تبارشناسی شهید محمدی عراقی

درآمد

آیت الله شهید بهاء الدین محمدی عراقی از خاندانی بود که نسل اندر نسل اهل علم و فضل بودند و هر یک از افرادش، به نوبه خود اسوه هایی از زهد و تقوا برشمرده می شدند و پس از سال ها تلمذ، به سهم خویش در انتقال معلومات و معارف دینی به سایر مؤمنین و نیز تبلیغ دین مبین اسلام همت می گماشتند. مقاله ذیل به همین مناسبت به بازخوانی تاریخ این خاندان معزز پرداخته است. این مقاله از کتاب تاریخ تشیع در کرمانشاه نوشته آقای محمدعلی سلطانی (بخش مربوط به خاندان محمدی عراقی کنگاوری) برگرفته شده است، با ذکر این توضیح که از نشر مطالب از موجود در مقاله حدود یک دهه و (حتی) از نگارش آنها زمانی بیش از این می گذرد و سمت برخی افراد (نظیر امامت جمعه آقای میریونسی در شهر کنگاور) مربوط به همان دوره است.

خاندان محمدی عراقی کنگاوری

شهرستان کنگاور که در واقع دروازه شرقی استان کرمانشاهان شمرده می شود، از جمیع جهات جغرافیایی، تاریخی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی جالب توجه است و قدمتی دیرینه دارد. از لحاظ جغرافیایی یکی از منازل مهم مستقر بر شاهراه بغداد و خراسان شمرده می شود و به همین مناسبت تردد بی تأمل زوار عتبات عالیات را شاهد است و در جوار زادگاه سید جمال الدین اسدآبادی و دینور و صحنه، در جهت علمی و اجتماعی مرکزیتی داشته است. وجود آثار باستانی مقدس چون معبد آناهیتا و حضور روستاییان در اطراف بر کیش کهنسال علویان اهل حق، حکایت از وجود رسوبات فکری چند هزار ساله در آن سامان دارد. لطمات سهمگین در جنبش مشروطیت و جنگ جهانگیر اول و دوم از سوی ستون های رزمی بیگانه روسیه و عثمانی و سپس متقفین بر پیکره ی آن دیار پابرجاست و عمارت بقاع متبرک از بزرگان سادات و علماء و حضور معتقدان فراوان به مکتب تشیع نمونه بارز این ادعا است. بنابراین در این موقعیت خاص می بایست مرجعی علمی و مذهبی، محل رجوع ساکنان منطقه باشد و به همین سبب حدود یکصد و بیست سال پیش بنا به درخواست اهالی از مراجع نجف جهت حضور بزرگی از عالمان دینی در آن دیار، آیت الله علامه شیخ مولی محمدباقر کرهرودی از عتبات عالیات عزم آن سامان نموده و با اقبال گسترده مردم آن شهر مواجه گردید و خاندان علمی و مذهبی عراقی را در کنگاور بنیاد نهاد.
شیخ مولی محمدباقر کرهرودی، از علما و مجتهدین برجسته عصر قاجاریه، دوران ناصری و مظفری و از نخبگان تلامذه ی بزرگ جهان تشیع، شیخ انصاری رحمت الله علیهما بوده است. صاحب کتاب شخصیت شیخ انصاری (رحمه الله) در بخش مربوط به شاگردان شیخ درباره ایشان می نویسد: «شیخ مولی محمد باقر کرهرودی؛ فرزند محمد کرهرودی اراکی؛ عالمی پرهیزگار و فقیهی پارسا و ادیب بود و در سال 1257ه.ق تولد یافت و پس از فراغ از سطح بر شیخ در نجف اشرف تحصیلات خود را به پایان رسانید و سپس به ایران بازگشت و در کنگاور سکونت اختیار کرد و در هفدهم ربیع الاول سال 1315 ه.ق وفات نمود و در همان جا مدفون شد و مقبره اش به قبر آقا معروف است.
