صدا و سيما به عنوان يك رسانه گروهي است. چرا زن و مرد در آن مختلط هستند و يا زن و مرد با هم سرود و نماهنگ اجرا مي كنند؟ نظر امام(ره) و مقام معظم رهبري در اين رابطه چيست؟

صدا و سيما، به عنوان نهادي فراگير و مهم همواره در مقابل ديدگاه هاي نقادانة مردم قرار داشته و دارد. اين دستگاه عظيم، به اندازه اي مهم و تأثيرگذار است كه حضرت امام امّت(ره) از آن به عنوان يك دانشگاه عمومي تعبير
مي فرمايند[1] و مقام معظم رهبري نيز بر پيش رفتن صدا و سيما در جهت يك دانشگاه تأكيد مي نمايند.[2] با اين حساب مشخص است كه اهميت و عظمت اين دستگاه بزرگ، از ديد تيزبين امام، رهبري و مردم دور باقي نمانده و همگان بر تأثيرگذاري اين نهاد تأكيد دارند. وقتي صدا و سيما يك دانشگاه عمومي باشد، طبعاً ملاحظه نمودن برخي نكات اخلاقي بايد مدنظر اين نهاد باشد تا مردم بويژه جوانان، تأثيرپذيري منفي از آن نداشته باشند.
امام خميني(ره) با نگاهي باز و روشنگرانه به قضيه هنر و هنرمندي نگاه مي كردند و همواره به ترويج هنر سالم اعم از فيلم و سريال و… تأكيد داشتند. در ديدگاه كلان ايشان بر پخش و اشاعة فيلم و سريالي كه بدآموزي نداشته باشد تأكيد مي نمودند، بطوريكه در جايي فرموده اند: «ما با سينماهايي كه برنامه هاي آنها فاسدكنندة اخلاق جوانان و مخرّب فرهنگ اسلامي باشد مخالفيم. اما با برنامه هايي كه تربيت كننده و به نفع رشد سالم اخلاقي و علمي جامعه باشد موافق هستيم.»[3] ايشان همچنين تأكيد نمودند: «فيلم هاي منحرف كننده از اخلاق متعالي انسان، ممنوع است.»[4]در هر حال آنچه مي تواند ملاك نظر امام قرار گيرد، سالم بودن محتواي اين قبيل فيلمهاست. البته براي اينكه نظر ايشان را بيشتر مورد كنكاش قرار دهيم، ذكر يك مكاتبة مهم خالي از لطف نيست: رئيس وقت سازمان صدا و سيما در پيامي خطاب به بنيانگذار جمهوري اسلامي، سؤالي به اين شرح مي نويسد: «… همچنان كه استحضار داريد در برخي از برنامه هاي نمايشي سيماي جمهوري اسلامي ايران نظير فيلم هاي سينمايي يا ساير برنامه هاي نمايشي اعم از داخلي و خارجي، زنان نمايشگر حضور دارند كه حسب موضع بعضاً از ضوابط كامل پوشش اسلامي در حدّ چهره و گردن و موي سر برخوردار نيستند و… استدعا دارد جهت روشن شدن موضوع، نظر مبارك را در خصوص موارد زير اعلام فرماييد: 1. پخش برنامه هاي تلويزيوني كه در آنها بر حسب موضوع زناني ايفاي نقش مي نمايند كه ضوابط كامل پوشش اسلامي در حدّ چهره و گردن و موي سر را رعايت ننموده اند 2…. 3. نگاه كردن به برنامه هاي فوق الذكر كه از تلويزيون پخش مي شود…»
حضرت امام در پاسخ به سؤال فوق پاسخ دادند: «نظر نمودن به اين قبيل فيلمها و نمايشنامه ها هيچ يك اشكال شرعي ندارد و بسياري از آنها آموزنده است و پخش آنها نيز اشكالي ندارد. و همين طور فيلمهاي ورزشي و آهنگها اكثراً بي اشكال است. گاهي خلافْ؛ به طور نادر ديده مي شود، كه بايد بيشتر مواظبت كرد لكن دو نكته بايد مراعات شود: اوّل آنكه كساني كه گريم مي كنند بايد محرم باشند و اجنبي حرام است چنين كاري را انجام دهد. دوّم آنكه بينندگان از روي شهوت نظر نكنند.»[5]از اين پيام امام سه نكتة بسيار مهم به دست مي آيد كه در واقع همان پاسخ به پرسش شما قلمداد مي گردد. اوّل آنكه پخش اينگونه فيلمها و سريالها كه به تعبير شما زن و مرد مختلطند را با ذكر شروطي جايز و خوب مي دانند. دوم آنكه آشكارا اذعان مي دارند كه در صدا و سيما امكان اشتباه و خطا وجود دارد و اين طور نيست كه تمام برنامه هايش اسلامي باشد بلكه ممكن است بر اثر سهل انگاري ها، قصوري نيز از آنها سر بزند. و سوّم آنكه ديدن اين سريالها و فيلمها را مشروط به اين امر دانستند كه خود مكلف و بيننده مراقب باشد تا به شهوت نيفتند.پس ملاحظه مي فرماييد كه پخش اين گونه برنامه ها با ذكر شرايطي كه ذكر نموديم، از منظر امام بلااشكال است.
