نغمه ی نفاق

پس از یک دهه که امواج الحاد، مادی گرایی و تبلیغات مارکسیستی اندکی فروکش کرد و شهید مطهری و دیگران توانستند تا حدی جلوی این تخریب های فکری و فرهنگی را بگیرند، یک موج جدید پدیدار شد. این جریان خزنده، موجی مادی گرایانه، پوشش دار و نفاق آمیز بود که آن را موج التقاط می گویند. یعنی کسانی آمدند و ادعا کردند ما هم اسلام را قبول داریم و هم مارکسیسم را. نمونه بارز این افراد، مجاهدین خلق (1) هستند. آنان می گفتند ما با اسلام موافق هستیم؛ یعنی نماز می خواندند و روزه می گرفتند. در آغاز برخی از سران آنان اهل تهجد و نمازشب، و گروهی از آنان نیز حافظ نهج البلاغه بودند، اما اعتقاد داشتند که گرچه دین، قرآن و نهج البلاغه خوب، سودمند و اثر گذارند، به تنهایی کافی نیستند. یعنی دین یک بال است و بال مورد نیاز دیگر برای اوج گیری، پرواز و رونق مارکسیسم است. باید این دو را تو امان پذیرفت و ترویج کرد. نتیجه این تفکر، شد التقاط که نمونه بارزش گروه مجاهدین خلق، گروهک فرقان (2) و برخی گروهک های دیگر بودند.
اینان عناصری از تفکر مارکسیسم را با مذهب می آمیختند، یا مبانی مذهبی و معارف دینی را آن گونه تعبیر و تفسیر می کردند که با اندیشه های مادی هماهنگ باشد. ایشان اسلام را نفی نمی کردند، ولی دیالکتیک مارکس را هم قبول داشتند؛ یعنی به گونه ای مرموز و با جمع نقیضین، هم می گفتند ملحدان درست می گویند و هم ادعا می کردند اسلام آیین خوبی است و ما هر دو را به طور هماهنگ و هم سو قبول داریم؛ این دو، یکدیگر را تکمیل می کنند ومارا برای رسیدن به رشد و پویایی یاری می دهند!
در دوران مبارزات مردم مسلمان علیه رژیم پهلوی، این افراد التقاطی برای اینکه بتوانند در جامعه اسلامی نفوذ یابند و اوضاع اجتماعی و سیاسی را به دست گرفته، خودی نشان دهند، این حرکت منافقانه را تشدید کردند. این شیوه ای است که در طول تاریخ، در همه کشورهای دنیا به کار گرفته شده است. هرگاه بخواهند در جریان های فعال سرزمین نفوذ یابند، ظاهر و الفاظ را حفظ می کنند، ولی محتوای دیگر به آن می دهند. در برخی کتاب ها این جمله به چشم می خورد: «فرم و شکل را حفظ کنید؛ محتوا را تغییر دهید». در بین نویسندگان معاصر، از زمان مشروطه به بعد، نخستین کسی که بر این مسئله تأکید کرد، فتحعلی آخوندزاده (3) بود. وی از نویسندگان بسیار فعال و از کسانی بود که در ترویج اندیشه های سکولاریسم و لائیک در ایران بسیار موثر بود. او به دوستان خود سفارش می کرد آشکارا با اسلام و موازین مذهبی مخالفت نکنید، زیرا مردم به این زودی ها از دیانت و اعتقاداتشان دست بر نمی دارند. ظواهر و الفاظ را نگاه دارید وبکوشید معنایی دیگر به آنها بدهید. ایشان برای رسیدن به هدف خود، در پس واژه ها و مباحثی که مسلمانان به آنها حساسیت نداشتند، کارشان را پی می گرفتند و این نیرنگی بود که بسیاری از گروه های دیگر نیز از آن بهره می بردند. همچنین مارکسیست های دوران نهضت اسلامی می گفتند ما قرآن و سنت اسلامی را قبول داریم، اما معنا و تفسیر این اسلام، غیرازتفسیر متداول است که شماری از علما و اهل مذهب مطرح می کنند، بلکه باید یک قرائت دیگر از مفاهیم اسلامی ارائه کرد.
بد نیست به منزله ی یک نکته تاریخی و برای یادآوری و عبرت آموزی جوانان، به برخی کژاندیشی های آن دوران اشاره شود. گروهی پیدا شدند که برخی از آنان درس های علوم اسلامی را در حوزه ها خوانده بودند؛ حتی برخی از ایشان در درس های ما هم شرکت کرده بودند. اینان در آغاز انسان هایی معتقد، متدین و خوش فکر بودند، اما ناگهان دچار انحراف شدند. گاه یک انسان در سلامت کامل به سر می برد و مشکلی هم ندارد. ناگهان می بینی رنجور و ضعیف شده؛ رنگ چهره اش پریده و سرو کارش با پزشک، دارو و بیمارستان می افتد. شگفت زده می شوی که ای آقا! شما که باکی نداشتی؛ بیمار نبودی؛ چطور شد؟پاسخ می دهد ویروسی به اندام های بدنم هجوم آورده و مبتلایم ساخته است. پس از بررسی معلوم می شود سلول های ایمنی بدن و عواملی که باید وی را در برابر بیماری ها نگاه دارند، ضعیف بوده است. بنابراین میکروب ها به خون راه یافته و او را درگیربیماری کرده اند. در مسائل عقیدتی و فکری نیز این گونه است. آن شاگرد درس خوان، مؤمن و اهل عبادت گرفتار یک انحراف و التقاط شده است ولذا ناگهان می آید و می گوید ما قرآن را قبول داریم؛ اسلام را می پذیریم؛ ولی معنای آیات قرآن چیزی دیگر است. برای نمونه می گفتند کلمه «آخرت» ، «یوم آخر» و«قیامت» به معنای روز قیام، فرمان جنبش و حرکت است، که البته نباید این قیام را آشکار کرد؛ فعالیت زیر زمینی است و اگر زمان و چگونگی قیام افشا شود نمی توان به مبارزه ادامه داد. همچنین می گفتند «جن» یعنی مخفیانه عمل کردن، استراتژیک بودن و رعایت تاکتیک ها. برای «غیب» نیز تفسیرهایی انحرافی داشتند. آنان در زمینه تفسیر قرآن کتاب ها نوشتند وبرخی شخصیت ها همین مطالب را به نام تفسیر قرآن درس می دادند. از جمله آثاری که با این وش آفت زده و بیمار به رشته نگارش در آمد، کتاب توحید، از فردی به نام حبیب الله آشوری است. آشوری از مشهد به قم آمده بود و در مدرسه ایت الله بروجردی بحث می کرد، و با گیرایی و حرارتی ویژه برای طلبه های جوان به سخنرانی می پرداخت. او در کتاب خود نوشته است ما نه با ماتریالیسم فلسفی، که با ماتریالیسم اخلاقی مخالفیم. گروهی ظاهر بین که فریفته جذابیت های ظاهری وی شده بودند، به تهران می رفتند و به هر قیمت، گاه به طور قاچاقی این کتاب را می خریدند، و قربة الی الله در قم پخش می کردند. از مطالب عجیب این کتاب، این بود: اگر ماتریالیسم فلسفی پویا و زایا باشد بد نیست. یعنی اگر انسان به خدا اعتقاد نداشته باشد، اشکال ندارد؛ آنچه اهمیت دارد این است که اخلاق مادّی نداشته باشد و ماتریالیسم و روح ماده گرایی در رفتار آدمی رسوخ نکند.