از آثار قلمی اوست: 1- شرح دره علامه بحر العلوم 2- شرح میمیمه ابن فارض بنام کشف الرموز 3- رساله در قسامه و احکامش 4- رساله عملیه به فارسی در عبادات 5- اشارات 6- فرائد الدرر در علم لوح و قدر. فرزند او به نام آقا محمد از اجله می باشد.» [شخصیت شیخ انصاری، ص203].
مولی محمدباقر کرهرودی در علوم ریاضی مبرز و در ادبیات سرآمد و از همنشینان ملاعلی کنی و فرهاد میرزا معتمدالدوله بوده و در واقعه رژی نقش مؤثر داشته است.
آیت الله حاج شیخ محمد کنگاوری معروف به آقا محمد مجتهد، که به تصریح صاحب کتاب شخصیت شیخ انصاری (رحمه الله) از اجله علما به شمار می رفته است، پس از مرگ پدر به سبب احراز مقامات علمی مرجع مذهبی اهالی و ریاست شرعی می یابد. در زمان ایشان حوزه علمیه کنگاور رونقی به سزا یافت و طالبان علوم دینی از هر سو به آن دارالعلم تشیع روی آوردند، و علمای برجسته ای در حوزه مزبور به روزگار افاده آقا محمد مجتهد کنگاوری پرورش یافتند.
شادروان حاج شیخ حبیب الله اراکی معروف به حاج آقا عطاء همشیره زاده مرحوم حاج آقا محمد مجتهد از پروردگان این حوزه مبارکه بودند که پس از انجام مقدمات و سطح به نجف اشرف عزیمت نمودند، و در آن جا مورد توجه علمای اعلام واقع گردیدند، و در دستگاه علمی و مذهبی مرجع بزرگ تشیع مرحوم آیت الله العظمی آقای آقا سید عبدالهادی شیرازی، نظارت بر امور مراجعین و مدرس طالبین و طرف صحبت و وکالت امور اجرایی معظمٌ له را که (متأسفانه نابینا شده بودند) به عهده داشت و سال ها تا هنگام تبعید حضرت امام (رحمه الله) به نجف در آن آستان مقدس به سر می برد. با ورود حضرت امام (رحمه الله) به نجف با ایشان ارتباط پیدا کرد و در ذی اوامر آن حضرت چنان سر از پا نمی شناخت که مورد سوء ظن مأموران امنیتی عراق قرار گرفت و تمامی نزدیکان و فرزندان و دامادهایش به ایران بازگردانده شدند، و در حالی که تمامی اموال و افراد خانواده اش در راه بازگشت به ایران بودند، بنا به دستور حضرت امام (رحمه الله) به نجف بازگشتند و تا پایان زندگی یار و همراه امام (رحمه الله) بودند.
دیگر از برجستگان این سلسله و پرورش یافتگان حوزه علمی خاندان عراقی کنگاوری، آیت الله حاج شیخ مجتبی عراقی، عالم سخت کوش، مصحح و محقق توانا و کتاب شناس برجسته حوزه علمیه قم، فرزند مرحوم حاج آقا محمد عراقی، در بیست و هشتم صفر سال 1333 ه.ق متولد شد. پس از طی ایام صباوت، تحصیلات ابتدایی و مقداری از سطح را در خدمت پدر آموخت و در سال 1349 ه.ق به منظور تکمیل دروس به [اراک] رفته و مدت چهار سال در محضر استادان حجج اسلام مرحومان آقا سیدمحسن هفته ای و محقق مدقق آقا شیخ محمد سلطان العلماء تلمذ نمود.
