انسان های بزرگ، کسانی هستند که قبل از آن که کارهای بزرگی برای دیگران انجام دهند نسبت به تربیت و رشد روحی خود قدم برداشته اند. پنجمین شهید محراب، شهید بزرگوار آیت الله اشرفی اصفهانی، از جمله این انسان های خودساخته است که در تربیت و نگاه داشتن نفس خود از رذائل و زشتی ها و نیز آراستن آن به فضائل و مکارم اخلاقی موفق بوده است.

امام خمینی رضوان الله علیه در مورد این شهید والامقام می فرمایند: «مرحوم شهید بزرگوار، حضرت حجة الاسلام و المسلمین حاج آقا عطاء الله اشرفی را در این مدت طولانی به صفای نفس و آرامش روح و اطمینان قلب و خالی بودن از هواهای نفسانی و ترک هوی و اطاعت امر مولی و جامعیت علم مفید و عمل صالح می شناسم.» [1]

قبل از این که به جلوه هایی از اخلاق عملی این شهید عزیز بپردازیم لازم است به دو نکته اساسی در اخلاق و تربیت دینی که در توصیف امام راحل از این شهید عزیز دیده می شود اشاره ای داشته باشیم.
 

تربیت نفس

شهید اشرفی اصفهانی، از آن رو الگوی سعادت و رستگاری برای همه ماست که توانسته بود نفس خود را از رذائل و آلودگی ها برهاند و آن را مصفا کرده و جلا دهد. قرآن کریم، مؤمنان را رستگاران قطعی دانسته[2] و در توضیح ویژگی خاص ایمان در رساندن انسان به سعادت، زدودن زشتی ها و پستی ها از درون خویش را به عنوان رستگاری حقیقی معرفی کرده و می فرماید: «وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّئهَا فَأَلهمَهَا فجُورَهَا وَ تَقْوَئهَا قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا؛ [3]

سوگند به نَفْس و آن کس که آن را درست کرد؛ سپس پلیدکارى و پرهیزگارى‏اش را به آن الهام کرد، که هر کس آن را پاک گردانید، قطعاً رستگار شد.» این مطلب، از روش و منش اخلاقی آن شهید گرانقدر کاملاً قابل لمس بود.
خطای محاسباتی در این دنیا و باختن آخرت به دنیا و یا حتی خسران در هر دو جهان، عمده دلیل فروماندن انسان ها از دستیابی به سعادت حقیقی و در نهایت، حسرت و پشیمانی ابدی است.

اطمینان و آرامش

نکته مهم دیگر در زندگی آیت الله اشرفی اصفهانی که به عنوان یک ویژگی برجسته بر همه رفتارهای ایشان سایه افکنده بود، آرامش و اطمینان روحی ایشان بود. ایشان به عنوان امام جمعه کرمانشاه و نماینده آیت الله بروجردی و سپس امام خمینی رضوان الله علیهما ضمن این که دشواری های فراوانی را در راه انقلابی خود در کرمانشاه تحمل کرد و هیچ گاه میدان مبارزه را خالی نکرد، بارها از سوی منافقین مورد سوء قصد قرار گرفت ولی بازهم با آرامش هر چه تمام تر، به راه خود ادامه داده و صحنه مبارزه را خالی نگذاشتند.

بی تردید، چنین آرامشی بیانگر انس ایشان با ذکر زبانی و عملی خدای متعال است؛ چنان که  طبق فرموده قرآن کریم، یاد خدا تنها آرامش دهنده قلب هاست. [4] البته بالاتر از یاد خدا به وسیله زبان و قلب، ذکر و یاد عملی است؛ به این معنا که انسان به‌گونه‌اى به یاد خداوند متعال باشد که اگر زمینۀ معصیتى برایش فراهم شد، یاد خداوند مانع از انجام آن معصیت شود. [5]

چنین ویژگی موجب می شود، آرامش در تمام اعمال انسان نیز جاری و عیان شود؛ و شهید اشرفی اصفهانی اینچنین بود زیرا همه تلاطم های به خصوص پس از انقلاب، نتوانست ایشان را از انجام وظیفه خود دور کند.
 

