نگاهی به یك اصطلاح در علم اصول

علمای اصول برای تشخیص حقیقت از مجاز چهار معیار ارائه كرده‌اند: (1) 1.تصریح واضع. 2.تبادر و عدم تبادر. 3.اطراد و عدم اطّراد. 4.صحت حمل و عدم صحت حمل، یا صحت سلب و عدم صحّت سلب.
اگر لفظی در معنایی استعمال گردد و ما تردید داشته باشیم، آیا آن استعمال حقیقی است یا مجازی؟ استعمال مذكور را محك زده، اگر حمل آن لفظ بر آن معنی صحیح و سلب آن باطل باشد صحت حمل دارد و به اصطلاح عدم صحت سلب صادق است. بنابراین استعمال حقیقی است. و اگر حمل باطل باشد قهراً سلب صحیح است و به اصطلاح صحت سلب دارد. در نتیجه استعمال مجازی است.

مثال1:

اطلاق دادگاه به محاكم صحّت حمل دارد یعنی نمی‌شود گفت: «محاكم دادگاه نیستند». اما اطلاق دادگاه به دبیرخانه دادگستری مجازی است. زیرا صحّت سلب دارد یعنی می‌شود گفت: دبیرخانه دادگاه نیست.

مثال2:

اطلاق فرزند نسبت به نوه‌ صحت سلب دارد. بنابراین مجاز است. اما نسبت به فرزند خود آدم صحّت حمل داشته سلب آن درست نمی‌باشد. طبعاً حقیقت است.

پی‌نوشت‌:

1.قوانین الاصول، ج1، ص 13.

منبع مقاله :
ولائی، عیسی، (1391)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نشر نی، چاپ نهم