در سال 1353 به قم مهاجرت نمود و از آیات عظام حوزه، بالاخص مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری و پس از ایشان از آیتین مرحومین سید احمد خوانساری و حجت و همچنین آیت الله محمدتقی خوانساری بهره ها برد و (تقریرات) و (دراسات فقه و اصول) آنان را به رشته تحریر آورد. در 28 صفر 1358 ق. به واسطه فوت مرحوم والد ماجدشان (حاج آقا محمد مجتهد عراقی) به کنگاور مراجعت کرد و تا 1366 ق. به ترویج دین و اقامه جماعت پرداخت و مسجد بزرگی با تمام جهات در مدت کوتاهی بنا کرد و ضمناً به تألیف و مطالعه و تحقیق مبادرت نمود. در 16 محرم الحرام 1370 ق. مجدداً به شهر قم بازگشت و بنابر مصلحت و امر مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در آن شهر رحل اقامت افکند و به جلسات درس و بحث آن مرحوم حاضر شد و حسب الامر در جلسات استفتاء ایشان شرکت نمود.
در ماه رجب 1377 ق. دفاتر و پرونده های مربوط به نظام وظیفه آقایان طلاب و مدیریت کتابخانه فیضیه قم و تولیت مدرسه مهدی قلی خان سابق، مدرسه آیت الله بروجردی و کتابخانه مسجد اعظم قم به ایشان واگذار شد و سالیان متمادی خدمات شایانی به ویژه در ارتباط با کتابخانه های هر کدام و توسعه و تقویت آنها به انجام رسانده اند؛ که تاکنون نیز ادامه دارد.
کتابخانه مدرسه فیضیه قم که اداره آن در سال 1377 به توسط حضرت آیت الله العظمی بروجردی به جناب عراقی محول شد، در آن زمان در حدود 4250 کتاب داشت که اکثراً فرسوده و غیرقابل استفاده بود، اما اینک به برکت بیش از چهل سال تلاش بی وقفه جناب عراقی در حدود هشتاد هزار جلد کتاب دارد که سه هزار نسخه آن را کتب خطی نفیس تشکیل می دهند.
مدتی پس از آنکه فرزند جناب آقای عراقی در جبهه های جنگ به درجه رفیع شهادت رسید، جناب آقای عراقی به نیت آن مرحوم و کسب غفران و مرحمت بیشتر الهی، کار تصحیح و تحقیق کتاب با ارزش (غوالی اللئالی العزیزیه) را شروع کردند و پس از اتمام، آن را در چهار جلد منتشر کردند. کتاب مزبور که نقش مؤثری در شناخت سلسله اسناد روایات دارد؛ از خدمات برجسته علمی آیت الله حاج شیخ مجتبی عراقی به شمار می رود که در سال 1362 نیز به عنوان کتاب برگزیده سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد و از این بابت از زحمات ایشان تقدیر به عمل آمد. این تلاش ارزنده سرآغاز فعالیت های فرهنگی ایشان در زمینه تصحیح و تحقیق و انتشار کتاب های ارزنده ای همچون تفسیر کنزالدقائق الخلاف- المهذب البارع فی شرح مختصر النافع (کتاب برگزیده سال 1366)- مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان (کتاب برگزیده سال 1363)- گردید و کار تصحیح و تحقیق علمی را در حوزه علمیه قم قوام و استمرار مناسبی بخشید.
