ضرر رساندن به جسم و روح كه در نتيجه رياضت‎هاي صوفيانه پيش مي‎آيد از نظر شرعي چه حكمي دارد؟

رياضت در اصل لغت عربي به معناي تمرين و تعليم كره اسب جوان نوسواري است كه راه و رسم خوشراهي به آن ياد داده مي‎شود.[1] سپس در مورد ورزش‎هاي بدني انسان‎ها بكار رفته است. در حال حاضر در زبان عربي به ورزش رياضة مي‎گويند.
و در اصطلاح صوفيه به معناي زجر و تعذيب نفس بكار رفته  است كه متأثر از زهاد مسيحي و جوك‎هاي هندي مي‎باشد كه اساساً زجر دادن نفس و تعذيب آن در ميان آنان اصالت دارد.
رياضت مطلقاً‌ ممنوع و ناپسند نيست و به طور كلي به دو قسم تقسيم مي‎گردد. رياضت‎هاي مشروع و رياضت‎هاي غير مشروع.
1. رياضت مشروع با عمل به قرآن و متابعت از ائمه معصومين ـ عليه السلام ـ كه با انجام واجبات و مستحبات و ترك محرمات و مكروهات و به طور كلي با عمل به رسالة‌ مراجع معظم تقليد به دست مي‎آيد و هر راهي جز اين خطرناك و موجب هلاكت ابدي خواهد شد. امام علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:  اين نفس خود را با تقوا رياضت و پرورش مي‎دهم تا در روز هراس بزرگ از ترس در امان باشد.[2]

