شیطان به چه شکل یا اشکالی در می آید؟

در مجمع السلوک آمده است شیطان آتشی است ناصاف که به تاریکی فکر آمیخته است او در جسم و روان آدمی مانند جریان خون جاری است با توجه به این سخن در مورد تمثل شیطان باید گفت تمثل یعنی ظهور چیزی برای انسان به صورتی که آدمی با آن انس و الفت دارد و با عرفش از ظهور می سازد مانند ظهور جبرئیل برای حضرت مریم (علیهما السلام) به صورت بشری تمام عیار چون مالوف و معهود آدمی از رسالت همین است که شخص رسول رسالت خود را گرفته و نزد مرسل الیه ( انسان ) بیابد و آنچه را که گرفته از طریق تکلم ادا کند بنابراین معنای تمثل جبرئیل برای مریم به صورت بشر این است که در ادراک مریم به آن صورت محسوس شد نه این که به واقع هم به آن صورت در آمده باشد بلکه در خارج از ادراک وی صورتی غیر صورت بشر داشت با این توضیح معلوم می شود که منظور از تمثل شیطان این نیست که از ماهیت حقیقی خود خارج شوند و تغییر ماهیت بدهند بلکه به این معنی است که در قوه حس و ادراک انسان به صورت های مختلفی محسوس می شوند بدون آنکه تبدل ماهیتی صورت بگیرد به همین جهت شیطان گاهی بصورت یک پیرمرد گاهی به صورت جوان و … ظاهر شده است (1) به عنوان مثال آمده است که ابلیس در مسجد الحرام به صورت یک نیل متمثل شد و یک وقت بصورت پیرمردی که ابروانش بر چشمانش افتاده بود در نزد رسول خدا ظاهر شد (2) و از حضرت التماس دعا برای آمرزش و مغفرت خویش داشت و در منی به صورت یک مرد راکع وساجد متضرع وغیره دیده شده است بدین جهت سوال کننده محترم در قوه حس و ادراک انسان شیطان به صورتهای مختلفی محسوس می شود و نمی توان شکل خاصی تعیین کرد گاهی اوقات جوان گاهی اوقات پیرمرد گاهی اوقات حیوان در می آید اما در روایات دارد که شیطان نمی تواند به صورت پیامبر اکرم و پیامبران دیگر ظاهر شود چنانکه فرموده است که هر کس که مرا در خواب ببیند پس مواجه واقع دیده است زیرا شیطان به من تشبیه پیدا نمی کند به شکل من ظاهر نمی شود (3) با توجه به توضیحاتی که داده شد نمی توان شکل یا اشکال خاصی را مثال زد بلکه براساس قوه حس و ادراک هر انسان است که در می آید .منابع :
(1) جن و شیطان، علیرضا رجالی تهرانی، ص 48
(2) سفینه البحار، ج 1 محدث قمی، ص 102 واژه بلس
(3) سفینه البحار، ج 1 محدث قمی ماده تسطن ،ص 699
(4) مفاتیح الغیب ملا صدرا ترجمه خواجوی ،ص 431
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی