شهادت امام علی(ع)-انگیزه ابن ملجم-حقیقت شهادت

اولاً از دیدگاه قرآن، کسى که در راه خدا قدم بر دارد و در انجام دادن عمل صالح، خلوص نیّت داشته و جز خداوند متعال قصد دیگرى نداشته باشد و تنها براى رضاى خداوند – نه مال یا مقام و… – کارى را انجام دهد و کشته شود یا حتى بمیرد، شهید محسوب مى شود. حج (22)، آیات 58 و 59 و نیز نگا: المیزان، ج 14، ص 399. ثانیاً فردى که در راه خدا جان را زنده نگه مى دارد و جسم را مى بازد تا جان زنده اش، زنده تر و شکوفاتر گردد، همین که نیتش خدا باشد، در نایل شدن به مقام شهادت براى او کافى است، آل عمران(3)، آیه 169، بقره (2)، آیه 154، نساء(4)، آیه 74، توبه (9)، آیه 111 و…. و همین که انگیزه قتل او، مبارزه با حق و حق مدارى و خدا و خدا پرستى باشد، براى وصول به این فوز عظیم بس است. بقره (2)، آیه 61، آل عمران (3)، آیات 21، 112 و…
از این رو، باید دید کشته شدن حضرت على(ع) چنین بود یا خیر؟ آن امام همام، خود مظهر فناى در حق بود و از این رو تمام افعالش – از خرد تا کلان – فقط و فقط براى رضاى خداوند بود و بس. امّا انگیزه قتل آن حضرت چه بود؟ آیا کسانى که افرادى را مأمور به کشتن ایشان نمودند و در آن مجتمع کذایى، دستور قتل او را صادر کردند؛ قصدشان و نیتشان غیر از مبارزه با عدالت و دین گرایى امام على(ع) بود؟ پس هر دو مورد در باب شهادت آن حضرت وجود داشت.

انگیزه ابن ملجم:

امّا ابن ملجم در این میان تنها نقش ابزارى داشت؛ نه بیشتر. به او دستور قتل امام على(ع) را داده بودند؛ در برابر رسیدن به قطام. امّا آیا این نقش ابزارى، مانع تحقق اطلاق شهادت بر على(ع) مى شود؟ خیر؛ زیرا باید دید اصلاً انگیزه قتل حضرت على و به خدمت گرفتن ابن ملجم براى این امر چه بود؟ قطعاً براى مبارزه با حق و عناد ورزى با دین بود.
اگر ابن ملجم شخصاً – بدون آن که کسى به او دستور دهد – براى دست یابى به قطام حضرت را مى کشت؛ مى توانستیم بگوییم وى به جهت عناد با حق چنین نکرده است؟ (هرچند بنابر آیات قرآن همین که انسانى در راه خدا کشته شود، شهید محسوب مى گردد و انگیزه قاتل در آن نقشى ندارد و از این رو، در این صورت هم باز مى توانستیم حضرت على(ع) را شهید بدانیم)؛ امّا ابن ملجم تنها ابزارى بود براى تحقّق قتل و در بررسى یک قتل؛ باید دید که عامل اصلى آن و انگیزه حقیقى که پشت آن بوده، چیست. پس هر چند مسبب و عامل مباشر ابن ملجم است؛ ولى باید دید عامل اصلى که او را براى این امر اجیر و وى را در برابر رسیدن به قطام تحریک کرد، چه انگیزه اى داشت؟ بنابر اسناد معتبر تاریخى، عاملان اصلى و حتى خود قطام، تنها براى عنادورزى با حق و مخالفت با دین و عدالت امام على(ع)، ابن ملجم را وادارکردند که حضرت را به شهادت برساند.
اگر قرار باشد که تنها به انگیزه عامل مباشرى در این رویداد نگریست، باید بگوییم مجاهدانى که در راه خدا در رکاب حضرت رسول(ص) به میدان جنگ رفتند؛ شهید محسوب نمى شوند؛ حال آن که خداوند متعال در آیات گوناگون، آنان را داراى مقام ویژه و خاصى دانسته و از قرار گرفتن ایشان در جایگاه مخصوصى خبر داده است. المیزان، ج 4، ص 60. بسیارى از افرادى که در برابر رسول خدا(ص) ایستادند، به جهت رسیدن به مطامع دنیوى بود و قبایلى نیز براى دست یابى به غنایم، به جنگ رسول خدا(ص) و یارانش رفتند. در این باب نگا: دکتر شهیدى، قیام امام حسین(ع)، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
ولى ما این مجاهدان را شهید مى دانیم؛ زیرا اولاً آنان براى رضاى خدا در معیّت پیامبر اسلام(ص) مى جنگیدند و همین مقدار براى نیل به شهادت کافى بود. ثانیاً انگیزه جنگ افروزى و قتال یاران حضرت محمد(ص) – که از سوى سردمداران مکه طراحى شده بود – عنادورزى با حق و دین خدا بود؛ هر چند در تحقّق این پندار شوم خود، عده اى را اجیر و تطمیع دنیوى کرده، آنان را به صورت مباشرى به کارزار فرستادند.