از دیگر آثار حضرت آیت الله حاج شیخ مجتبی عراقی کنگاوری می توان از: 1- دومین بشر یا علی بن الحسین الاکبر 2- وقایع الایی ام 3- لیله القدر 4- شرح زندگانی آیت الله مرحوم حاج سید محمدتقی خوانساری 5- فهرست کتب کتابخانه مدرسه فیضیه در دو جلد 6- تصحیح کتاب (غوالی اللئالی العزیزیه) تألیف محمدبن زین الدین احسایی (در 4 مجلد) 7- تصحیح و تحقیق (تفسیر کنز الدقائق) تألیف میرزا محمد مشهدی 8- تصحیح کتاب (الخلاف) اثر شیخ الطائفه ابی جعفر طوسی 9- تحقیق کتاب (مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان) اثر مقدس اردبیلی (کتاب ماه 7 و 6 سال اول- شماره ششم و هفتم، 30 اردیبهشت 1377- ص17) و …
پس از درگذشت شادروان حاج آقا محمد مجتهد کنگاوری در بیست و هشتم صفر 1358 قمری و تصدی چند ساله و اعزام حضرت آیت الله حاج آقا مجتبی عراقی به قم در 1366 ق زعامت مذهبی و صیانت علمی و احکامی منطقه به شادروان آیت الله حاج آقا بزرگ محمدی عراقی (کنگاوری) [چون به یادمان جد بزرگشان (محمدباقر) نام داشتند بدین مناسبت (آقا بزرگ) خوانده می شدند]. محول شد و مرجع حل و فصل امور اهالی گردیدند. این شخصیت بزرگوار به شیوه متداول خاندان، مقدمات و سطح را در محضر والد ماجد در مدرسه علمیه کنگاور به پایان برد و پس از عزیمت به عتبات عالیات از دروس خارج فقه و اصول علمای اعلام بهره یاب گردید. در بازگشت به ایران راهی قم شد و زمانی را نیز از تلامذه آیات عظام و در ظل توجهات حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) به تکمیل علوم اسلامی پرداخت و پس از دریافت اجازات متعدد به کنگاور بازگشت و چنان که گذشت به رتق و فتق مسائل مربوطه پرداخت. حضرت آیت الله حاج آقا بزرگ کنگاوری، عالمی پارسا، زاهدی شب زنده دار، عاملی اهل سلوک و مؤثر در اوضاع اخلاقی، اجتماعی، اعتقادی و سیاسی در کنگاور بودند و بالغ بر هفتاد سال در نهایت اطمینان صوری و معنوی موجب جلب اعتناء و ایمان اهالی از هر قشری را موجب گردیدند. این بزرگوار در حل و فصل امورات فردی و اجتماعی در آن سامان مشارالیه بین الاقران و مخاطب پیر و جوان شمرده می شدند. مبارزات سیاسی را از سال های 1342-1341 همگام با جریان های مدرسه فیضیه و اعتراض حضرت امام (رحمه الله) آغاز کردند و دوشادوش پیشگامان انقلاب اسلامی از شخصیت های موجه شناخته می شدند، چنان که ریاست جمهور وقت در زمان ورود به کنگاور در دوره ی خود درباره این بزرگوار و فرزند شهیدشان مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ بهاء الدین محمدی عراقی می گوید:
(در این شهر خانواده روحانی شریفی از گذشته های دور زندگی می کرده و تحت تأثیر این خانواده بزرگوار، مردم این شهرستان از برکات معارف اسلامی و روحیات دینی برخوردار بوده است و بنده با چند نفر از اعضای این خانواده دوستی و آشنایی و مراودت داشتم که از طریق آنها با کنگاور آشنا بودم. مرحوم حاج آقا بهاء که از دوستان بسیار خوب دوران تحصیل ما بودند، عاقبت سعادت شهادت را خداوند به آنها عنایت کردند و پرواز کردند به ملکوت اعلاء و خانواده بزرگوار عراقی و حاج آقا بزرگ که نقش مهمی داشتند در این دستاوردهای فرهنگی و دینی که در شهرستان شما است و قابل توجه است با این افتخارات دینی و تاریخی و شرایط خاصی که شهر شما و شهرستان شما و منطقه شما دارد، می توانید سعادت دنیا و آخرت را حفظ کنید). [گزارش سفر مقام محترم ریاست جمهوری به استان کرمانشاه، 1375، استانداری کرمانشاه، ص165].
مرحوم آیت الله حاج آقا بزرگ عراقی کنگاوری؛ به سبب استمرار در مبارزات مدت ها ممنوع الخروج بودند، مدتی تحت نظر و زمانی را در زندان گذراندند، پس از پیروزی انقلاب به امامت جمعه و نمایندگی امام (رحمه الله) در کنگاور منصوب و سنت حسنه پیشین را با گستردگی تمام ادامه دادند، در همین اوان دچار عارضه قلبی شدند و پس از بهبود در اولین خطبه بعد از نقاهت در جمعه نوزدهم ربیع الاول 1407 (یکم آذر 1365) پس از نیایش و سپاس الهی از اهالی حلت خواست و دو روز بعد سر بر سینه تسلیم نهاد و به جانان پیوست.