ایشان خود را بسیار ساده و زاهد می نمایاندند؛ غذای ساده می خوردند و ظاهر سازی هایی عجیب می کردند، ولی درباطن رفتارشان گونه ای دیگر بود. آشوری که با ظاهری مذهبی و کسوتی دینی در قم سخنرانی می کرد، رفته بود در شهری – ظاهراً شاهرود -و در بین دوستان خود گفته بود ما به گونه دسته جمعی ازدواج، واین سنت را احیا می کنیم، زیرا مطابق قرآن است! حتی طرفدارانش، دخترها و پسرها همه را جایی گرد آورده بود تا با هم به طور جمعی ازدواج کنند و به این آیات استناد کرده بود: نساوکم حرث لکم؛ (4) اُحِلَّ لَکم لَیلَةً الصَّیامِ ارَّفَثُ اِلَی نِسآئِکم. (5) او گفته بود: «نساء» به «کُم» نسبت داده شده است، پس مجموعه ای از زنان می توانند متعلق به مجموعه ای از مردان باشند!
این اعمال را به نام دین انجام می دادند و چنین کسانی، با این نگرش های التقاطی و باطل می خواستند سیر نهضت اسلامی را منحرف و جامعه را به کارهایی بیهوده و نادرست سرگرم کنند. اگر معلوم شود چه کسانی حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از حبیب الله آشوری حمایت می کردند، همگان شگفت زده می شوند. برخی جوانان با استعداد این گونه مبتلا شدند و به دام تحریف و التقاط افتادند.
کسی که پای در میدان نهاد و در برابر اینان ایستاد، شهید مطهری رحمه الله بود. هیچ کس مانند او توان درک و پیش بینی این آفت ها و بلا ها را نداشت. دیگران به هردلیل اشتباهاتی داشتند و رفتار این گروه ها را توجیه، بلکه در دوران مبارزه، از آنان حمایت می کردند. حبیب الله آشوری خود را با کسانی که مسلمان بودند و مبارزه می کردند همسو نشان می داد و آنان نیز در برابر تحریفات وی خاموش بودند، تنها شهید مطهری بود که فریاد زد ما باید خط اسلام ناب، مسیر قرآن و سنت محمدی اهل بیت علیهم السلام را از خط کفر و نفاق جدا کنیم. مبارزه، برای نگهداری اسلام است. نمی توانیم برای اینکه در قلمرو سیاسی با آن منافق و ضد دیانت هدفی مشترک داریم، در عقاید اسلامی، چشم خود را بر روی جریان التقاطی ببندیم.
مطهری نمی پذیرفت کسی دین دار و مسلمان باشد و عقاید منکران خدا را هم بپذیرد. این روند امروز نیز همچنان ادامه دارد. در آن روزها می گفتند«قرائت مارکسیستی از اسلام» و امروز ازچندین برداشت یا پلورالیسم سخن می گویند. اینان نه مشرکان، کفار و بی دین ها، بلکه کسانی هستند که خود را پشتیبان اسلام و نظام اسلامی می دانند. این فتنه ها همیشه بوده است و خواهد بود. مسلمانان هستند که باید بکوشند درکی درست از جامعه داشته باشند؛ آفات را بشناسند و وظیفه ی خود را در این مواقع تشخیص دهند. (6)

جلوگیری از رخنه ی منافقان

آنچه باید در درجه ی نخست برای مسلمانان اهمیت داشته باشد، اسلام است. یک انسان مسلمان، متدین و مسئول در این باره نگرانی و دغدغه ی جدی دارد که مبادا اسلام در معرض مخاطرات قرار گیرد. پایداری اسلام نیز در درجه ی نخست به حقانیت آن است. آنچه باید در نخستین گام به آن اهمیت داد، پرداختن به مسائلی است که با اعتقادات و اصول اساسی اسلام در ارتباط است. نباید اجازه داده شود جاهلان، مغرضان، منحرفان و اهل التقاط به این دژ استوار، یورش آورند. باید جدی به میدان آمد و از اینها صیانت کرد، یخ های تردید درباره ی اصل وجود خدا، وحی، معرفت پیامبران و عصمت ائمه علیهم السلام باید با آفتاب اندیشه مطهری ها ذوب شود و از بین برود. اگراجازه دهیم هر کسی به این قلمرو گام نهد وبخواهد به این سرچشمه های اصیل و بنیان های مقدس حمله کند، دیگر چیزی از اسلام، هویت مذهبی و اصالت دینی باقی نمی ماند.
در گام دوم، باید موضوعاتی مانند حکومت و اقتصاد اسلامی چنان برای مردم درست، اصولی و استوار تبیین و تشریح شود که جای رخنه ی منافقان و منحرفان در بنیان مرصوص مردم نباشد. نفوذ در عقاید، افکار و باورهای مردم بسیار خطرناک تر از نفوذ به حدود و ثغور آنان است. البته یک مسئله ی دیگر که باید در نظر گرفته شود این است که ما کجای زمان ایستاده ایم؛ با چه افکار وارداتی روبرو هستیم و در میان چه جمع و نسلی زندگی می کنیم. آیا در جایی زندگی می کنیم که مذهب تشیع را هدف گرفته اند، یا در دانشکده علوم اجتماعی و سیاسی، در بین افرادی هستیم که شماری از برداشت های ناجور و غیر منطقی را مطرح می کنند و باید حقیقت را برای آنان بازگوییم.
