبیدالله حنفی.
483) «نواقض» میرزا مخدوم شریفی.
484) «نیل الابتهاج بتطریز الدیباج» ابوالعباس احمد تنبکتی.
485) «نیل الاوطار فی شرح منتقی الاخبار» قاضی القضاه محمد بن علی شوکانی.
486) «الوافی بالوفیات» صلاح الدین خلیل بن ایبک صفدی.
487) «وسیله المآل فی عدد مناقب الآل» احمد بن الفضل بن محمد بالکثیر المکی.
488) «وسیله المتعبدین» عمر ملا موصلی.
489) «وسیله النجاه» مولوی محمد مبین الکهنوری.
490) «وفاء الوفاء بالاخبار دارالمصطفی صلی الله علیه و آله و سلم» نورالدین علی بن احمد السمهودی.
491) «وفیات الاعیان» ابوالعباس شمس الدین احمد بن محمد خلکان.
492) «هدایه» برهان الدین علی بن عبدالجلیل مرغنیانی.
493) «هدایه السعداء» ملک العلماء دولت آبادی.
494) «یتیمه الذهر» ابومنصور عبدالملک بن محمد نیشابوری ثعالبی.
495) «ینابیع الموده» سلیمان بن ابراهیم القندوزی الحنفی.
496) «الیواقیت» محمد بن عبدالواحد بن ابی هاشم، ابوعمر زاهد مطرز.
و …

پی نوشت ها :

1. فضائل لخمسه من الصحاح السته، ج2، ص 54.
2. همان.
3. در ضمیمه جلد دوم از مجلد دوازدهم «طبع دوم» عبقات الانوار ص 1221 که در مطبعه «حبل المتین» اصفهان بطبع رسیده است (1382 قمری-1341شمسی) در شخصیت، و نبوغ علامه مجاهد، مؤلف بی بدیل «عبقات» از مرحوم آیه الله حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی قدس سره که ایشان نیز از فحول علماء خدمتگزار شیعه بوده است، در کتاب «نقباء البشر فی القرن الرابع عشر»347-350 چنین آورده است:
«السید الامیر حامد حسین لکهنوری … من اکابر متکلمی الامامیه، و اعاظم علماء الشیعه المتبحرین فی اولیات هذا القرن. ولد فی لکهنور (1246) و نشابها علی ابیه المذکور فی الکرام البرره نشاه طیبه، و تعلم «المبادئی» و قرأ مقدمات العلوم، و اخذ «الکلام» عن والده الامام السید محمدقلی و «الفقه و الاصول» عن سید العلماء، السید حسین بن السید لدار علی النقوی، و المعقول عن السید مرتضی بن السید محمد، و «الادب» عن المفتی السید محمد عباس و غیرهم-و کان کثیر التتبع، و اسم الاطلاع و الاحاطه بالاثار و الاخبار، و التراث الاسلامی. بلغ فی ذلک مبلغاً لم یبلغه احد من معاصریه و لا المتاخرین عنه. بل و لا کثیر من اعلام القرون السابقه افنی عمره الشریف فی البحث عن اسرار الدیانه و الذب عن بیضه الاسلام و حوزه الدین الحنیف و لا اعهد فی القرون المتأخره من جاهد جهاده و بذل فی سبیل الحقایق الراهنه طارفه و تلاده، و لم ترعین الزمان فی جمیع الامصار والاعصار مضاهیاً له فی تتبعه و کثره اطلاعه و دقته و ذکائه و شده حفظه و ضبطه».
و در ص 1219 از «مرحوم آیه الله حاج سید محسن امیل جبل عاملی قدس سره» در کتاب «اعیان الشیعه» 18: 371-374 نقل نموده است:
«السید الامیر حامد حسین… کان من اکابر المتکلمین الباحثین عن اسرار الدیانه و الذابین عن بیضه الشریعه و حوزه الدین الحنیف، علامه نحریراً ماهراً بصناعه الکلام، و الجدل. محیطاً بالاخبار و الاثار، واسع الاطلاع، کثیر التتبع، دائم المطالعه، لم یرمثله فی صناعه الکلام و الاحاطه بالاخبار و الاثار فی عره، بل و قبل عصره بزمان طویل، و بعد عصره حتی الیوم. و لو قلنا انه لم ینبغ مثله فی ذلک بین الامامیه بعد عصر المفید و المرتضی، لم تکن مبالغین، یلعم ذلک من مطالعه کتابه العبقات…
و در س 1237 تقریظی از آیه الله فرید عصره، و وحید دهره، مرحوم میرزا محمد حسن شیرازی قدس الله نفسه الزکیه بصاحب «عبقات» باین مضمون نقل کرده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
بعرض عالی می رساند.
رجاء واثق آنکه علی الدوام در تشیید قواعد دین حنیف، و تسدید سواعد شرع شریف، به برکات امام عصر ولی زمان، ارواحنا له الفداه موفق و مسدد باشید.
اگرچه در مقام اظهار تودد، و اتحاد، کمتر میسر شده است بتوانم چنانچه شایسته است برآیم.
واحد احد اقدس عزت اسمائه گواه است همیشه شکر نعمت وجود شریف را می کنم و به کتب و مصنفات رشیقه جنابعالی مستأنسم، و حق زحمات، و خدمات آن وجود عزیز را در اسلام نیکو می شناسم. انصاف توان گفت:
تاکنون در اسلام، در فن کلام، کتابی به این گونه نافع، و تمام تصنیف نشده است.
خصوصاً کتاب «عبقات الانوار» که از حسنات این دهر، و غنائم این زمان است. بر هر مسلم متدین لازم است که در تکمیل عقائد، و اصلاح مفاسد خود به آن کتاب مبارک رجوع نماید، و استفاده نماید، و هر کس به هر نحو تواند در نشر و ترویج آن به اعتقاد احقر باید سعی و کوشش را فروگذاشت ندارد. تا چنانچه در نظر است اعلاء کلمه حق و ادحاض باطل شود که خدمتی شایسته تر از این به طریقه حقه، و فرقه ناجیه کمتر در نظر است.
خداوند عالم جل ذکره به برکت ائمه طاهرین علیهم السلام توفیق را مستدام بدارد که این زحمت شایان، و خدمت نمایان به شایستگی به پایان رسد. و امیدوارم در شرائف اوقات، از دعوات صالحه خود فراموشم نفرمائید، و به ارسال مصنفات و انفاذ مراسلات، مسرور و مأنوسم بدارند، که زائد الوصف و فوق العاده به آنها مشتاق، و مشعوفم و همواره مترقب اعلان سلامتی وجود مسعود کثیر الخیر و البرکه و داعی دوام تأیید آن جناب می باشم، و توقع دارم ادام الله تعالی مجدکم، والسلام علیکم.

منبع : تهرانی، حسین؛ (1427 ه.ق)، سؤالات ما شامل 313 سؤال پیرامون مسائل اعتقادی، کلامی، فقهی، تفسیری و تاریخی، قم: نشر حاذق، چاپ دوم(1427ه.ق).