مقدمه
 

طليعه سال 89 بار ديگر ملت بزرگ ايران نقش و جايگاه ولايت‌فقيه و تأثير شگرف مديريت دينی و رهبری را در كلام داهيانه مقام معظم رهبری در نام‌گذاری سال جديد با عنوان سال همت مضاعف و كار مضاعف تجلی يافتند. انتخاب نام با اين دور‌انديشی والا مسؤليت جامعه اسلامی، خاصه مسؤلين را چند برابر می‌كند و اين مهم وقتی نمود شفاف‌تری می‌يابد كه حوادث سال گذشته را از صفحه‌ی ذهنمان مرور كنيم تا ضرورت چنين نامی را بيشتر دريابيم. نام‌گذاری شعار نيست بلكه بازتاب‌ دادن نيازها و ضرورت‌ها است از طريق آينه ولايت و ملّت بايستی اين پرتوهای هدايت‌بخش را دريافته و مسير تعيين شده را در جهت هدف معين شده بپيمايد. امروزه دشمنی‌های استكبار جهانی نه به خاطر ذخاير و منابع بلكه بخاطر ايده‌ها و طرح‌های جامعه‌ی اسلامی برای اداره جهان و اقبال جوامع اسلامی و غير‌اسلامی بدان است كه خيزش‌های ملت‌های آزاده خود حكايت از آن دارد.
پروژه اسلام‌هراسی غرب دقيقاً خط تقابل نظريه جهانی‌سازی اسلام است و بخواست الهی بشارت قرآن در خصوص جهانی شدن اسلام محقق خواهد شد: «و نريدْ أن نمن علی الذين استضعفوا فی‌ الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثين»(قصص ـ 5) و آنچه بر زورگويان عالم خوش نيامده بسترهای فراهم شده تحقق اين بشارت قرآنی است. از مهمترين بستر‌‌سازی‌های تحقق اين امر همانا تلاش مسلمانان عالم، خاصه ملت ايران است در زمينه بدست گرفتن رهبری علمی جهان است و اين امر جز از راه همت مضاعف و كار مضاعف بدست نمی‌آيد. گرچه در سال‌های اخير پيشرفت‌های علمی، تحقيقاتی جامعه اسلامی برای ساير ملل شگفتی‌ساز و حتی بهت‌آفرين بوده است اما اين تازه پله‌های اوليه ترقی است و در جهت حركت بسوی اوج، پله‌های ديگری مانده است، كه چاره‌ساز آن همت است و آنگاه كار خستگی‌ناپذير. اين مقاله بر آن است كه از زاويه تعاليم دينی خاصه قرآن، سنت نبوی(ص) و سيرت علوی(ع)، راه‌های سعادتمندی و كاميابی ملت‌ها را با تكيه بر كار‌آفرينی و كسب كار مورد مطالعه قرار دهد.