شهید آیت الله مطهری هم زمان با تفسیر قرآن، صیانت از دیانت و دردشناسی ها ازجامعه ی آن روز با گروهک هایی روبرو شد که گرایش های مادی و برداشت های اسلامی را با هم آمیخته بودند و از ترکیب این دو ضد، یک ایدئولوژی باطل و التقاطی تدوین کرده بودند که گسترش و نشر آن در جامعه، بسیار آفت زا و خطرناک بود. او هم زمان با تلاش های علمی و فرهنگی دیگر، یک تنه پیش آمد و دربرابر این تفکرمنحط التقاطی سخنرانی کرد؛ مقاله ها نوشت؛ حتی هفته ای دو روز به قم می آمد و به طلاب درس می داد، تا آنان را برای برخورد با این منحرفان بسیج و مسلح کند و سرانجام جان خود را در همین راه فدا کرد. (7)
پس از سال 1341 توفانی التقاطی در جامعه ی ایران وزید. کسانی با پوشش اسلام، همان گرایش های مادّی و الحادی را رواج می دادند. همین سازمان مجاهدین که به منافقین شهرت دارند و با اسلاف خود هم مرام هستند، در واقع مروج این اندیشه ها بودند که باید اسلام را با مارکسیسم همراه کرد وامروز آمیختن این دو، داروی دردهای اجتماعی و سیاسی ماست. آنان در آغاز نوشته هایشان که به گونه ی اطلاعیه، جزوه، نشریه و کتاب پخش می شد، به جای آنکه بنویسند: «بسم الله الرحمن الرحیم» ، می نوشتند: «به نام خدا و نام خلق قهرمان ایران! » بوی تعفن شرک از نوشته هایشان بر می خاست. در آن زمان برخی نیروهای مذهبی خودی تأثیرگذار و مبارز که شایسته نیست به نامشان اشاره شود، به این شیوه تفکر منحط بسیار خوش بین بودند. برای نمونه، برخی به گونه ای مستقیم می گفتند: الحمدلله اینان عاقبت به خیر شدند. این بدان سبب بود که در زمان رژیم شاه، ساواک برخی از سران مجاهدین را دستگیر و اعدام کرد. نیز یک بار شخصی که اهل علم می نمود و در حوزه ی علمیه قم، فقه و اصول خوانده و با حدیث، تفسیر و کلام اسلامی آشنا بود، می گفت: ما و مارکسیست ها هر کدام نیمی ازحقیقت را می گوییم؛ آنان عدالت دارند بدون خدا، و ما خدا داریم بدون عدالت؛ باید این دو را با هم بیامیزیم تا مشکل جامعه حل شود. یعنی برداشتش این بود که در اسلام تنها اعتقاد به خداوند متعال مطرح است؛ اسلام با آفریدگار جهان هستی سر و کار دارد؛ نسبت به اجتماع و اصلاح آن برنامه ای ندارد؛ متوجه آسمان است و نمی تواند عدالت را در جامعه پیاده کند. او از مفاهیم قرآنی و روایی که بر این اصل تأکید دارد اطلاعات کافی نداشت؛ عدالتی را که مدعیان دروغین مارکسیسم مطرح می کردند نیز به درستی نمی شناخت و ساده اندیشانه می گفت اگر بخواهیم جامعه را به اعتدال در حقوق، اقتصاد و جایگاه های اجتماعی برسانیم، باید سراغ مکتب مارکسیسم برویم. وی با این سخنان، به گونه ضمنی و کنایی می گفت اسلام یک بعدی است، درحالی که فرهنگ قرآن و عترت همه جانبه، جاویدان وتعمیم پذیر در هر زمان و مکانی است و اصول بنیان های دینی چنان زایایی، پویش و بالندگی دارد که می تواند هر گرهی را بگشاید و هر مشکلی را حل کند. البته آن شخص سخنان خود را با جدیت می گفت و حتی برای آمیزش این دو عنصر متضاد کوشش هایی نیز کرد و افرادی را برای این منظور پرورش داد.
باز کسی که توانست در برابر این حرکت التقاطی بایستد و این موج خروشان را فرو بنشاند، متفکر به خون خفته، شهید مطهری بود. اگر آن فداکاری، فرزانگی و فروزندگی مطهری نبود، بیم آن می رفت که عقاید بسیاری از کسانی که در آغاز انقلاب در مصدر کارهای مهم قرار می گیرند، التقاطی شود و با این تصورات باطل به کارهای نادرست و مخالف دیانت دست بزنند. او افکار و اعتقادات مردم را پالایش، اندیشه ها را غربال و سره را از ناسره جدا کرد و حق را از باطل منفک ساخت. وی به نسل جوان، دانشگاهیان، طلاب و دیگر حق جویان و مؤمنان هشدار داد که مراقب این التقاط مسموم باشند و در برابر این ویروس کشنده خود را واکسینه کنند آن شهید همواره در پی مصون سازی اسلام، افشاگری و نقادی بود.
تأثیری که آن علامه ی متفکر در مبارزه با الحاد، کژروی، گمراهی و نفاق داشت، یک موهبت الاهی بود که خداوند نصیبش ساخت. او به دست کسانی کشته شد که همین بیماری التقاط را داشتند ومبتلا به کژروی و برداشت باطل از قرآن و حدیث بودند. آنان می گفتند مطهری را به شهادت رساندیم، زیرا با نظام اسلامی همکاری داشت و نیز به فلان کس نمی گفت«شهید». مطهری اهمیت هدایت را بسیار خوب درک کرد و فساد و عواقب خطرناک باتلاق گمراهی را به خوبی تشخیص داد. او فهمید بهترین خدمت به جامعه این است که آن را از این عذاب ابدی نجات دهد. پس تصمیم گرفت و انجام وظیفه کرد. البته این مسئولیت، منحصر به فردی ویژه و محدود به زمانی خاص نیست. مقام نبوت و امامت ویژه اشخاص معین است، اما پیگیری راه ائمه علیهم السلام برای همه میسر است. ائمه هدی علیهم السلام تنها به بیان احکام و معارف الاهی بسنده نمی کردند، بلکه ضمن احیای فرهنگ قرآن و سنت محمدی، فرهنگ مردم را اصلاح می کردند و مراقب بودند این فرقه های منحرف و این علف های هرز جامعه را آلوده نکنند. آنان برای گسترش حقایق اسلامی، دفاع از حریم دین و جلوگیری از تحریف، شاگردانی پرورش می دادند و جبهه ی حق را یاری می کردند. همچنین ایشان بر امور و وقایع جامعه اسلامی، به ویژه آنچه در میان مدعیان دین و دانش جریان داشت نظارت داشتند و به محض آنکه فردی از خواص یا برجستگان دچار ضعف اراده یا تشخیص می شد، یا تقوایش خللی می یافت و برداشت هایی منحرفانه بیان می کرد، او را هشدار داده، به خود می آوردند. اگر مواعظ و نصایح امام برایش سودمند نبود، امام مردم را نسبت به خطا و کژروی وی آگاه می کرد. امام معیار حق و جدا کننده ی نور و تاریکی بود.
روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: رحِمَ اللهُ خُلفایی؛ «خداوند جانشینان مرا رحمت کند». این جمله را سه بار تکرار کردند. اصحاب فهمیدند که حضرت عنایتی ویژه بر این مطلب دارند. عرض کردند: «یا رسول الله! مگر ما جانشینان شما نیستیم؟» فرمودند: «نه، جانشینان من در آخر الزمان می آیند؛ علوم و معارفی که از ما مانده یاد می گیرند و به دیگران می آموزند». اگر امروز دانشجویان مسلمان همت کنند و بکوشند معارف اسلامی را درست بیاموزند، می توانند این نقش را بر عهده گیرند؛ در هر رشته ای که تحصیل کنند، می توانند بخشی از وقت خود مانند زمان های تعطیل و فراغت را صرف آموختن معارف دین نموده، با پیگیری جدی و رفتن به کلاس، به این هدف دست یابند. افراد بسیاری هستند که با گذراندن یک دوره آموزش چهل و پنج روزه توانسته اند چندین نفر را هدایت کنند. کسانی که در طرح ولایت شرکت کرده بودند، توانستند شماری از دوستان خود را از گمراهی برهانند. این کار شدنی است. بکوشیم با شبهاتی که درباره ی عقاید دینی، نظام اسلامی، ولایت فقیه و دیگر چیزهایی که امروز ستون فقرات نظام اسلامی را تشکیل می دهد و به دست دشمنان اسلام و عوامل فریب خورده یا خود فروخته آنان، به ویژه در این چند سال اخیر در کشور رواج یافته است، مبارزه کنیم. باید به این تشکیلات پاسخ دهیم و بی اعتنا از کنارشان نگذریم. (8)
اشاره به خاطره ای درباره ی مرحوم استاد مطهری رحمه الله جالب توجه است. پیش از انقلاب، جلسه ای در قم برگزار شد. شهید مطهری، مرحوم دکتر بهشتی، مرحوم قدوسی، آیت الله جنتی و آیت الله خزعلی در این محفل حضور داشتند. بنده نیز حاضر بودم. اینان، کسانی بودند که در مدرسه منتظریه (حقّانی)درس می دادند. جلسه در منزل آیت الله خزعلی برگزار شده بود. مرحوم مطهری داستان خود را با برخی سران مجاهدین چنین تعریف کرد:
در جلسات ماهانه ای که در مسجد قُبا (9) برگزار می شد و من و دکتر بهشتی آنجا سخنرانی می کردیم، همین حنیف نژاد نیز می آمد. بعد ازظهرهای جمعه که من سخنرانی می کردم، او همان وقت متن را به تبریز می برد و منتشر می کرد. یعنی تا این حد به درس های مذهبی و این گونه فعالیت های دینی و فرهنگی علاقه داشت، ولی متأسفانه بعدها گرایش مارکسیستی پیدا کرد و دیدم دیگر نمی آید. هنگامی که احوالش را پرسیدم، کسی به درستی خبر نداشت. پس از مدتی فهمیدم که اینان گروهی تشکیل داده اند و می خواهند یک تشکیلات سیاسی راسازماندهی کنند. چند نفر نیز مشغول تدوین ایدئولوژی بودند و پس از چندی جزوه شناخت را منتشر کردند. این جزوه، ترجمه یک کتاب مارکسیستی بود؛ تنها در آغازش نوشته بودند: «به نام خدا و به نام خلق قهرمان ایران» و درآخر نیز یک شعار اسلامی درج کرده بودند. بقیه ی جزوه، ترجمه حرف های مادی گرایان و مارکسیست ها بود. این بی انصاف دست کم این جزوه را یک بار به من نشان نداد. ما چنان با هم رفت و آمد داشتیم که انتظار می رفت دست کم این جزوه را به من نشان دهد تا من نیز نظرم را بگویم.
