خانه » همه » مذهبی » عظمت علم

عظمت علم

اهمیت و عظمت مقام علم در حدى است که در قرآن چنین آمده است: «قل هل یستوى الذین یعلمون والذین لایعلمون…؛ [اى پیامبر!] بگو آیا کسى که عالم است، با کسى که نمى داند برابر است»؟1پیامبر اسلام در مقام ارزش علم مى فرماید: «طلب العلم فریضه على کل مسلم الا ان الله یحب بغاه العلم؛ دانش آموختن، بر هر مسلمانى واجب است؛ همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد».2
از نظر قرآن و روایات، علم وسیله است نه هدف؛ آن هم وسیله اى که انسان را به کمال مى رساند و دنیا و آخرت او را آباد مى کند. ارزش هر علم، به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت، علوم الهى و دینى – با توجه به موضوع آنها – از سایر علوم برترند؛ ولى این بدین معنا نیست که علوم دیگر بى اهمیت و بدون ارزش و علم نیستند.
گرایش به یادگیرى علوم، به انگیزه هاى مختلف صورت مى گیرد و به طور معمول، نیازهاى ابتدایى حیاتى و طبیعى، جاذبه هاى بیشترى براى انسان ها دارد. از این جهت، براى فراهم سازى بیشتر آسایش و تسلط بیشتر بر طبیعت، گرایش هاى مختلف علمى و تخصص هاى فراوانى به وجود آمده است؛ اما تنها وارستگان و ژرف اندیشان هستند که فراتر از نیازهاى ابتدایى طبیعى و محسوسات، به ارتباط نهانى دانش ها و جهان هستى با آفریننده آن فکر مى کنند و از هدفدارى این همه جنب و جوش ها، سخن به میان مى آورند.
مهم ترین رسالت دین، ایجاد انگیزه فراطبیعى در میان انسان ها و جهت دهى صحیح به تلاش هاى روزانه است؛ به طورى که علاوه بر تأمین نیازهاى روزمره زندگى، به تلاش براى دست یابى به هدف هستى اقدام کند. از این رو، در فرهنگ اسلامى، تمام دانش هاى مورد نیاز براى زندگى بشر، داراى اهمیت است و توصیه شده تا به مقدار نیاز جامعه، مردم براى فراگیرى آنها اقدام کنند و از آنها به «واجب کفایى» تعبیر شده است.
براى همه انسان ها، در هر مرتبه علمى، توجه به هدف دار بودن جهان هستى و ایمان به مبدأ و معاد لازم و «واجب عینى» شمرده شده است و غفلت اکثریت جامعه بشرى، جاى تأسف دارد؛ زیرا حتى از علوم تجربى و مهندسى نیز مى توان به آن هدف مقدس دست یافت و منافاتى با زندگى روزمره ندارد.
در نگاه کلى قرآن، هر علمى که انسان را به دنیاپرستى سوق دهد و به چنگال مادیات بسپرد و فهم و شعور او را به طرف خواب و عیش و نوش بکشاند و هدف نهایى او را تنها وصول به مادیات قرار دهد، چیزى جز ضلالت و گمراهى نیست.
در قرآن کریم آمده است: «ذلک مبلغهم من العلم ان ربک هو اعلم بمن ضل عن سبیله؛ این آخرین حد آگاهى آنهاست و خداوند به حال آن کسى که از راه حق گمراه شده، آگاه است».3 پس علوم غیردینى نیز مى توانند نقش آفرین بوده و موجب سعادت آدمى شوند؛ ولى این در صورتى است که هدف تلقى نشوند و تنها وسیله پیشرفت و رسیدن به کمال باشند. از طرف دیگر، علوم دینى نیز اگر طالب آنها قصد رسیدن به دنیا را داشته باشد، موجب بدبختى انسان مى شوند.
به طور کلى، علمى که در روایات و آیات بر آن تأکید شده و به عنوان اشرف علوم محسوب مى گردد، علم خداشناسى است؛ زیرا معلوم این علم، از معلوم سایر علوم برتر و اشرف است و هر علمى به اندازه معلوم خود ارزش دارد و روشن است که کسب معرفت و جهان بینى و خداشناسى، منحصر به یک رشته نیست.
شخصى ممکن است از علم شیمى آن چنان خدا را بشناسد که از مطالعه کتاب هاى دینى نشناسد؛ پس آن چه مهم است، شناخت کیمیاى هستى است؛ البته باید پذیرفت که بعضى از علوم و رشته ها، به این هدف نزدیک تر و کم واسطه ترند و در غیر این صورت، از علوم مختلف به عنوان فضل نام برده شده و نه کمال.
بنابراین، درس هاى دانشگاهى که در جهت حل مشکلات توان علمى و گسترش علمى افراد و جامعه قدم برمى دارند، نه تنها علم لاینفع نیست، بلکه علومى هستند که در خدمت جامعه و مردم هستند و کسى که به قصد کمک به مردم و کسب رضایت خداوند و خدمت رسانى به افراد جامعه، به تحصیل آن علوم بپردازد، نه تنها پسندیده، بلکه در برخى موارد، این تحصیل واجب مى شود؛ مثل آن جا که حل مشکلات مردم و اداره جامعه، متوقف بر تحصیل در یک رشته خاص باشد.

پى نوشت:

1. زمر (39)، آیه 9.
2. اصول کافى، ج 1، کتاب فضل العلم، ح 1، ص 35.
3. نجم (53)، آیه 30.

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد