حكم شرعي شايعه:
 

اگر شايعه مشتمل بر هتك حرمت اشخاص ، دروغ پردازي ، غيبت از ديگران، تهمت و افترا ، اختلال نظم جامعه ، ايجاد ترديد در مسلمانان نسبت به دين و ساير گناهان و ضد ارزشها باشد حرام است و اين حكم از آيات و روايات متعدد استفاده مي شود

الف: حكم شايعه در قرآن
 

1- خداوند در سوره احزاب مي فرمايد:
لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجاوِرُونَكَ فِيها إِلاّ قَلِيلاً(31)
اگر منافقان و بيماردلان ، و آنها كه اخبار دروغ و شايعات بي اساس در مدينه پخش مي كنند ، دست از كار خود بر ندارند ، تو را بر ضد آنان مي شورانيم ، سپس جز مدت كوتاهي نمي توانند در كنار تو در اين شهر بمانند.
در تفسير علي بن ابراهيم در شأن نزول آيه چنين مي خوانيم:
گروهي از منافقين در مدينه بودند و انواع شايعات را پيرامون پيامبر(ص) به هنگامي كه بعضي از غزوات مي رفت ، در ميان مردم منتشر مي ساختند
گاه مي گفتند : پيامبر(ص) كشته شده و گاه مي گفتند : اسير شده
مسلماناني كه توانايي جنگ را نداشتند و در مدينه مانده بودند، سخت ناراحت مي شدند ، شكايت نزد پيامبر (ص) آوردند، اين آيه نازل شد ، و سخت اين شايعه پراكنان را تهديد كرد.(32)
2- خداوند در سوره نور آيه 19 مي فرمايد:
إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّوَن أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الآخِرَةِ(33)
كساني كه دوست دارند زشتي ها در ميان مردم با ايمان، شيوع يابد عذاب دردناكي براي آنان در دنيا و آخرت است
در ارتباط با شأن نزول اين آيه و چند آيه قبلي مطالب مختلفي در تفاسير اهل سنّت وجود دارد از آن جمله است داستان پرماجراي اِفك (تهمت عظيم)
با در نظر داشتن اينكه در ارتباط با محتواي اين شأن نزولها گفتگوهاي زيادي وجود دارد لازم به يادآوري است آنچه براي ما مهم است اين شأن نزولها نيست مهم آن است بدانيم از مجموع آيات استفاده مي شود
شخص بي گناهي را به هنگام نزول اين آيات متهم به عمل منافي عفّت نموده بودند و اين شايعه در جامعه پخش شده بود و نيز از قرائن موجود استفاده مي شود اين تهمت درباره فردي بوده كه درجامعه آنروز از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است
ونيز گروهي از منافقان و به ظاهر مسلمانها مي خواستند از اين حادثه بهره برداري غرض آلودي به نفع خويش و به زيان جامعه اسلامي كنند كه آيات نازل شد و با قاطعيّت بي نظيري با اين حادثه برخورد كرد(34)

ب: شايعه از ديدگاه روايات:
 

در روايات متعدد شايعه مورد نكوهش قرار گرفته است :
1- امام رضا (ع) مي فرمايد:
اَلْمُذِيعُ بِالْسَّيِئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِالْسَّيِئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ(35)
آن كسي كه گناه را پخش كند مترود است و آنكه پنهانش بدارد مشمول آمرزش الهي است
2- رسولخدا (ص) فرمود:
مَنْ اَذاعَ فاحِشَةً كانَ كَمُبْتَدِئِها وَ مَنْ عَيَّرَ مُؤْمِناً بِشَئٍ لَمْ يَمُتْ حَتّي يَرْكَبُهُ(36)
كسي كه كار زشتي را نشر دهد همانند كسي است كه آنرا در آغاز انجام داده است و هركه مؤمني را سرزنش كند نميرد تا آنرا مرتكب شود
3- مردي از امام موسي بن جعفر (ع) پرسيد :
فدايت شوم از يكي از برادران ديني كاري نقل كردند كه من آنرا ناخوش داشتم ، از خودش پرسيدم، انكار كرد در حاليكه جمعي از افراد موثق اين مطلب را از او نقل كرده اند:
امام (ع) فرمود:
كَذِّبْ سَمْعَكَ وَ بَصَرَكَ عَنْ أَخِيكَ وَ إنْ شَهِدَ عِنْدَكَ خَمْسُونَ قَسامَةً وَ قالَ لَكَ قُولً فَصَدِّقْهُ وَ كَذِّبْهُمْ، وَ لا تُذيعَنَّ عَلَيْهِ شَيْئاً تُشينُهُ بِهْ وَتَهْدِمُ بِهِ مُرُوَّتَهُ، فَتَكُونُ مِنَ الَّذينَ قالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ الَّذينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ فِي الدُّنيا وَ الآخِرَةِ(37)
گوش و چشم خود را در مقابل برادر مسلمان خود تكذيب كن، حتّي اگر پنجاه نفر سوگند خوردند كه او كاري كرده و او بگويد نكرده ام ، از او بپذير و از آنان نپذير ، هرگز چيزي كه مايه عيب و ننگ اوست و شخصيّت وي را از ميان مي برد، در جامعه پخش مكن وگرنه از آنهايي خواهي بود كه خدا درباره آنان فرموده:
كساني كه دوست مي دارند زشتيها در ميان مؤمنان پخش شود عذاب دردناكي در دنيا و آخرت دارند

درمان شايعه پردازي :
 

در برابر جلوگيري از شايعات آحاد جامعه مسئوليت دارند و همه بايد دست به دست هم بدهند تا از اين بلاي اجتماعي خانمان سوز جلوگيري بكنند و روشهاي متعددي در اين زمينه وجود دارد از قبيل:
1- اطلاع رساني شفاف:
آگاه سازي مردم نسبت به رويدادهاي گوناگوني كه از نظر آنان بسيار مهم بوده و به گونه اي با زندگي روزمره و آينده شغلي و حرفه اي و حيات اجتماعي آنها مربوط مي شود نقش بسزايي در پيشگيري شايعه دارد
2- مبارزه علمي:
مسلح شدن انسان به سلاح علم و دانش و آگاهي و تفكر نسبت به پيامدهاي شوم شايعه براي خود و جامعه و خسارتهاي معنوي و مادي مانند ركود فكري و اخلاقي ، ناامني ، مرز شكني ، پوچ گرايي و محروم ساختن انسانهاي لايق از خدمتنقش مؤثري در جلوگيري از شايعات دارد.
3- تقويت ايمان و اعتقاد به نظارت خداوند و فرشتگان بر اعمال و گفتار انسان
4- اطمينان در كسب خبر
تحقيق مردم از خبر و شايعه و عدم پذيرش فوري اخبار و وسوسه در كسب خبر و زدودن زود باوري ، مانع از شايعه پردازي مي شود.(38)
و چنانكه قرآن مي فرمايد:
يا اَيُّها الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَي مَا فَعَلْتُمْ نادِمينَ (39)
اي مؤمنان اگر تبهكاري براي شما خبري آورد بررسي كنيد مبادا نادانسته به گروهي آسيب رسانيد آنگاه بر آنچه كه كرده ايد پشيمان گرديد

پي نوشت ها :
 

(1) لغت نامه دهخدا ج 9 ص 14103
(2) كاپفر ژان نوئل ، شايعه ، ترجمه خداداد موقر ، 15
(3) آسيبهاي اجتماعي و درمان آن / بحريني ص 169
(4) شايعه در قرآن و روايات / مازندراني ص 1
(5) سوره اعراف آيه 60
(6) سوره مؤمنون آيه 24
(7) سوره مؤمنون آيه 25
(8) سوره اعراف آيه 66
(9) سوره شعراء آيه 34
(10) سوره ذاريات آيه 39
(11) سوره غافر آيه 24
(12) سوره ص آيه 4
(13) سوره حجر آيه 6
(14) سوره انبياء آيه 5
(15) سوره آل عمران آيه 161
(16) التبيان / شيخ طوسي ج 4 ص 272
(17) سوره توبه آيه 61
(18) تفسير نمونه / جمعي از نويسندگان ج 3 ص 153
(19) مجمع البيان / طبرسي ج 2 ص 403
(20) سوره آل عمران آيه 144-145
(21) سوره توبه آيه 50
(22) نهج البلاغه نامه 78
(23) تفسير كبير / فخر رازي ج 23 ص 183 ذيل آيه 19 سوره نور
(24) جامع البيان / طبري ج 18 ص 119
(25) مسند/ احمد بن حنبل ج 3 ص 85
(26) سوره نور آيه 12
(27) تفسير مجمع البيان / طبرسي ج 2 ص 405
(28) شرح الاخبار / قاضي نعمان ج 1 ص 279
(29) تفسير القمي / علي بن ابراهيم ج 1 ص117
(30) همان
(31) سوره احزاب آيه 60
(32) تفسير « علي بن ابراهيم » ، طبق نقل « نور الثقلين » ج 4 ص 307
(33) سوره نور آيه 19
(34) تفسير نمونه / جمعي از نويسندگان ج 14 ص 421 و 422
(35) اصول كافي/كليني ج 2 ص 428
(36) همان ج 2 ص 356
(37) سوره نور آيه 19 و ثواب الاعمال / صدوق ص 293 ح 1
(38) آسيبهاي اجتماعي و درمان آن / دشتي ص 176
(39) سوره حجرات آيه 6
 

منبع:سایت شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
ارسال مقاله توسط کاربر محترم سايت :j133719