مرحوم آیت الله حاج آقا بزرگ، هنگام وفات حدود 97 سال سن داشتند که قریب یکصد سال قمری را در بر می گرفت، مراسم کم نظیر تشییع پیکر مطهرش در روز یکشنبه سوم آذر 1365 برگزار گردید و در کنار مقبره نیاکانش در کنگاور (قبر آقا) به خاک سپرده شد، رحمت الله علیه. [جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ عباس میریونسی امام جمعه فعلی کنگاور که همشیره زاده و داماد مرحوم آیت الله حاج آقا بزرگ کنگاوری هستند نقل کرده بودند: که بعدازظهر جمعه ایشان تمایل داشتند به زیارت اهل قبور بروند، زیرا همسر ایشان کمتر از سه ماه بود که رحلت کرده بودند، عرض کردم هوا سرد است، بهتر است صرف نظر کنید، و قرار شد به مسجدی که محل برگزاری مجلس جشن به مناسبت ایام هفته وحدت بود برویم. در مسجد ایشان اظهار ضعف کرده، فرمودند مرا به خانه ببرید. ایشان را به خانه آورده، فوراً پزشکان را مطلع نمودیم. در حالی که سر بر بالین داشتند خواندن سوره حمد را آغاز کردند. به من هم که ایستاده بودم، اشاره فرمودند بنشین و تو هم بخوان و مجدداً قرائت سوره را آغاز کردند؛ که سر ایشان بر روی سینه افتاد و جان به جانان تسلیم کرد، در آرامش کامل و بی تشویش، به قول شاعر:

سر کوه بلند آمد عقابی
نه هیچش پیچشی نه التهابی
نشست و سر به سنگی هشت و جان داد
غروبی بود و غمگین آفتابی

– زمستان 1376 مصاحبه با آقای مهندس جمال الدین محمدی عراقی].
فرزند ارشد مرحوم آیت الله حاج آقا بزرگ کنگاوری، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین شهید حاج شیخ بهاء الدین محمدی عراقی، چنان که گذشت، از همسنگران و همرزمان دوران تحصیل و مبارزه چند تن از بزرگان نظام بودند. ایشان مراحل عالیه تحصیل علوم اسلامی را در محضر علمای اعلام به انجام رسانیده بودند و به اشاره حضرت امام (رحمه الله) در شهر کرمانشاه سکونت اختیار کردند و به تبلیغ و تدریس در حوزه و اقامه جماعت در مسجد موسوم به (92) خیابان خیام اشتغال داشتند. پس از پیروزی انقلاب در مردادماه 1360 به هنگام ترک مسجد در حالی که پدر بزرگوارشان را همراهی می کردند، مورد سوء قصد ضد انقلابیون قرار گرفتند، و به درجه رفیع شهادت نائل آمدند و آیت الله حاج آقا بزرگ که مجروح شده بودند، پس از چهل روز سلامت خود را باز یافتند و به سنگر نماز جمعه شهر کنگاور بازگشتند.
پیکر پاک شهید بهاء الدین محمدی عراقی با تشییعی باشکوه به کنگاور حمل و در کنار نیاکانش به خاک سپرده شد. جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ محمود محمدی عراقی ریاست سازمان تبلیغات اسلامی که استمراردهنده شیوه اعتقادی، آرمانی، اجتماعی، علمی و سیاسی نیاکان بزرگوار خود هستند، فرزند برومند شهید مبارز حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ بهاء الدین عراقی و نواده آیت الله حاج آقا بزرگ کنگاوری می باشند.
منبع مقاله :
ماهنامه ی فرهنگی تاریخی شاهد یاران، دوره ی جدید، شماره ی 69، مردادماه 1390