ساده و پر تلاش

یکی از مشخصات بارز آیت الله اشرفی اصفهانی، خو کردن به زندگی بسیار ساده است که قدرت روحی و اراده او برای جهاد در راه خدا را دوچندان می نمود. ساده زیستی در منطق اسلام، منافاتی با عزت و آراستگی ظاهری ندارد بلکه عزت آفرین و زینت مؤمنان است.

اگر بخواهیم در یک جمله، ساده زیستی شهید اشرفی اصفهانی را تبیین کنیم باید بگوییم که ایشان از سعی کردند با کمترین هزینه، بیشترین بهره برداری و سودآوری دنیوی و اخروی را برای خود و دیگران محقق کنند. همان گونه که امام صادق علیه السلام در توصیف مؤمن حقیقی می فرمایند: «الْمُؤْمِنُ حَسَنُ‏ الْمَعُونَةِ خَفِیفُ الْمَئُونَة؛ [6] مؤمن، پر کار و کم هزینه است.»

برای آشنا شدن با زوایای ساده زیستی این شهید والامقام به دو نمونه از مقاومت اقتصادی و زندگی بی زرق و برق ایشان اشاره می کنیم.
 

بهره وری در تحصیل

ایشان بر خلاف اعتقاد برخی که کار علمی را مستلزم هزینه فراوان مادی می دانند، از ابتدای طلبگی تا رسیدن به درجات بالای علمی، با هزینه ای بسیار اندک طی کر؛د به شکلی که در خاطرات خود می فرمودند: از ابتدای شروع به تحصیل تا پایان تحصیلات سطح فقه و اصول، من حتی یک کتاب از خودم نداشتم و تمام کتاب هایی که در اختیارم بود، وقفی بودند. [7]  

تربیت فرزند با وجود سختی معیشت

گاهی برخی افراد، دغدغه رفاه خانواده خود را بهانه ای برای مصرف بی رویه و سوق به سوی تجمل گرایی مطرح کرده و ادعا می کنند که اگر خودمان هم بخواهیم ساده زیست باشیم دغدغه رفاه خانواده مانع می شود.

جالب است بدانیم که سخت ترین شرایط تحصیلی شهید اشرفی اصفهانی در شهر قم در حالی طی شد که این شهید بزرگوار به همراه دو پسر خود در حجره ای در فیضیه زندگی می کردند در حالی که همسر و دخترش در زادگاهشان بودند و هر از چند گاهی برای دیدار با آنها راهی زادگاهشان می شدند.

تربیت عملی فرزندان شهید اشرفی و تقویت روحی آنان در مبارزه با مشکلات، نمونه ای شگرف از خانواده ای ساده زیست و مقاوم را پیش روی ما به تصویر می کشد.
 

تواضع مثال زدنی شهید محراب

وقتی فراوانی عبادت ها و اعمال صالح، ملاک برتری یک بنده خواهند بود که او از هر گونه تکبر و احساس برتری نسبت به دیگران دور کنند. در غیر این صورت، هدف عبادت که همان خشوع در محضر خدای متعال است محقق نشده بلکه عکس آن را نتیجه می دهد؛ چنان که عبادت های ابلیس نه تنها فایده ای برای او نداشت بلکه موجب خطای در محاسبه در هنگام سجده بر حضرت آدم علیه السلام، و مانع از اطاعت فرمان خدای متعال از سوی او شد.

بعد از معصومین علیهم السلام، بهترین الگوی بندگی در راه خدا امثال شهید اشرفی اصفهانی هستند که با تمام اعمال صالح و عبادت هایی که داشتند الگوی تواضع و فروتنی حقیقی بودند. ایشان هیچ گاه تظاهر به تواضع نمی کردند بلکه واقعاً در دل خود هیچ تکبر و احساس برتری بر دیگران نداشتند. اگر کسی از ایشان تعریف و تمجید می کرد ناراحت شده و اعلام نارضایتی می کردند.
 

