شخصي در طول عمرش گناهاني را مرتكب شده است كه با وجود نماز و عبادت، هر گاه گناهانش، يادش افتد احساس نا اميدي مي كند چگونه مي تواند گذشته را جبران كند؟

مقدمه: انسان موجودي است كه جايز الخطاست و معصوم نيست و گاهي به خاطر غفلت و وسوسه شيطان گرفتار گناه مي‎شود و خوشبختانه يكي از امتيازات اسلام و قوانين الهي اين است كه هيچ وقت به بن بست نمي‎رسد و خداوند متعال به بندگان خود جواب رد نمي‎دهد و خداوند سريع الرضا است و زود آشتي مي‎كند و گذشته را ناديده مي‎گيرد و با نگاه رحمت و عنايت به بندگان مي‎نگرد. خداوند متعال با رحمت واسعه‎اي كه دارد نور اميد را در وجود بندگان ايجاد مي‎كند و باعث يأس و محروميت كسي نمي‎شود و اگر بنده‎اي هر چقدر گناه داشته باشد ولي واقعاً پشيمان شود، همه را مي‎بخشد و نور ايمان و اميدواري در دل او بوجود مي‎آورد.
قرآن كريم مي‎فرمايد: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ بگو، اي بندگان من كه بر خود ستم كرده‎ايد و گناه انجام داده‎ايد، از رحمت خداوند نا اميد نشويد كه خداوند همة گناهان را مي‎آمرزد، به درستي كه خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.»[1]و در آيه ديگر مي‎فرمايد: «از رحمت خدا نااميد نشويد، چرا كه جز قوم كافر از رحمت خدا مأيوس نمي‎گردد».[2]الف) معناي توبه: توبه در لغت به معناي رجوع (بازگشتن و برگشتن) است.[3]و توبه در اصطلاح يعني بازگشت به خدا، خالي ساختن دل از قصد معصيت، پاك گردانيدن دل و قلب از گناهان و عزم بر ترك گناه در آينده.[4]استاد شهيد مطهري مي‎گويد: توبه در شرع يعني يك نوع انقلاب دروني، نوعي قيام، نوعي انقلاب از ناحية خود انسان عليه خود انسان.[5]ب) شرايط توبه:
  -اولين شرط توبه آن است كه عزم و جزم بر ترك گناه داشته باشي و تصميم بگيري گذشته را جبران كني و بر اعمال گذشته از صميم قلب پشيمان باشي و طلب عفو و گذشت از پروردگار بكني.
–  دوم اين كه اگر حقي از مردم ضايع كرده‎اي و قابل جبران است ادا نمايي مثلاً اگر بدهكاري داري يا حق مردم را خورده‎اي به خودش اگر زنده است و يا وارث او اگر مرده است برگرداني.
–   سوم اين كه اگر حقوق الهي بر گردن داري قضا كني و بجاي آوري مثلاً اگر نماز قضا شده يا روزه يا زكات يا خمس يا حج بر گردن داري انجام دهي و اعمال خود را پاكسازي كني.[6]–  چهارم اين كه اگر گناهاني انجام داده‎اي كه قابل قضا كردن نيست طلب عفو و گذشت از خدا بكني مثلاً اگر دروغ گفته‎اي يا به نامحرم نگاه كرده‎اي، به خاطر آن از خداوند طلب عفو كني.
–  پنجم اگر باعث تهمت و غيبت شده‎اي اگر مي‎تواني از شخصي غيبت شده حلاليت بگيرد اگر نمي‎تواني يا دسترسي نداري برايش طلب رحمت و مغفرت بكن و براي او احسان بكن تا ثوابش عايد او شود.[7]–  ديگر اين كه سعي كني با انجام مستحبات و دعا و توسل و قرائت قرآن زنگار گناه را از دل خود بزدايي و دل خود را بر نور ايمان جلا دهي و به رحمت واسعة الهي اميدوار باشي.
ج) وظيفة مومن گناهكار:
انسان گناهكار بايد به رحمت خداوند اميدوار بوده و محزون نشود و اين نگراني نشانة پاكي و صداقت مي باشد چون افراد مؤمن هم نگران از عذاب الهي هستند و هم اميدوار به رحمت و رحمانيت او مي باشند. و لذا اگر براي شخص مقدور است از كساني كه غيبت يا تهمت به آنها روا داشته‎اي طلب حلاليت بطلبد و گذشته را جبران نمايد و يا براي آن طلب استغفار از خداوند بكند. و اگر خيانت مالي و اقتصادي كرده‎ است بايد آن خيانت مبلغي را به خودشان يا فرزندانشان (اگر خودشان نيستند) برگرداند و لازم نيست بگويد بابت چه كاري است بلكه مي تواند به عنوان هديه يا بهانة ديگر به آنها برگرداند. و اگر حقوق شرعي مثل نماز و روزه دارد آنها را قضا كند و مي تواند با هر نماز واجب يك نماز قضا هم بخواند تا نمازهاي قضايش تمام شود.
چند نکته مهم
1-  هميشه بايد بين ترس از عذاب و اميد به رحمت حق تعادل باشد اگر زياد به احساس گناه مي کنيد بيشتر به احاديث توبه و بخشش و رحمت حق توجه کنيد.
2-  در جبران گذشته تندرويي نکنيد کم و پيوسته جبران کنيد.
3-  شعر زير را مرتب بخوانيد
گر گنه كردي در توبه‎ست باز                توبه كن كاين در نخواهد شد فراز
«عطار»
4- آيات و روايات مربوط به رحمت الاهي و توبه را روزي سه نوبت مرور کنيد. مانند آيه 53 سوره زمر و حديث اول از کتاب چهل حديث امام خميني(ره).
5- اضطراب وافسردگي: فردي که توبه کرده بايد به قول و عهد خداوند که فرموده توبه کار را مي بخشد اعتماد کند. و تلاش کند به تدريج گذشته را جبران کند. اما اگر احساس گناه فلج کننده و مأيوس کننده مستمر کند احتمالا عامل ديگري مانند اضطراب و افسردگي در ميان است و تا اين اختلالات درمان نشود احساس گناه باقي مي ماند پس در واقع احساس گناه مربوط به اين نيست که او نمي داند خدا مي بخشد بلکه مربوط به اختلال است که بايد با رجوع به روان شناس باليني درمان شود.
 
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. محمد حسين جعفري، ‌توبه زيباترين پوزش، انتشارات فائز، 1379.
2. عليرضا حسني، توبه در قرآن و سنت، نشر رايزن، 1378.

پي نوشت ها:
[1] . زمر/53.
[2] . يوسف/87.
[3] . مقاييس اللغة، ج 1، ص 357.
[4] . معراج السعادة، ص 674؛ و جامع السعادات، ج 3، ص 49.
[5] . مطهري، مرتضي، آزادي معنوي، انتشارات صدرا، 1381.
[6] . حسني، عليرضا، توبه در قرآن و سنت، نشر رايزن، 1378.
[7] . مكارم شيرازي، ناصر، اخلاق در قرآن، انتشارات مؤسسه علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ ، 1378 ج1.