كار در آينه مكتب
 

كار سرمايه سعادت و نيك‌بختی است(سقراط)
مهمترين عامل سعادت و فلاح يك جامعه كار و تلاش است، در طول تاريخ پيروزی‌ها، پيشرفت‌ها و توسعه‌يافتگی غالب جوامع مرهون كار و تلاش در آن جامعه است. البته آنچه نبايد از نظر مخفی بماند اينكه در ليبراليسم غربی تنها عامل در فرهنگ كار ميان ملت‌ها اصل هزينه ـ فايده است و اين در حالی است كه در فرهنگ اسلامی كاری ارزشمند تلقی شده كه براساس دو اصل تعالی و ترقی انجام پذيرد. در‌ واقع كار بايد انسان را در مسير قرب الی‌الله به تعالی و پيشرفت رساند و آنگاه موجبات ترقی مادی فرد در جامعه گردد. در اين نگاه است كه امام علی(ع) در باب خصوصيات و ويژگی‌های مؤمن می‌فرمايد: «المؤمن كثير العمل و قليل الزلل» مؤمن پركار و كم لغزش است. در اين فرمايش معصوم(ع) اصل پر‌كاری، تداوم و پيوستگی همراه با كم‌لغزشی و خطا نداشتن به عنوان مميزه مؤمن شناخته شده است به عبارت ديگر در فرهنگ دينی توليد آنگاه ارزشمند بوده كه موجبات تعالی انسان را فراهم آورد و كالاهای توليد شده بايستی ابزار و وسيله‌ای باشد كه اين تعالی و بالندگی روحی و جسمی را برای انسان فراهم سازند. لذا در اين نگاه كار و توليد قداست يافته و عبادت تلقی گرديده و چنين فردی هرگاه در مسير كار و توليد جان خود را از دست بدهد مقام والای شهيد را داشته و ارزشمند است.
«الكادْ لعياله كالمجاهد فی سبيل‌الله» (تلاشگر روزی خانواده همچون رزمنده راه خداست) آری ارزشمندی چنين جهادی مكتبی بودن آن است. چرا كه هدف آن خدا‌گرايی و حركت در مسير فطرت است لذا قرآن آن‌ را مشكور و ارجمند می‌داند آنجا كه می‌فرمايد: «من اراد الآخره و سعی لها سعيها و هو مؤمن فاولئك كان سيعهم مشكورا»(اسراء ـ 19) بنابراين چنانچه كار مفيد با بهره‌وری بالا در سطح وسيعی بين اكثريت افراد جامعه تعميم يابد يعنی به يك هنجار اجتماعی تبديل شود و مردم انجام آن را بر خود لازم دانند و ترك آن را برای خود سرزنش و عار تلقی كنند در اين صورت كار در چنين جامعه‌ای به يك فرهنگ تبديل شده زيرا هنجار و ارزش دو عنصر اساسی فرهنگ به شمار می‌روند(نظری، 1384 ـ ص 12) و هرگاه چنين هنجاری در جامعه‌ای شكل گيرد دنيا و آخرت افراد اين جامعه آباد است آنچنان كه امام صادق(ع) در پاسخ مردی كه گفت: دنيا را دوست دارم و دنبال آن هستم فرمود: برای چه به دنيا رسيدن را دوست‌ داری؟ گفت: برای اينكه نيازهای خود و خانواده‌ام را بر‌آورم و به واسطه آن صله‌رحم، صدقه، حج و عمره به جای آورم. امام فرمودند اين طلب دنيا نيست؛ طلب آخرت است.(كافی/ ج 5 ـ ص 72)(ان الله تعالی كتب عليكم السعی فاسعوا)(انصاری قمی، 1388. ص 117) پيامبراكرم(ص) فرمودند: خداوند بر شما تلاش و كوشش را مقرر داشته پس بكوشيد.

كار و بهره‌وری:
 

«الامانی همه الرجال»(غرر‌الحكم ـ 980 ـ ص 62) كارهای خير همّت رادمردان است. بهره‌وری كه در فرهنگ دينی كار از آن به عنوان وجدان كاری يا تقوای كار نام خواهيم برد از عناصر اصلی در ساختار فرهنگی كار در هر جامعه‌ای است، برای آنكه اين مهم را در فرهنگ دينی مورد نقد و بررسی قرار دهيم ابتدا به تعريف اين اصطلاح پرداخته و آنگاه آن را از منظر دين مورد واكاری قرار می‌دهيم بهره‌وری: بهره‌وری عبارت است از به حداكثر رساندن استفاده از منابع، نيروی انسانی، و تمهيدات به طريق علمی به منظور كاهش هزينه‌ها و رضايت كاركنان، مديران و مصرف‌كنندگان. و يا بهره‌وری نيروی انسانی را حداكثر استفاده مناسب از نيروی انسانی به منظور حركت در جهت اهداف سازمانی و با كمترين هزينه و حداقل زمان ممكن دانسته است. سازمان ملی بهره‌وری ايران بهره‌وری را يك نگرش عقلانی به كار و زندگی دانسته و آن را به منزله يك فرهنگ دانسته كه هدف آن هوشمندانه‌تر كردن فعاليت‌ها برای يك زندگی بهتر و متعالی است.(استاد‌زاده، 1387)
از ديدگاه دين مبين اسلام بهره‌وری يا وجدان‌كاری وضعيتی است كه فرد در هر شغلی سعی دارد كارهای محوله را به بهترين وجه ممكن و به صورت دقيق و كامل و با رعايت اصول بهينه به انجام رساند. در چنين نگرشی فرد كار را نه تنها به عنوان اسبابی برای كسب درآمد و تأمين معيشت می‌داند بلكه آن را نوعی عبادت تلقی كرده كه نزد خداوند مأجور خواهد بود لذا با انجام آن علاوه بر پاداش بيرونی(دستمزد) به نوعی پاداش درونی(رضايت قلبی) نيز دست می‌يابد و همين امر موجب نشاط روحی و جسمی او نيز می‌شود. اينجاست كه امام علی(ع) می‌فرمايد: «مُن قصر فی‌العمل ابتلی بالهم»(نهج‌البلاغه حكمت 127) هرگاه كه در كار كوتاهی كند به اندوه و غم مبتلا گردد. و يا حضرت ختمی مرتبت رسول‌اعظم(ص) می‌فرمائيد: «افضل الناس يعطی جهده.»(انصار قمی ـ 1388، ص 202) برترين مردم كسی است كه به تلاش و كوشش خود را بكار ببندد. جامعه اسلامی ما در عصر جهانی‌سازی و جهانی‌شدن سخت محتاج به كار بست تعاليم دين مبين اسلام است در باب انگيزش وجدان‌كاری در تك‌تك افراد جامعه بصورتی كه نمود آن در توليدات جوامع اسلامی به عنوان بی‌رقيب‌ترين محصولات رخ بنمايد و آنچه فرمان مقام معظم رهبری در باب همت مضاعف و كار مضاعف است در اين عرصه تجلی می‌يابد. اكنون برآنيم تا راه‌كارهای انگيزش و برانگيختگی وجدان كاری را از تعاليم حيات‌بخش اسلامی استخراج و در اين باب احصا كنيم تا افق‌های آينده را با بينش و بصيرت كامل نگريسته و در اين مسير طی طريق كنيم.