آن زمان تعبیر«بی انصاف» درباره ی سران مجاهدین خلق، گناهی نابخشودنی به حساب می آمد. یعنی اینان چنان در جامعه جای باز کرده و بین قشرهای مبارز و مذهبی نفوذ یافته بودند، که شخصی مثل شهید مطهری بالاترین ناسزایش به آنان، همین کلمه بی انصاف بود. کسی باور نمی کرد اینان منحرف باشند. (10)

بیداری در برابر بدعت ها

از وقتی که شهید مطهری فهمید اینان در صدد ایجاد چنین انحرافی بر آمده اند و می خواهند یک ایدئولوژی ساختگی، التقاطی و همراه با بدعت و تحریف را گسترش دهند و بر پایه آن، فعالیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را سامان دهند، بسیار ناراحت شد و بنابراحساس مسئولیت، بسیاری از کارهایش را تعطیل کرد و در صدد برآمد تا برای مقابله با این مرداب متعفن، حرکتی عالمانه و محققانه انجام دهد. او اعتقاد داشت این کاربه همراهان و همکارانی بسیار نیاز دارد، زیرا پیش بینی می کرد برای خنثا سازی این موج کوشش فرهنگی و علمی گسترده ای لازم است. این افراد سازمان مجاهدین و دیگر گروه های التقاطی با سیمایی فریبنده پیش آمده بودند؛ شعارهای اسلامی را مطرح می کردند و در لابه لای جزواتشان که از مارکسیست ها اقتباس شده بود، آیات، احادیث و برخی مباحث کلامی اسلامی دیده می شد. بنابراین مطهری برای فضلای جوان درسی را آغاز کرد. زمان کلاس ها روزهای پنج شنبه و جمعه بود. وی با جدیت و انگیزه ای قوی به قم می آمد تا بنیه ی علمی، قدرت فکری و توان شاگردان خود را چنان بیفزاید که بتوانند در برابر شبهات التقاطی، با توضیحات و پاسخ های منطقی، مستدل و قانع کننده بایستند. روش ممتاز آن شهید و پاسخ های دندان شکن او چنان موثر واقع شد که حتی نظریه پردازان گروهک های مارکسیستی گفته بودند: مطهری سخنان ما را بهتر از خودمان درک، تجزیه و تحلیل می کند! علامه مطهری به صورت سطحی، تبلیغی، شعاری، مصرفی و موقتی با مسائل روبرو نمی شد، بلکه بسیار ریشه ای، برنامه ریزی شده و با پرهیز از سر و صداهای تبلیغی، نخست تحریفات و مطالب التقاطی را حلاجی می کرد؛ سپس پیرامون آنها به بحث می پرداخت؛ جوانبش را در نظر می گرفت و با کمال دقت و با بهره مندی از آن توانایی علیم، هوشیاری ویژه و ژرف اندیشی، جمله نوشته ها و ادعاهای آنان را ارزیابی و نقد می کرد و بطلانشان را به گونه ای مستدل و منطقی ثابت می ساخت. دشمن نیز به خوبی فهمید که او می تواند نقشه هایشان را نقش بر آب کند و به همین دلیل، در صدد برآمد تا او را از میان بردارد.
البته مطهری با مشکلاتی نیز روبرو بود. برخی افراد که نیتشان نیز خیر بود، چنان از جاذبه های کاذب این گروه ها اثر پذیرفته بودند که نمی خواستند باور کنند چنین تشکل ها و افرادی در باتلاق گمراهی غوطه خورده اند و امکان دارد جامعه را به ورطه های هلاک کننده بکشانند. من خود در مجلسی شاهد گفت و گوی شهید مطهری با نزدیک ترین دوستانش بودم. البته این راز سر به مهری است که نباید از پرده برون افتد. استاد مطهری هر چه کوشید به دوست خود ثابت کند که این سران مجاهدین خلق گمراه اند؛ اسلام را به نابودی می کشند و خطرناک اند، آن شخص بزرگوار لبخندی تمسخر آمیز به شهید مطهری می زد و می گفت: این گونه سخن نگویید؛ اینان مسلمان اند؛ دارند در راه اسلام زحمت می کشند؛ حافظ قرآن و اهل تهجدند. اما مطهری خون دل می خورد. می دانست اینان دارند ریشه اسلام را می زنند. کمتر کسی بود که بتواند حرفش را درک، و باور کند که این مسلمان نمایان، مصداقی بارز از چهره نفاق و نمونه ای از نهروانیان هستند. او بود که پیشقدم شد این فتنه را خنثا کند.