بی اعتنایی به چیزهای به ظاهر مهم

خطای محاسباتی در این دنیا و باختن آخرت به دنیا و یا حتی خسران در هر دو جهان، عمده دلیل فروماندن انسان ها از دستیابی به سعادت حقیقی و در نهایت، حسرت و پشیمانی ابدی است. چه بسیار چیزهای به ظاهر مهمی که در واقع اصلاً و یا به آن اندازه که مردم به آن اهمیت می دهند اهمیتی ندارد و تنها به خاطر تکرار اشتباه های دیگران، انسان های بسیاری را به تباهی و گذران بی ثمر عمر کشانده است.

بنابراین، هر انسان عاقلی باید در امور پیرامون خود، به خوبی بیاندیشد که مبادا گرفتار اولویت های صوری و یا غفلت از مهم های به ظاهر بی اهمیت نشود. شهید اشرفی اصفهانی، به گونه ای زیست که بسیاری از اعتبارات دنیایی در نظر او هیچ ارزشی نداشت و بارها ثابت کرد که نه تنها در دوران گمنامی و فقر بلکه در دوران شهرت و رو آوردن مقام و ثروت به ایشان نیز ذره ای علاقه و وابستگی در او نفوذ نکرده است.

رهبر معظم انقلاب در توصیف ایشان می فرمایند: «تواضع او، زهد او، بی‌اعتنائی او به بسیاری از چیزهای ظاهری، از ویژگی‌های او بود؛ مرد بزرگی بود.» [8] حقیقتاً بزرگی انسان به این است که به چیزهای ناماندگاری مانند دنیا و هر آن چه در آن است اعتنایی نکند؛ بلکه دلبسته آخرت خود بوده و برای آن تلاش کند.

معنای زهد حقیقی نیز جز این نیست چنان که امام سجاد علیه السلام درباره خصوصیت زاهدان در دنیا می فرمایند: «أَلَا وَ إِنَّ الْعَامِلَ لِثَوَابِ الْآخِرَةِ هُوَ الزَّاهِدُ فِی عَاجِلِ زَهْرَةِ الدُّنْیَا الْآخِذُ لِلْمَوْتِ أُهْبَتَهُ‏ الْحَاثُّ عَلَى الْعَمَلِ قَبْلَ فَنَاءِ الْأَجَلِ وَ نُزُولِ مَا لَا بُدَّ مِنْ لِقَائِه؛ ‏[9] هان! کسى براى ثواب آخرت کار مى‏کند که از زرق و برق نقد دنیا دل بر کند، ساز و برگ مرگ را فراهم کند، پیش از سر آمدن مهلت و فرا رسیدن آنچه ناگزیر باید ملاقاتش کرد در عمل بکوشد.»

این شهید بزرگوار، در شرایط ناامنی و حتی در کوران ترورهای پس از انقلاب نیز، پیشنهادهای نزدیکان خود برای تهیه امکانات متناسب با شأن خود را با بی اعتنایی رد می کرد و می فرمود: »من طلبه ای بیش نیستم و شأن و مقامی ندارم و از این گونه تشریفات متنفرم.» [10] همین واقع بینی ایشان از این دنیا و زیبایی های فریبنده اش بود که موجب شد، پس از طی عمری پر برکت و نسبتاً طولانی، مزد استقامت و مجاهدت های خود را با شهادت در محراب نماز جمعه از معبود و معشوق بی همتای خویش دریافت کند.

پی نوشت 
[1] صحیفه امام، ج‏17، ص: 50.
[2] سوره مؤمنون، آیه 1.
[3] سوره شمس، آیه 7-9.
[4] سوره رعد، آیه 28.
[5] مظاهری، حسین؛ سیر و سلوک، ناشر: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (علیها السلام)، قم 1389 ه.ش، ص 117.
[6] کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی (ط – الإسلامیة) – تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج‏2 ؛ ص241.
[7] محمد اشرفی اصفهانی، محراب خونین باختران، تهران، سروش، 1362، ص 18.
[8] بیانات در جمع روحانیون شیعه و اهل سنت کرمانشاه‌؛ ۱۳۹۰/۰۷/۲۰.
[9] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول – قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق، ص 272.
[10] پایگاه اطلاع رسانی حوزه.