بی‌بصيرت كار كردن پشت بر ره كردن است
 

رو بصيرت كسب كن پس روی كن در كار خويش (غلام‌حسين فيض‌كاشانی)

عوامل ايجاد وجدان كار از ديدگاه اسلام
 

1ـ همبستگی ايدئولوژی و كار:
 

پيوند ميان ايدئولوژی و كار قوی‌ترين پشتوانه توليد و كار بوده و نتايج شگرفی را در‌بر دارد، كار آنگاه كه رنگ عقيده و ايدئولوژی بخود گيرد مقدس و پاك و با عشق و نهايت توان و بهره‌وری حداكثری انجام می‌شود و هم تأثير بيرونی آن(درآمد) با انگيزه حلال بودن بر بهره‌وری و بهينه انجام شدن كار اثر‌گذار است. و هم تأثير درونی(روحی ـ روانی) آن يعنی عبادت تلقی شدن آن بهره‌وری را افزايش می‌دهد. امام علی(ع) می‌فرمايد: «أزكی المكاسب كسب الحلال.»(آمدی، 1385، 3145 ـ ص 229) پاكيزه‌ترين كسب‌ها كسب حلال است. و پيامبر(ص) نيز فرمودند: «برای دنيای خود چنان كار كن كه گويی تا ابد زنده‌ای و برای آخرت آنچنان عبادت كن كه گويی فردا خواهی مرد.»(تنبيه الخواطر، ج2، ص234)(به نقل از كتاب معلم نفس خويش باش نوشته مسعود باقريون محمدی). از حضرت علی(ع) نقل شده كه فرمودند: «بركه العمر فی حسن العمل.»(شرح آقا جمال الدين خوانساری بر غررالحكم ـ ج7 ـ ص 277) بركت عمر در كار نيكو كردن است. در اين باب كلام الهی را در قرآن حسن‌ختام اين مبحث قرار می‌دهيم كه می‌فرمايد: «و ما تفعلوا من خير فان‌الله به عليم»(بقره ـ 215) آنچه انجام می‌دهيد از كار خير خدا بدان آگاه است.