گروه هایی که ایدئولوژی التقاطی داشتند، چند دسته بودند. یک دسته شان مجاهدین خلق بودند. برخی کسانی بودند که حتی پیشینه ی تحصیلات حوزوی داشتند، ولی چون تحصیلاتشان عمقی نداشت و به ویژه در مسائل فلسفی و معرفتی تخصصی نداشتند، از افکار مارکسیستی اثر پذیرفته بودند. یکی از اینان که با استعداد بود و بهترین نمره ها را در کلاس من می گرفت، دچار همین کژروی شد. او مدتی در زندان بود و پس از انقلاب اسلامی به هلند گریخت. او طلبه ای درس خوانده بود و هوشی فوق العاده داشت، اما گرفتار گونه ای بیماری خودکم بینی و حقارت روحی بود، که برخی شرایط محیطی این مشکلات را برایش به وجود آورده بود. با اینکه شهید بزرگوار، آیت الله قدوسی بسیار کوشید او را درست پرورش دهد و ما نیز به سهم خود برای پرورش او تلاش کردیم، مشکل درونی اش باعث شد تحت تأثیر آن گروهک ها و شبکه های الحاد و نفاق قرار گیرد و خود یکی از افراد آنان شود و اکنون نیز در خارج از کشور به سر می برد. به هر روی این موج به دلیل آراسته بودن به برخی مسائل اسلامی، حتی طلاب نیز تحت تأثیر قرار می داد. بنابراین مرحوم علامه مطهری با آن روشن بینی ویژه، تصمیم گرفت حرکتی پایه ای را آغاز کند. هیچ کس به اندازه ی آن شهید از سوی این گروه ها احساس خطر نمی کرد. برخی نامه هایی که او برای حضرت امام رحمه الله نوشته، چاپ شده است. او در این آثار و نیز درکتاب هایش ازاین احساس مسئولیت حکایت می کند از اینکه چنین خطر شدیدی از سوی ایدئولوژی های التقاطی وی را رنج می داده است. (11)
کسانی دیگر نیز بودند که با نهایت حسن نیت و با وجود فداکاری در مسائل مبارزاتی و دلسوزی برای انقلاب اسلامی، این توطئه را جدی نمی گرفتند و حتی به اینان کمک مادی نیز می کردند. شهید مطهری به خاطر همین سخت کوشی و مواضع سرسختانه در برابر اینان، بسیاری از دوستان خود را از دست داد. این مطلبی است که بنده از نزدیک از آن آگاهی دارم. اگر روزگاری مصلحت ایجاب کند، اسناد مربوط به این ماجرا را خواهم گفت، ولی هنوز فکر نمی کنم این شرایط فرا رسیده باشد. اگر استاد مطهری به شهادت نرسیده بود، امروز معرفتی درست درباره اش نداشتیم. به هر روی این وضع مرارت بار گذشت و او نیز در بحبوحه ی حوادث و فشارهای درونی و بیرونی به وظیفه ی خود عمل کرد و از هیچ چیز نهراسید. بااینکه دوستانش می گفتند: اینان خطری ندارند؛ بی اهمیت اند؛ وقتی انقلاب پیروز شود درمشت ما هستند و نقشه هایشان بی رنگ می شود، شهید مطهری استدلالش این بود که خطر فکری با خطرنظامی تفاوت دارد؛ یورش های نظامی را می توان با سلاح سرکوب کرد، اما تهاجم فکری را باید با ارائه بینشی درست پاسخ داد و خنثا سازی چنین شبهاتی که امواج التقاطی به وجود می آورند، یک کار منطقی و دراز مدت می طلبد. از آنجا که او یار و یاوری نداشت، خود آستین همت را بالا زد و به تنهایی به مبارزه با این معضل پرداخت. (12)

فراست و سرسختی

استاد شهید مرتضی مطهری با التقاط و انحراف از اسلام ناب محمدی سرسختانه مبارزه می کرد و تا مدت ها تنها کسی بود که به این خطر توجه داشت. تا سال های 1352 و 1353 بسیاری از علما، فضلا و محققان در تهران، قم، مشهد و شهرهای دیگر به این خطر توجه نمی کردند. آنان نوشته های مجاهدین خلق، غرب گرایان و دیگر گروه های التقاطی را می خواندند؛ مطالب اشتباه و انحراف را نیز تشخیص می دادند و به خوبی می فهمیدند که اگر این متن با منابع قرآنی و روایی سنجیده شود، دارای مشکلات، نارسایی ها وآفات بسیار است، ولی متأسفانه به این مسئله با دیده ی اغماض می نگریستند. در این میان شهید مطهری به طور مطلق و قاطع برخاست؛ اغماض را روا ندانست و سخت گیرانه و موشکافانه این نقاط ضعف و مطالب انحرافی را بیرون کشید. به تعبیر مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)باید گفت شهید مطهری در مبارزه با التقاط نقش و درجه نخست را دارد. مقام معظم رهبری درباره این جنبه از تلاش های فکری و اعتقادی شهید مطهری گفته اند:
… تا سال 1349 و 1350 شمسی مسائل انحرافی در محیط مبارزه به چشم نمی خورد. وقتی که منافقین دستشان را رو کردند و نوشته های ایدئولوژیک آنها کم کم پخش شد، آقای مطهری بیش از همه ما حساسیت نشان داد و ما باید اعتراف کنیم که ایشان بعد از امام بیش از همه حساسیت نشان داد، چون من به یاد دارم که در سال 1351 شمسی تلاش فراوانی شد که امام را وادار کنند که این حرکت جوان ها را تأیید کنند که به نام مجاهدین و… بودند، اما امام سخت ابا کردند و یک بار کتاب های مجاهدین را خوانده بودند و گفته بودند اینها همان حرف های لنین و ارانی است، پس حرف های شما کدام است. مرحوم مطهری در معرفی اینها به امام نقش داشتند و خودشان آن قدر حساسیت نشان دادند تا عملاً کنار کشیدند و آن وقت مجاهدین ایشان را متهم کردند به اینکه سازش کارند و اهل مبارزه نیستند و حال اینکه کنار کشیدن ایشان حساسیت ایشان را نشان می داد و موثر و مفید واقع شد وایشان درآن موقع کار ایدئولوژیک را زیاد کردند واثرش این بود که در سه چهار سال بعد حقانیت حرکت اینان روشن شد و حرکت صحیح اسلامی دوباره از سال 1354 شمسی رو به رشد رفت و کم کم خط امام تبلور یافت…» (13)
شهید مطهری در شناخت ماهیت افراد و گروه های مختلف انحرافی و نیز پیش بینی خطرات آنان به چند دلیل موفق بود. نخست اینکه او به دلیل هوش و ذکاوت ذاتی اش، وقتی کتاب های اینان را مطالعه و بررسی می کرد، به زودی هدف نویسنده را در می یافت و می گفت او می خواهد فلان مسئله ی مادی و مارکسیستی را در ظاهری اسلامی به اثبات رسانده، آیات قرآن و روایات را با نظریه های ماتریالیستی تطبیق دهد. دلیل دوم این بود که او به معارف اسلامی آگاهی کامل داشت و آثار انحرافی را با منابع اصیل ومتون اساسی شیعه می سنجید. عامل سوم اینکه وی درباره ی افکار اروپاییان و مکاتب جدید، مطالعاتی گسترده داشت و با ریشه یابی این تحریفات به درستی تشخیص می داد که هر یک از کدام مکتب وارداتی تغذیه می شود. او در برخی نشست های خود با علما و نیروهای مؤمن و مسلمان می گفت این سازمان مجاهدین می تواند درآینده خطراتی به مراتب بدتر از استبداد رژیم پهلوی داشته باشد، زیرا یک سازمان مارکسیستی است که اسلام را وسیله ای برای رسیدن به اهداف شوم و پلید خود قرار داده است. این درحالی بود که سازمان مجاهدین خلق در میان جوانان، قشرهای تحصیل کرده، دانشگاهیان و حتی برخی روحانیان و طلاب طرفدارانی داشت و اگر کسی شهامت به خرج داده، با اینان مخالفت می کرد، او را همکار رژیم قلمداد می کردند. التقاط و تحریفات اعتقادی این فرقه منحط، حتی برای بسیاری از نیرو های مبارز مؤمن و معتقد قابل هضم نبود و به همین دلیل، آن حقیقتی را که شهید مطهری در سال های اختناق، بین 1352 تا 54 به آنان گوشزد می کرد، سال ها بعد وحتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی دریافتند. (14)
این موضع قاطع و درست شهید مطهری موجب شد منافقان او را مورد تهاجم تبلیغی شدید منفی قرار دهند و با تهمت های بی پایه، برای ترور شخصیت ایشان گام هایی بلند بردارند. تخریب ایشان چنان با بی انصافی همراه شد که در وصف نمی گنجد. در ذهن دانشجویان چنین القا کردند که او در مسیر رژیم پهلوی گام بر می دارد و به همین دلیل است که ساواک برای تدریس وی در دانشکده الاهیات دانشگاه تهران هیچ مانعی نمی تراشد. آنان می گفتند: اصلاً شهید مطهری اسلام مترقی و مبارزاتی را نپذیرفته است؛ بر پایه بافته های ذهنی و برخی موهومات خشک فلسفی، آثاری می نگارد و به همین دلیل نوشته هایش قابل خواندن نیست؛ آثار علمی ندارد؛ ذهن گرایی می کند و از واقعیت های جامعه فاصله دارد. این تبلیغات منفی بدان سبب بود که آنان می دانستند اگر افشاگری های شهید مطهری برای افراد جامعه جا بیفتد، دیگر آنان راه زوال را خواهند پیمود. آنان حتی در زندان کتاب های آن استاد متعهد را می گرفتند و صفحات میانی آنها را در آورده، کتاب را ناقص می کردند، تا مبادا خوانندگان از آنها بهره ای ببرند؛ حقایق برایشان آشکار شود و خودشان در انزوا و مورد نفرت قرار گیرند.