آيت الله خامنه اي نيز  با ديدي باز و ستودني با قضايا برخورد مي نمايند و ضمن تأكيد بر پخش فيلمها و سريالهاي آموزنده، حفظ ضوابط شرعي را خطّ قرمز اين برنامه ها مي دانند. معظم له با تأكيد بر پخش برنامه هاي متنوع در صدا و سيماي جمهوري اسلامي مي فرمايند: «اين طور نيست كه اگر ما مي خواهيم مردم مسلمان تربيت بشوند، راهش اين است كه در تلويزيون دائماً برايشان قرآن بخوانيم، يا تفسير قرآن بگوييم، يا احكام توضيح المسائل را بيان كنيم، نخير، اين كار راههايي دارد.»[6]ايشان راههاي رسيدن به اسلام راستين را در پخش برنامه هاي آموزنده و شاد و منطبق بر قوانين اسلامي دانسته و پيرامون پخش فيلم و سريال مي فرمايند: «… سراغ فيلم هاي خوب برويد و فيلمهاي خوب بسازيد. حالا فيلم خارجي كه شما مصرف مي كنيد، چاره اي نداريد… بايد در ميان آن فيلم هايي كه نشان مي دهيد، اين يكي بهتر از آنها ديگر باشد و تعارض كمتري داشته باشد (منظور فيلمهاي خارجي است)».[7] ايشان نيز مانند حضرت امام پخش فيلم و سريال كه در آن زن و مرد نامحرم بازي مي كنند را بي اشكال دانسته اند ولي اين عدم اشكال را تا آنجا جايز مي دانند كه از ضوابط شرعي خارج نشود.نظر فقهي ايشان اينگونه است:
«هر فيلمي كه در ساخت آن ضوابط شرعي اِهمال «يعني سهل انگاري» شود و يا مفاسدي بر آن مترتب باشد اشكال دارد، بلكه ساختن و نمايش و تماشاي آن جايز نيست.»[8]بنابراين از ديدگاه رهبري نظام پخش فيلمها و سريالهايي كه مشكل اخلاقي و شرعي ندارند جايز است. اما در مورد پرسش پيرامون پخش سرود و نماهنگ كه بعضاً مرد و زن مختلط با هم اجراء مي كنند، امام و رهبري اين برنامه ها را بر مبناي رعايت ضوابط شرعي و با حفظ موازين شرعي جايز مي دانند. نظرات امام و رهبري را مرور مي نمائيم:
امام(ره): ايشان در پاسخ به پرسشي كه گفته بود: «سرودهايي كه بوسيلة خانمها در حضور مردها اجراء مي شود شرعاً‌ جائز است يا خير؟» مي فرمايند: «اشکال ندارد مگر محرز شود موسيقي مطرب است».[9]آيت الله خامنه اي: ايشان نيز در پاسخ به پرسشي مانند آنچه شما نموده ايد، مي گويند: «در صورت بدآموزي و ترتب مفسده حرام است و هر عملي كه سبب ترويج حرام باشد حرام است.»[10]امّا با اين همه بايد گفت كسي وجود نقص و اشتباه در دستگاه صدا و سيما را انكار نمي نمايد، بلكه همانطوري كه گفته شد چه بسا فيلمها يا سريالهايي پخش شود كه با موازين شرع تباين جدّي داشته باشد،[11] ولي اين دليل نمي شود كه كل برنامه هاي راديو و تلويزيون را مغاير با شرع بدانيم بلكه برعكس معتقديم عليرغم وجود بسياري از كاستيها، اين نهاد گامهاي بلند و مؤثري در رابطه با احياي اموزه هاي دين برداشته چرا كه پخش بسياري از برنامه هاي آموزنده مبيّن اين مسئله است.
بله، هر برنامه اي كه از صدا و سيما پخش مي گردد، دليل بر شرعي بودن آن برنامه نمي باشد. چه بسا آهنگ ها و برنامه هاي كه در صدا و سيما عرضه مي شود، مطابق شرع مقدس اسلام نباشد. اما چون سير برنامه ها رو به اصلاح و رو به پيشرفت مي باشد، لذا اميدواريم روزي برسد كه تمام رسانها اسلامي گردند و وسيله اي براي تربيت ديني جامعه باشند.

معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
هنر و رسانه ها از ديدگاه امام خميني (ره). ‌تبيان، دفتر 23، چاپ اول، 1381.

پي نوشت ها:
[1] . صحيفة نور، ج 5، ص 203.
[2] . حديث ولايت، ج 5، ص 58.
[3] . همان، ج 2، ص 259.
[4] . همان، ج 3، ص 92.
[5] . ر.ك: پيشين، ج 20، ص 168.
[6] . حديث ولايت، ج 9، ص 203.
[7] . همان، ص 207.
[8] . محمودي، سيد محسن، مسايل جديد از ديدگاه علما و مراجع تقليد، قم، انتشارات ناصر، چاپ اوّل، 1379، ص 91.
[9] . مجموعة استفتائات، ج 2، ص 18.
[10] . مسائل جديد،  ص105.
[11] . حتي در اين مورد رهبر انقلاب هشدارهايي به صدا و سيما داده اند، ر.ك: حديث ولايت، ج 9، ص 206.