2ـ رعايت عدالت اجتماعی:
 

مهمترين رسالت انبياء و اوليای الهی بسط و گسترش عدالت در جامعه بوده است. در فرهنگ كار در مكتب اسلام هم مهمترين اصل در رضايت‌مندی و ايجاد رضايت شغلی در كاركنان همانا برقراری عدالت است در فرهنگ كار اجرای عدالت يعنی پاداش‌ها، مقام‌ها و پست‌ها، حقوق و دستمزد و… براساس لياقت و شايسته‌سالاری و برابری فرصت‌ها كه اين امر باعث ايجاد وجدان‌‌كاری از سويی و از سوی ديگر عامل خود‌انگيختگی در كار كردن و همت و تلاش است. برای استخراج اصل شايسته‌سالاری از كلام وحی مدد می‌گيرد و اين اصل را از قرآن می‌آموزيم آنجا كه می‌فرمايد: «قال الذی عنده علم من الكتاب انا اتيك به قبل أن يرتد اليك طرفك»(سوره نمل ـ 40) اما كسی كه دانشی از كتاب آسمانی داشت گفت: پيش از آنكه چشم بر هم زنی آن را نزد تو خواهم آورد. در داستان عبرت‌آموز حضرت سليمان(ع)، قرآن ملاك انتخاب شايسته‌سالارانه‌ی حضرت سيلمان(ع) را قوت، علم و دانش بر‌می‌شمارد. امام علی(ع) نيز اين اصل پر ظرافت و تأثير‌گذار بر بهره‌وری(وجدان‌كاری) را مد‌نظر دارد و می‌فرمايد: العامل بالعلم كالسائر علی الطريق الواضح.(صبحی صالح، بی‌تا ـ 153) كار با دانش همانند گام برداشتن در طريق روشن است و باز حضرتش در ملاك شايسته‌سالاری می‌فرمايند: «قيمه كل امرء ما يحسنه»(صبحی صالح، بی‌تا . ج122) ارزش و اعتبار هر فردی براساس تخصص و لياقت‌های اوست.

3ـ خود‌شناسی:
 

خويشتن‌شناسی از چنان درجه اهميتی برخوردار است كه مهمتر از خدا‌شناسی قرار گرفته زيرا كه حضرت‌ علی(ع) می‌فرمايند: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» و يا حضرتش می‌فرمايد: «من عرف نفسه فقد انتهی الی غايه كل معرفه و علم»(الجواهر السنيه ص 234 ـ باب دهم) هر كه خويشتن را شناسد به غايت و نهايت هر شناخت و علمی دست يافته است. بين خود‌شناسی و وجدان كار رابطه مستقيمی برقرار است بدين صورت كه هركس استعداد، توانايی و شايستگی و قدر خود را می‌شناسد آنگاه متناسب با آن شناخت دست به كار می‌زند و افرادی كه اين‌گونه شناختی از خود دارند نسبت به خود نگرشی مثبت داشته و براساس توانايی‌ها و شايستگی‌های خود قبول مسؤليت نموده و ايفای نقش می‌كنند. عطار نيشابوری چه زيبا اين اصل را تبيين می‌كند و بر آن صحه می‌گذارد كه: نشان بنده مقبل همان است/ كه پيش از كار كردن كاردان است. آری آن‌كس كه خود را شناخت و عزيز شمرد، همّت خويش را بر كار كردن بنا نهاد و هيچ‌گاه جز از عمل خويش نان نخورد و منت دو نان هم نبرد و هر كجا كه باشد نزد هر ملتی چون عزت نفس دارد خويشتن‌شناس است و عزيز‌دار نفس خويش، عزيز است و محترم و به قول صائب تبريزی: سواره همّت بلنددار كه با همت بلند/ هر جا روی توسن گردون سواره‌ای.

شواهد و ويژگی‌های وجدان كار
 

در اسلام نشانه‌ها و علائم زيادی عنوان نمادهای وجدان كاری در محيط كار بر‌شمرده شده كه در حد بضاعت، در اين مقاله، برخی از اهم آن را بر‌می‌شماريم:

1ـ نظم در كار:
 

در اهميت و ارزش نظم در كارها همين بس كه پيشوای پارسيان امام علی(ع) در سفارش به فرزندان و تمامی افراد می‌فرمايند: «اوصيكم بتقوی الله و نظم امركم.»(صبحی صالح، بی‌تا. ن47) نظم از ارزش‌های والای اسلامی است و همين امر راز و رمز كاميابی انسان‌های بزرگ و راه غلبه بر سختی‌ها و عامل تأمين نيازهای مادی و معنوی و دستيابی سريع به اهداف و صرفه‌جويی در گوهر ارزشمند وقت است. انسان منظم پر نشاط و پر تحرك، اسوه ديگران، آينده‌نگر و دور‌انديش است. بی‌نظم و نظام زندگی زندان است در سايه نظم آدمی خندان است.