نقد نیرنگ

شهید آیت الله مطهری، تحریف آیات قرآن کریم را ازنیرنگ های مهم افکار مادی در ایران دانسته است؛ شیوه ای که می کوشد با حفظ ظاهر الفاظ، آیاتی را به شکل مادی تفسیر کند. آن شهید پس از ریشه یابی این مسئله، چنین نتیجه می گیرد که این نیرنگ، همان طرح کارل مارکس برای ریشه کن ساختن دین از اذهان توده های معتقد است. طرح مارکس این است که برای مبارزه با مذهب باید از مذهب علیه خودش استفاده کرد؛ به این شکل که مفاهیم مذهبی از محتوای معنوی و اصلی خود تهی و از محتوای مادی پر شود، تا مردم مذهب را به صورت یک مکتب مادی دریابند و چون چنین موفقیتی به دست آمد، دور افکندن پوسته ظاهری دین ساده است.
مارکس می گفت باید تاریخ را به گونه ای مادی تفسیر کنید و خاستگاه مادی همه ی گرایش ها، از جمله گرایش های مذهبی را چنان بیان کنید که توده های مردم بفهمند ریشه طبقاتشان کجاست. هنگامی که آنان بفهمند همه پدیده های اجتماعی ریشه مادی دارد، خود به خود ارتباط خویش را با مذهب قطع می کنند.
شهید مطهری تأکید می کند هنگامی که مارکسیسم نتوانست از راه منطق، استدلال و خود آگاهی طبقاتی مذهب را از مردم بگیرد و تشخیص داد دیانت قوی ترین نیرو در میان ایرانیان است، این توطئه را به کار گرفت که از مذهب بر ضد خودش بهره جوید. آن شهید روی توطئه ای عظیم انگشت می گذارد که چنین شگردی را به کار گرفته اند تا مذهب را از صحنه ی زندگی سیاسی، اجتماعی و مناسبات مردم با یکدیگر حذف کنند و سپس می افزاید نویسندگان این تحلیل ها گمراه شده اند و به درستی نمی دانند چه می کنند، یا آنکه ازروی عمد و غرض به تفسیرهای ماتریالیستی دست می زنند و مقدسات مذهبی مردم را تهدید می کنند. اینان به تعبیر شهید مطهری، ماتریالیست منافق اند که می گویند: «اراده ی خدا تنها براین اصل استوار است که توده های ضعیف و محروم شدگان تاریخ بر قدرتمندان، اربابان و صاحبان زر و زور چیره شوند و خداوند برای تحقق این هدف حزب تشکیل داده است تا همه نیروهای متکامل جهان را در پوشش خود قرار دهد». آنان همه حکمت های الاهی را در این خلاصه کرده اند که خداوند حزبی تشکیل داده تا محرومان را بر قدرتمندان پیروز سازد. البته بی شک مبارزه با افراد طغیان گر جزء برنامه های قرآن است و اسلام هیچ ستمی را نمی پذیرد، ولی این گونه نیست که قرآن تنها به چنین مسائلی بسنده کند.
شهید مطهری یک برداشت انحرافی و التقاطی دیگر را ارزیابی می کند. منافقین در جزوه ی خود نوشته اند باید تفسیرها، تفسیر امام باشد، اما پیگیری سخن امام ضرورتی ندارد و تنها باید تفکر او را پی گرفت. آنان می گویند زمانی این تفکر عملی می شود که فرد از نظر طبقاتی در طبقه ی امام، که همان محرومان تاریخ هستند قرار گیرد و عملاً درگیری های طبقاتی او را داشته باشد، همچون او تجربه کند و بیندیشد.
شهید مطهری پس از اشاره به این موضوع تحریفی، می گوید اینان می خواهند به این وسیله مردم را اغفال کنند. استاد می نویسد این منحرفان از تاریخ صدر اسلام نا آگاه اند. «سالم» یک ایرانی آزاد شده اهل اصطخر (15) است که یورش به خانه ی حضرت علی علیه السلام و فاطمه ی زهرا علیها السلام و آتش زدن آنجا را رهبری می کرد. منافقین و به دلیل همین نا آشنایی، تنها به علت اینکه سالم از محرومان تاریخ و اسیران است، او را یک مؤمن انقلابی جلوه داده و در ردیف سلمان و ابوذر قلمداد کرده و به دلیل همین ویژگی طبقاتی، سیمایی درخشان از او ترسیم کرده اند. مطهری به آنان گوشزد می کرد معیارهایشان در فلسفه ی تاریخ با این تحلیل ها بی اعتبار می شود و باید در ارزیابی های خویش تجدید نظر کنند و به خود اجازه ندهند که قضاوت ها و تفکرات هزار ساله مفسران، حکیمان، فقیهان و عارفان را به گونه ای مادی و طبقاتی توجیه کنند.
