حروف قرآني همان حروف الفباي عربي هستند كه تلفّظ بيشتر آن ها در زبان عربي مشابه تلفّظ حروف در زبان فارسي است. توضيح نكات تجويدي و زيباخواني اين حروف نيازمند مراجعه به كتاب هايي است كه در پايان معرفي خواهد شد. علاوه بر اين، گوشدادن به نوارهاي ترتيل و صوت قرآن، كمك شاياني به يادگيري تلفّظ صحيح اين حروف خواهد كرد.
در اين نوشتار شيوه ي تلفّظ آن دسته از حروفي كه تلفظ شان در زبان عربي و زبان فارسي تفاوت دارد بيان ميگردد.
1. حرف «عين»: از وسط حلق ادا ميشود و در هنگام تلفظ آن، ديواره ي حلق جمع ميگردد و صداي حرف در حال سكون مقداري كشيده ميشود مانند: تَعْلَمُونَ.
2. حرف «غين»: در تلفظ حرف «غين» ابتداي حلق (مرز حلق و دهان) به زبان كوچك نزديك شده و اين حرف به صورت سايشي، نرم و كشيده ادا ميشود مانند: اَغْني.
3. حرف «حاء»: از وسط حلق ادا ميشود و در هنگام تلفّظ آن، ديواره ي حلق فشرده ميگردد و اين حرف با گرفتگي خاصي ادا ميشود مانند: اَحْوي.
حرف «خاء» و «هاء» و «همزه» نيز از جمله حروف حلقي هستند كه در جايي خود بايد دنبال شود.
4. حرف «ثاء»: از اتصال نوك زبان به سر دندانهاي ثناياي بالا و به صورت دميدگي ادا ميشود مانند: اِثْمَ.
5. حرف «صاد»: از حروف اطباق و استعلاء و در هنگام تلفّظ، به علّت انطباق سطح زبان با كام بالا و ميل ريشه ي زبان به سقف دهان به صورت درشت و پرحجم ادا ميشود. دو حرف «سين» و «صاد» داراي صفت «صفير» بوده و از اين جهت تفاوتي ندارند مانند: اَصْدَقَ.
6. حرف «طاء»: از حروف اطباق و استعلاء است و به علّت انطباق سطح زبان با كام بالا و تمايل ريشه ي زبان به سقف دهان به صورت درشت و پرحجم ادا ميشود مانند: طابَ.
7. حرف «واو»: در زبان فارسي از اتّصال لب پايين به سر دندانهاي ثناياي بالا پديد ميآيد، ولي در زبان عربي، لبها بدون برخورد با دندانها به حالت غنچه و پيوسته درميآيد و اين حرف از ميان دو لب تلفّظ ميشود مانند: يَوْم.
8. حرف «ذال»: از برخورد بخش مجاور نوك زبان به سر دندانهاي ثناياي بالا و به صورت نازك و كمحجم ادا ميشود مانند: اَذْهَبَ.
9. حرف «ظاء»: در زبان عربي مانند حرف «ذال» از برخورد بخش مجاور نوك زبان با سر دندانهاي ثناياي بالا ادا ميشود، با اين تفاوت كه حرف «ذال» به صورت نازك و كمحجم ولي حرف «ظاء» به علت انطباق سطح زبان با سقف دهان و بالاآمدن ريشه زبان، به صورت درشت و پرحجم ادا ميشود مانند: يُظْهِرُ.
10. حرف «ضاد»: در زبان عربي از برخورد كناره ي زبان با دندانهاي آسيايي «اضراس» فك بالا ادا ميشود.
در تلفّظ حرف «ضاد» دو ويژگي وجود دارد:
الف: «ضاد» از حروف «اطباق» و «استعلاء» بوده و در اداي آن سطح زبان با سقف دهان منطبق شده و ريشه ي زبان نيز به طرف بالا متمايل ميگردد و در نتيجه اين حرف به صورت درشت و پرحجم گفته ميشود.
ب: حرف «ضاد» به علّت آن كه داراي صفت «استطاله» ميباشد، در تلفظ آن، كناره ي زبان به دندانهاي اضراس [«آسيا»] كشيده شده تا به مخرج حرف لام متّصل شود. به همين سبب نبايد اين حرف را به صورت دال درشت تلفّظ نمود، همانگونه كه بعضي از عربزبانها تلفظ ميكنند.[1]در پايان جهت يادسپاري بايد گفت: «علم تجويد» را بايد نزد اهل فنّ فرا گرفت و كلاس هاي ويژه را پشت سر گذاشت.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. روانخواني و تجويد قرآن كريم، علي حبيبي و محمدرضا شهيدي.
2. حليهالقرآن، سيد محسن موسوي بلده (سطح 1)
3. حليهالقرآن، سيد محسن موسوي بلده (سطح 2)
پي نوشت:
[1] . حبيبي، علي، شهيدي، محمدرضا، روانخواني و تجويد قرآن كريم، انتشارات روحاني، چاپ اول، 1376.