2ـ اتقان در عمل:
 

استحكام و دقت در كار از جمله ويژگی‌های شخصيتی افراد با وجدان كاری بالا است، اين افراد كار خود را استوار و پايدار به دور از سستی و سهل‌انگاری و با دقت و نظم هر چه تمام‌تر انجام می‌دهند. سيره نبوی هماره در طول تاريخ اسلام درس‌آموز مسلمانان درباره اهميت و ضرورت محكم‌كاری بوده است داستان تدفين سعد ‌بن معاذ يكی از اين موارد است كه پيامبر(ص) قبر معاذ را با خشت چيد محكم كرد و چون از كار محكم كردن قبر فارغ شدند فرمودند: «ان الله تعالی يحب اذا عمل احدكم عملاً أن يتقنه»(كنز العمال، ج 3 ـ ص 907) براستی كه خدای تعالی دوست می‌دارد كه چون يكی از شما كاری انجام می‌دهد آن را محكم و استوار كند. ضرب‌المثل معروف كار از محكم‌كاری عيب نمی‌كند بيان‌گر اهميت و ارزش استحكام در امور است در فرهنگ ايرانی و اسلامی. در كتاب سبز زندگی نوشته محمود معين‌فر داستانی جالب آمده كه بازتاب‌دهنده ضرورت اتقان در عمل برای هر خوانده‌ای است، داستان از اين قرار است: نجّار مسن به كارفرمايش گفت كه می‌خواهد باز‌نشست شود تا خانه‌ای برای خود بسازد و در كنار همسر و نوه‌هايش دوران پيری را به خوشی سپری كند. كار‌فرما از اين كه كارگر با‌تجربه خويش را از دست می‌داد ناراحت بود ولی نجّار خسته بود و به استراحت نياز داشت كار‌فرما از نجّار خواست تا قبل از رفتن خانه‌ای برايش بسازد و آنگاه باز‌نشسته شود. نجّار قبول كرد ولی ديگر دل به كار نمی‌بست، چون می‌دانست كه كارش آينده‌ای نخواهد داشت، از چوب‌های نامرغوب استفاده كرد، كارش را سر‌سری به انجام رساند. وقتی كار‌فرما برای ديدن خانه آمد، كليد خانه را به نجّار داد و گفت: اين خانه هديه من به شماست، بابت زحماتی كه در طول اين سال‌ها برايم كشيده‌ايد. نجّار متعجب، حيرت‌زده و انگشت به دهان شد كه در تمام اين مدت خانه‌ای نامرغوب برای خود ساخته بوده و مجبور است سال‌هايی را در خانه‌ای نامرغوب سپری كند.(معين‌فر، 1385 ـ ص191)

3ـ تلاش و پيگيری در كار:
 

از ديگر مميزات وجدان كاری در فرهنگ اسلامی كار استمرار بر كار تا حصول نتيجه نهايی و مطلوب است. چرا كه گاه در طول برنامه انجام كار مشكلات و موانعی پيش می‌آيد كه انسان نبايد از مشكل پديد آمده بهراسد و دست از كار بكشد بلكه بايد با برنامه‌ريزی و مديريت مشكل پيش آمده را بررسی و راه‌حل مناسبی برای آن بيابد. امام علی(ع) می‌فرمايند: «من كثرت همته كثر اهتمامه»(آمدی، 8526 ـ ص 690) هر كه همّتش بسيار گرديد تلاش و پيگيری‌اش بسيار می‌گردد. مؤمن هميشه در تلاش و كوشش است و از رخوت و سستی و كاهلی و تنبلی بدور او در راه هدفش ثابت‌قدم و راسخ است و موانع و مشكلات خللی بر اراده او وارد نمی‌كند. همت بلند دارد كه با زور اين كمان/ از سنگ خاره ناوك بی‌پر كند گذر(صائب تبريزی). امام متقين حضرت علی(ع) در باب مداومت و پيگيری كار در حصول به نتيجه گل گفته‌ای اين‌چنين دارند كه: «قيل مدوم عليه خير من كثير مملول منه»(صبحی صالح، بی‌تا ـ ج444) اندك با اشتياق تداوم‌يافته برتر است از بسيار با ملالت و رنج. اگر مسلمانان جهان امروزه تنها اين گل‌واژه كلام مولا(ع) را نصب‌العين خويش قرار می‌دادند و در جهت رسيدن به استقلال بر خواسته‌ی حرّيت و آزادی خويش اصرار می‌داشتند و در جهت كسب و رسيدن بدان همت می‌گماردند، زودا بود كه گذشته عزت‌مدارانه خويش را احيا‌ء می‌كردند. و در سايه وحدت و هم‌دلی به چنان عزّتی نائل می‌شدند كه استكبار جهانی را به مسلخ اضمحلال و نابودی می‌بردند. رمز پيروزی ملت مسلمان ايران امروزه در موضوعات مختلف علمی و فن‌آوری همانا پايداری و مداومت و مقاومت است كه نمود عزت‌آفرين پيشرفت‌های آن را در صنايع صلح‌آميز هسته‌ای شاهديم.