اینان تفسیرشان از غیب و ایمان به آن، چنین بود که مبارزان بدانند انقلاب یک مرحله ی پنهانی دارد و در این حالت نظام حاکم هنوز مسلط است و با رشد تدریجی و تغییر کمی به کیفی، نظام جدید مستقر می شود و از مرحله ی غیب به شهادت می رسد. شهید مطهری چنین برداشتی را برگرفته از اصل چهارم دیالکتیک مارکسیستی می داند و می افزاید این تفکرات منحط موضوع ایمان و اعتقادات مسلمانان راستین را منتفی تلقی می کند که دور از حقیقت است. شهید مطهری در مقدم ی کتاب علل گرایش به مادیگری، برخی دیگر از تفسیرهای باطل این گروه ها را به بوته ی نقد می گذارد و همه ی این تحلیل ها را با اهداف مقدس قرآن و وحی مغایر می داند و خاطرنشان می سازد که بسیار شگفت انگیز است که فرهنگ انقلابی برخی بدین معناست که محتوای معنوی را از قرآن و اسلام بگیرند و به جای آن یک برداشت مادی جایگزین سازند. انقلاب رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهم السلام به مسائل اقتصادی، محرومیت زدایی و امور مربوط به خوراک و شکم منحصر نمی شد و هدف آن بزرگان والاتر و بالاتر از اینهاست. انقلاب صدر اسلام که پیامبر صلی الله علیه و آله پایه گذارش بود و امامان پیگیر آن بودند، تحولی در روح، روان، رشد معنوی، تزکیه و اصلاح رفتارهای مردم بود و چنین برداشت ها و توجیهات مادی نمی تواند با فرهنگ انقلابی و مشی اسلامی منطبق باشد، بلکه تبلیغاتی به سود ماتریالیسم است. (16)

پی‌نوشت‌ها:

1. در شهریور 1342 بعضی جوانان که عضو نهضت آزادی بودند و حتی برخی از آنان در قیام 15 خرداد همین سال به زندان رفته بودند، دور هم جمع شدند و با تحلیل و جمع بندی علل ناکامی جریان های گذشته، به این نتیجه رسیدند که فقدان یک سازمان، تشکیلات قوی و ایدئولوژی مدون از مشکلات اساسی است.
حنیف نژاد، سعید محسن و بدیع زادگان که هر سه مهندس بودند معتقد به نقش مذهب در جامعه و حرکات مبارزاتی بودند، ولی فکر می کردند تا این مذهب به صورت ایدئولوژی راهنمای عمل متناسب با یک سازمان تشکیلات مخفی در نیاید، قادر به مبارزه اصولی و بهره گیری به موقع از امکانات و نیروها نیست. بنابراین هسته اولیه با بهره گیری از تفکرات افراد مبارز سیاسی، شروع به تدوین ایدئولوژی می نمایند.
اینکه بشر می تواند با استفاده از دستاوردهای علمی، نزدیک به راه انبیا حرکت کند از محصولات فکری بازرگان بود که بر نیروی فکری این سازمان تأثیر زیادی نهاد.
در مقطعی از این توجه به علم، به ویژه علوم اجتماعی، مجاهدین با مارکسیسم در ارتباط قرار گرفتند؛ زیرا آنان هم مدعی شناخت قوانین جامعه بر اساس علم بودند و هم داعیه دار مبارزات ضد امپریالیستی. در این حال مجاهدین، مارکسیسم را علم انقلاب زمان تلقی کردند و به این مرام گرایش یافتند. آنها می پنداشتند می توانند بر اساس یک دیدگاه توحیدی از تعالیم مارکسیستی استفاده کنند؛ غافل از اینکه در این سیر تفکرات زیربنایی، التقاط هایی صورت می گیرد.
مجاهدین در کنار کار مدرن سازی ایدئولوژی راهنمای عمل، برای یک حرکت مسلحانه و جنگ چریکی شهری، نیروهای مستعد خود را آماده ساختند. بخشی از نیروهای سازمان در اردوگاه های فلسطینی جنگ های چریکی را آموختند و سازمان با تاسیس خانه های تیمی و دیگر اقدامات ضروری خود را آماده رویارویی با رژیم ساخت.
در سال 1350 عملیات برای تهیه سلاح، منجر به رد یابی سازمان و متلاشی شدن تعداد زیادی خانه تیمی و دستگیری 36 نفر از اعضا گردید.
همه اعضای کادر مرکزی به جز مسعود رجوی محکوم به اعدام شدند و حکم اعدام در سال 1351 به اجرا در آمد. رجوی با یک درجه تخفیف به حبس ابد محکوم گردید.
نام سازمان مجاهدین خلق در زندان و پس از دستگیری سران بر روی این سازمان نهاده شد. بعد از این ماجرا، عده ای اندک از اعضای سازمان، در خفا تغییر مرام دادند و ایدئولوژی مارکسیستی را پذیرا شدند.
سه سال پس از اعدام اعضای اصلی، در سال 1354، شبه کودتایی در سازمان صورت گرفت و اعلامیه تغییر مواضع که از سوی رهبر جدید منتشر شده بود، سعی در توجیه دلایل واژگونی ایدئولوژی قبلی و گرایش به مارکسیسم داشت. سازمان مجاهدین که با نیرنگ و فریب و روشی منافقانه عده ای جوان را به سوی خود جذب کرد، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برنامه های خود را در مبارزه با امپریالیسم، استبداد و ارتجاع معرفی نمود و بدین گونه با خط امام و رهبری انقلاب به مخالفت برخاست و به جمهوری اسلامی رای مشروط داد و در رفراندم قانون اساسی شرکت نکرد و رفته رفته ضدیت خود را با نظام جمهوری اسلامی آشکار ساخت.
سازمان مزبور که یکبار در قرار دادن آیت الله طالقانی در مقابل امام خمینی رحمه الله ناکام گردید، برای شکستن اقتدار و صلابت رهبری در پشت سر بنی صدر سنگر گرفت و صحنه گردان بسیاری از وقایع گشت و مشغول مهره چینی و تشکیل خانه های تیمی و مبارزه مسلحانه با امت مسلمان و نظام اسلامی گردید.
از این پس آنان برای مبارزه با نظام اسلامی، فعالیت های تروریستی را آغاز کردند. آنها ابتدا به جان مقام معظم رهبری، از اعضای شورای انقلاب و امام جمعه تهران سوء قصد کردند، در هفتم تیر 1360 دست به انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی زدند که منجر به شهادت دکتر بهشتی و یارانش شد. به شهادت رسانیدن رئیس جمهور محبوب مردم، رجایی و نخست وزیر او با هنر و نیز ترور امام جمعه های تبریز، کرمانشاه، شیراز و یزد از دیگر فعالیت های تروریستی آنها بود. هم زمان عده ای از مردم کوچه و بازار را نیز در عملیات تروریستی به شهادت رسانیدند. سرانجام بنی صدر و رجوی با توطئه ای طراحی شده و پذیرش خفتی آشکار به فرانسه پناهنده شدند.
در اوج جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، منافقین موجی از ترور و خشونت ررا در ایران پدید آوردند و در داخل به رهبری موسی خیابانی و در خارج به فرماندهی رجوی در مقابل مردم قرار گرفتند. سرانجام رجوی از فرانسه به عراق آمد تا زیر چتر حزب بعث و حمایت های صدام حسین عفلقی نقشه هایی را علیه مردم مسلمان ایران و نظام اسلامی به اجرا بگذارد، که نه تنها موفقیتی به دست نیاوردند، هر روز که می گذرد به سوی زوال و خفت و خواری پیش می روند (گلی زواره).
2. فرقان گروهی بودند که حداکثر اعضا و افرادش به شصت نفر می رسیدند. رهبر گروه که در اوج فعالیت هایش جوانی بیست ساله می نمود اعضای گروه خود را در طول سه یا چهار سال از میان چند دوره جلسه قرائت و به اصطلاح تفسیر قرآن در تهران برگزید. او مطالبی را که در این محافل تدریس می کرد، جمع آوری، تدوین و تکثیر می کرد و این سال ها را ایام تدوین ایدئولوژی نامید.
اکبر گودرزی رهبر فرقان، طی چهار سال دروس مقدمات و بخشی از سطح را در حوزه های علوم دینی خوانسار، قم و تهران یاد گرفته بود. او قبل از تحصیل مدتی در مزرعه پدرش کشاورزی کرده بود و در مدارس جدید، موفق شده بود تا کلاس سوم متوسطه را بخواند و از نظر علوم حوزوی تا اوایل رسائل و نیز منطق مظفر را هم آموخته بود، ولی در حکمت و فلسفه و نظایر آن تحصیلاتی نداشت.