رياضت نامشروع:
از آنجايي كه تصوف با شريعت مخالفت نموده و اكثر باورها و عقايدشان را از اديان ديگر مانند دين مسيحي و بودائي اخذ نموده‎اند در قسمت رياضت نيز متأثر از آن دو مي‎باشند زيرا اعمال و رفتاري كه تصوف در اين قسمت انجام مي‎دهند هيچگونه ربطي به اسلام ندارد.
عطار در تذكرة الاولياء‌ نقل نموده كه: چون شبلي از منصب دنيا توبه كرد و به نزد جنيد آمد كه تحصيل خداشناسي كند، جنيد او را مأمور ساخت كه يك سال كبريت فروشي كند و دو سال گدائي كند تا او را معرفت حاصل شود.[3]و نيز نقل شده زاهدي كه از مريدان بايزيد بود به او گفت كه: سي سال است كه قائم الليل و صائم النهارم و در خود از اينكه تو مي‎گويي اثري نمي‎يابم! بايزيد گفت: اگر سيصد سال همچنين باشي يك ذره اين حديث را نيابي. زاهد گفت: چرا؟ بايزيد گفت: از آنكه تو محجوبي به نفس خود. گفت اين را دوائي هست؟ بايزيد گفت: اما نكني، گفت بكنم؛ از آنكه سالهاست طالبم، بايزيد گفت: اين ساعت برو و موي سر خود بتراش و برهنه شو و پاره گليمي را لنگ خود ساز و بر سر آن محله كه ترا بهتر بشناسد بنشين و مقداري «گردو» پيش خود بگذار و كودكان را پيش خود جمع كن و بگو كه: هر كه مرا يك قفا بزند يك گردو بدهم و هر كه دو قفا بزند دو گردو بدهم و در شهر بگرد تا كودكان سيلي به گردنت بزنند كه علاج تو اين باشد.[4]عطار از ابوالحسن خرقاني نقل كرده كه: چون خواهي به كرامت رسي يك روز بخور و يك روز مخور و روز سوم بخور و پنج روز مخور، و پنجم بخور و چهارده روز مخور، و اول چهارده روز بخور، و ماهي مخور، اول ماه بخور، و چهل روز مخور و اول چهل روز بخور و چهار ماه مخور و اول چهار ماه بخور و سالي مخور ………!!
آنچه ذكر شد نمونه‎اي از رياضت‎هاي صوفيان است كه براي مريدان خويش سفارش نموده‎اند، اينگونه اعمال كه موجب ضرر در جسم، جان و آبروي انسان مي‎گردد به هيچ وجه مورد تأئيد اسلام نمي‎باشد. و قطعاً حرام است، زيرا اين اصل كلي در اسلام وجود دارد كه هر چيزي براي جسم انسان ضرر داشته باشد حرام است.[5]همچنين آبروي انسان محترم است، كسي حق ندارد بي جهت آبروي خودش را بريزد.
در حديث آمده است: هر كسي اختيار هر چيزش را داشته باشد اختيار آبرويش را ندارد. كسي حق ندارد كه آبروي خودش را جلوي مردم بريزد و بگويد: مال خودم هست، من دلم مي‎خواهد آبروي خود را بريزم، مخصوصاً حيثيت و آبروي مذهبي.[6]اصولاً اسلام با فكر رياضت و رهبانيت سخت مبارزه كرده است، و به نظافت تشويق كرده و گفته است: «النظافه من الايمان»[7] پيامبر اكرم (ص) شخصي را ديد كه موهاي ژوليده و جامه‎هايش چركين بود فرمود: «من الدين المتعه»[8] يعني تمتع و بهره بردن از نعمت‎هاي خدا جزو دين است و آن حضرت فرمود: بدترين بنده شخص چركين و كثيف است.[9]امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «ان الله جميل يحب الجمال»[10] خداوند زيبا است و زيبائي را دوست دارد.
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «خداوند زيباست و دوست مي‎دارد كه بنده‎ي خود را بيارايد و زيبا نمايد و برعكس فقر را دشمن مي‎دارد» اگر خداوند نعمتي به شما عنايت كرد بايد اثر آن نعمت در زندگي شما نمايان گردد. به آن حضرت گفتند چه گونه اثر نعمت خدا نمايان گردد؟ فرمود:
به اينكه جامه شخص نظيف باشد، بوي خوش استعمال كند. خانه خود را با گچ سفيد كند بيرن خانه را جاروب كند، حتي پيش از غروب چراغ‎ها را روشن كن كه بر وسعت رزق مي‎افزايد.[11]عده‎اي از اصحاب رسول خدا به خاطر اينكه بهتر و بيشتر عبادت كنند و از لذت روحاني بهره‎مند شوند ترك زن و فرزند كردند روزها روزه مي‎گرفتند و شبها عبادت مي‎كردند همين كه رسول خدا آگاه شد آنها را منع كرد و گفت من كه پيشواي شما هستم چنين نيستم بعضي از روزها روزه مي‎گيرم بعضي از روزها افطار مي‎كنم قسمتي از شب را عبادت مي‎كنم و قسمتي نزد زنهاي خود هستم. همچنين عده­اي از رسول خدا اجازه خواستند كه براي اينكه ريشه انحرافات جنسي را از وجود خويش بكنند خود را اخته كنند رسول خدا اجازه نداد و فرمود: در اسلام اين كارها حرام است.
روزي سه زن به حضور رسول اكرم آمدند از شوهران خويش شكايت كردند يكي گفت: شوهر من گوشت نمي‎خورد. ديگري گفت: شوهر من از بوي خوش اجتناب مي‎كند. سومي گفت: شوهر من از زنان دوري مي‎كند، رسول خدا بي‎درنگ در حالي كه به علامت خشم ردايش را به زمين مي‎كشيد از خانه به مسجد رفت و بر منبر آمد و فرياد كرد: چه مي‎شود گروهي از ياران مرا كه ترك گوشت و بوي خوش و زن كرده‎اند؟! همانا من خودم  هم گوشت مي‎خورم و هم بوي خوش استعمال مي‎كنم و هم از زنان بهره مي‎گيرم. هر كس از روش من اعراض كند از ما نيست.[12]عثمان بن مظعون يكي از اكابر صحابه رسول اكرم (ص) است. خواست به تقليد از راهبان به اصطلاح تارك دنيا شود، ترك زن و زندگي كرد و لذتها را بر خويش تحريم ساخت همسرش نزد رسول خدا آمده عرض كرد يا رسول الله عثمان روزها روزه مي‎گيرد و شب‎ها به نماز برمي‎خيزد پيامبر اكرم (ص) خشمگين شده برخاست به نزد وي آمد. به عثمان فرمود: اي عثمان خدا مرا به رهبانيت دستور نفرموده است. دين من روشي منطبق بر واقعيت و در عين حال ساده و آسان است.[13]حديث ديگري از پيامبر اكرم (ص) نقل شده كه «تنظفوا و لاتشبهوا باليهود» يعني نظيف باشيد و خودتان را شبيه به يهود نكنيد».[14]قرآن كريم آفرينش وسايل تجمل را از لطف‎هاي خدا نسبت به بندگان‎اش قلمداد كرده است و از كساني كه زينت‎هاي دنيا را بر خود حرام نموده سخت انتقاد كرده است « قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ؛ بگو چه كسي زينت‎هايي كه خدا براي بندگان خود آفريده و روزي‎هاي پاكيزه را حرام كرده است…»[15]در روايات آمده است كه ائمه اطهار ـ عليه السلام ـ با استناد به همين آيه با متصوفه كراراً مباحثه نموده و مرام آنان را باطل نشان داده‎اند.[16]در نتيجه رياضت‎هاي سخت و شرم آوري كه تصوف با پيروي از اديان ديگر مانند جوك‎هاي هندي و زهاد مسيحي بر خود تحميل مي‎كنند، خلاف شرع مقدس اسلام و حرام است و دين مبين اسلام كلاً با رياضت و رهبانيت مخالف است كه روايات متعدد در اين زمينه ذكر شد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. اسلام و متقضيات زمان، مرتضي مطهري.
2. امدادهاي غيبي در زندگي بشر، مرتضي مطهري.
3. فضايح الصوفيه، آل آقا.

پي نوشت ها:
[1] . غلام حسين مصائب، دائره المعارف فارسي، ج 1. ص 1144، بي تا.
[2] . امام علي، نهج البلاغه، ج 3، ص 71، به تحقيق محمد عبده، بيروت دارالمعرفه، بي تا.
[3] . فريد الدين عطار، تذكره الاولياء، 2/161 و 162، بي تا بي جا.
[4] . همان، ص 162.
[5] . مرتضي مطهري، تعليم و تربيت در اسلام، ص 269، تهران، صدرا بي تا.
[6] . همان، ص 296.
[7] . شيخ علي نمازي، مستدرك سفينه البحار، ج 10، ص 93، قم، موسسه نشر اسلامي، 1419.
[8] . الكافي، كليني، 6/439، دارالكتب الاسلاميه، سوم 1367.
[9] . همان.
[10] . همان، 438.
[11] . حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 1، ص 278، قم، آل البيت ـ عليه السلام ـ 1414 ق.
[12] . كافي، 5/496.
[13] . همان، ص 567.
[14] . مرتضي مطهري، مسأله حجاب، ص 43، صدرا، بي تا.
[15] . سوره اعراف، آيه 32.
[16] . وسائل الشيعه، ج 45، ص 397، قم، موسسه آل البيت ـ عليه السلام ـ1414 ق.