نتيجه‌گيری
 

آنچه اين گفتار بدان پرداخت ارزش كار در فرهنگ دينی است و نقش دين و ايدئولوژی در بهبود كيفی و بهره‌وری و راندمان كار است. در اين مقاله كار ارزشی و باز‌‌خوردهای درونی و بيرونی آن تحليل شد و بدين نتيجه رسيديم كه هرگاه كار با نگاه مكتبی انجام گيرد علاوه بر پاداش بيرونی كه شامل حقوق و دستمزد و در يك كلام در‌آمد است نوعی پاداش درونی(روحی ـ روانی) را نيز در ‌پی دارد كه اين پاداش خود نشاط‌آفرين بوده و خستگی‌زدای كار است. و از طرفی با اين نگاه به كار است كه توليدات كيفی‌تر، ارزشی‌تر و در يك كلام استاندارد‌تر شده و قابل رقابت می‌گردد. امروزه در مبحث مديريت كنترل كيفيت بحث رضامندی و رضايت خاطر مشتری توليد‌كننده از محوری‌ترين مباحث مديريت كنترلی كيفی است كه اين امر در فرهنگ دينی كار با عنوان تقوای كاری يا وجدان كاری مطرح است. اين مقاله راه‌كارهايی را طرح و بدان پرداخته كه چگونه وجدان كاری را در كاركنان بر‌انگيزيم و نمودهای اين بر‌انگيختگی را بر‌شمرده‌ايم و به اين نتيجه مهم دست يافته‌ايم كه راه‌كار تحقق منويات مقام معظم رهبری در تحقق شعار همت مضاعف و كار مضاعف توجه به وجدان كاری است. در مجموعه نيروی كار جامعه كه در اين مقاله در حد بضاعت راه‌كارهايی پيشنهاد شده است.
منابع:
[1]. قرآن كريم.
[2]. صبحی صالح، … ، نهج‌البلاغه، مؤسسه دارالهجره، قم بی‌تا.
[3]. انصار قمی، مهدی؛ غررالفصاحه، مؤسسه انتشاراتی امام عصر(عج) ـ 1388.
[4]. آمدی، عبدالواحد: غررالحكم، موسسه انتشاراتی امام عصر(عج) 1385.
[5]. نظری، حسن: كار و توليد، مؤسسه دانش انديشه معاصر، 1384.
[6]. باقريون مهدی، مسعود: معلم خويش باش، گفتمان انديشه معاصر.
[7]. معين‌فر، محمود: كتاب سبز زندگی، زلال كوثر، 1385.
[8]. انصاری، محمد‌علی، ملك ‌سليمان، بيان هدايت نور، 1387.
[9]. مظاهری، محمد‌علی، فرهنگ و اجتماع، انتشارات مقش مانا، 1385.
[10]. عاملی، محدث و…: الجواهر السفينه، انتشارات دهقان، بی‌تا.
[11]. ورام اين ابی فراس: تنبيه الخواطر، مكتب فقيه، بی‌تا.
[12]. خوانساری، جمال‌الدين: شرح آقا جمال‌الدين خوانساری بر غررالحكم، دانشگاه تهران، 1366.
[13]. نرم‌افزار درج 3.
[14]. پايگاه‌های اينترنتی.
[15]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[16]. WWW.leader.ir
[17]. پايگاه راهكار مديريت.
[18]. WWW.mgtsolution.com
فصلنامه كوثر. شماره 36
khamenei.ir
ارسال توسط کاربر محترم سایت : mesopotamia1370