دوره تدوین ایدئولوژی فرقان در زمان طاغوت بود و در این ایام یک گروه ضد رژیم جلوه کرده بودند. آنان تاویل ها و توجیهات التقاطی نسبت به آیات قرآن کریم، روایات و نهج البلاغه داشتند و در جلسه ای که چهار یا پنج نفر از آنان حضور داشتند و طی آن مسائل روز را تحلیل می کردند، تصمیم هایی می گرفتند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی افرادی را که به قول آنان ضد خلق بودند و با نظام جمهوری اسلامی همکاری داشتند، ضد توحیدی معرفی می کردند و می گفتند باید ترور شوند و شخصیت های برجسته ای چون شهید مطهری، دکتر مفتح و نیز سرلشکر قرنی را بر اثر این نگرش غلط و منجمد به شهادت رساندند.
3. میرزا فتحعلی آخوندزاده متخلص به صبوحی آذربایجانی، ملقب به آخوند اف و گوگل شرق در سال 1227 هجری متولد و در 1295 هجری در گذشت. از او آثاری در ادبیات، نمایشنامه و نیز چند ترجمه از نویسندگان روسی باقی مانده است. آخوند زاده طرفدار سرسخت تغییر الفبای عربی و جایگزینی یک الفبای دیگر به جای آن در فارسی و حامی زردشتی ها بود. او هنگامی که در خدمت دولت تزاری روس قرار داشت، بر ضد منافع ایران عمل می کرد. وی پس از آشنایی با فردی به نام میرزا شفیع از افکار اسلامی خود دست برداشت. اگر چه آخوندزاده را جزو پیشگامان روشنفکری در ایران دانسته اند، ولی ادعاهایش بر خلاف ارزش های بومی و اسلامی بود و در عمل به طور عمده برای تأمین منافع استعماری، تجاوز روس ها به ایران، ترویج بی ایمانی و آشفتگی فرهنگی تلاش می کرده است. روس ها از او حمایت کردند و مجسمه اش را در تفلیس (مرکز گرجستان کنونی) و بادکوبه (از توابع جمهوری آذربایجان)نصب نمودند (گلی زواره).
4. بقره (2)، 223.
5. همان، 187.
6. ویژه نامه روزنامه رسالت به مناسبت فرا رسیدن پانزدهمین سالگرد شهادت استاد مطهری تحت عنوان «فروغ اندیشه» ، (1373/2/11). سخنرانی به مناسبت شهادت استاد مطهری در جمع طلاب مدرسه معصومیه، (1379/2/10)؛ دیدار استاد مصباح با دانشجویان اهواز، شرکت کننده در اردوی تابستانی، آبعلی، (1379/5/27).
7. سخنرانی در جمع دانشجویان اهواز، مرداد 1379؛ و نیز سخنرانی در جمع دانشجویان دانشگاه شیراز، (بدون تاریخ).
8. سخنرانی در جمع دانشجویان یزد به مناسبت برگزاری یادواره شهدای استان یزد و نیز فرارسیدن سالگرد شهادت آیت الله مطهری، (1380/2/10).
9. در سال 1355 شمسی شهید دکتر مفتح امامت مسجدی در حوالی حسینیه ارشاد را پذیرفت تا در این کسوت، انسجام مبارزات امت مسلمان را برعهده گیرد. در جلسه ای که با حضور شهید مطهری و آیت الله طالقانی برای تنظیم برنامه های مسجد منعقد گردید، این مسجد قبا نامیده شد که به یکی از مهم ترین پایگاه های ضد رژیم پهلوی مبدل گردید. در گزارش های ساواک آمده که با توجه به برنامه های سخنرانی و تلاش هایی که در این مسجد برگزار می گردد، قطب تازه ای برای فعالیت مذهبی های افراطی [؟! ] به وجود آمده و این مسجد، جای مسجد هدایت را گرفته است (شهید مفتح، تکبیر وحدت، ص 117-121).
10. دیداربا دانشجویان اهواز، در اردوی تابستانی آبعلی، (1379/5/27).
11. شهید آیت الله مطهری در فرازی از نامه ای که در سال 1356 شمسی خطاب به امام خمینی رحمه الله نوشته است، یادآور می شود:
«… شاید به قدر کافی مستحضر باشید که نفوذ افکار مارکسیستی تا برخی محافل مذهبی در میان بعضی از دوستانی که انتظار نمی رفت، پیشروی کرده، لااقل در حدی که با هر گونه موضع گیری، ولو موضع گیری فکری در برابر آنها به استناد اینکه فعلاً صلاح نیست مبارزه می شود و حتما به هر وسیله هست باید نظر حضرت عالی به وسیله بیت محترم به افرادی که واقعا از این جهت در اشتباه اند ابلاغ شود.
جریان دوم، جریان به اصطلاح گروه مسما به مجاهدین است. اینها در ابتدا یک گروه سیاسی بودند، ولی تدریجا به صورت یک انشعاب مذهبی دارند در می آیند. درست مانند خوارج که در ابتدا حرکتشان یک حرکت سیاسی بود، بعد به صورت یک مذهب با یک سلسله اصول و فروع در آمدند. کوچک ترین بدعت اینها این است که به قول خودشان به خودکفایی رسیده اند و هر مقام روحانی و مرجع دینی را نفی می کنند. از همین جا می توان تا آخر خواند. دیگر اینکه در عین اظهار وفاداری به اسلام، کارل مارکس لااقل در حد امام جعفر صادق علیه السلام نزد اینها مقدس و محترم است. البته اینها آنهایی هستند که بر مسلک سابق خود باقی هستند. آنها که اعلام تغییر موضع کرده اند تکلیفشان روشن است. بنده هم اطلاعاتم درباره آنها مع الواسطه است، ولی افراد متدین و فهیمی که سال ها با آنها زندان بوده اند هستند و من معتقدم حضرت عالی از آنها، نه فقط از یک نفر آنها، جداجدا بخواهید نظرات خود و مشهودات خود را بنویسید و خدمتتان ارسال داند و عجیب این است که هنوز هستند برخی از دوستان ما و ارادتمندان شما که کارهای اینها را توجیه و تاویل می کنند» (سیری در زندگانی استاد مطهری، ص 81).
12. سخنرانی در دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، (1380/2/12)؛ بیانات در حسینیه ثارالله در جمع هیئت ثارالله رفسنجان، همان تاریخ.
13. سید حمید جاوید موسوی، سیمای استاد در آینه نگاه یاران، ص35-36.
14. ر. ک: محمد خردمند، شهید مطهری مرزبان بیدار، ص 138.
15. اصطخر یا استخر(Estaxr) یکی از بزرگترین شهرهای فارس در دوران قبل از اسلام است. که قلعه آن در انتهای شمال غربی جلگه مرودشت قرار دارد.
16. ر. ک: مقدمه استاد شهید مطهری بر کتاب علل گرایش به مادی گری.

منبع مقاله: مصباح یزدی، محمد تقی، (1388) آفتاب مطهر؛ زندگی، اندیشه و خدمات علمی و فرهنگی علامه شهید، آیت الله مرتضی مطهری، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم