سوره صف 

تعداد آیات

14 
 

محل نزول

مدینه منوره 
 

معانی نام سوره

منظور همان صف های فشرده و آهنین نیروهای اسلام در برابر کفر است. 
 

نامهای دیگر

حواریون (یاران خاص و نزدیک) – عیسی (ع). 
 

ویژگیهای سوره

جهاد و قتال در راه خداوند و رزمندگان اسلام و صفهای فشرده و آهنین آنان به هنگام نبرد در برابر دشمن بیش از هر چیز دیگر در نزد خداوند محبوب است. 
 

موضوعات مطرح شده

تسبیح و تقدیس خداوند به وسیله تمام موجودات – توبیخ کسانی که شعارهای خالی از عمل سر میدهند – ارزش و عظمت و صلابت صفهای فشرده و پولادین رزمندگان اسلام – بشارت و پیشگوئی حضرت عیسی (ع) – پیروزی نهایی و قطعی دین خداوند – ایمان به پروردگار.
 

فضیلت قرائت و خواص سوره صف

از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در فضیلت این سوره روایت شده: هر کس سوره عیسی علیه السلام را قرائت نماید تا هنگامی که قاری این سوره در دنیاست بر او درود می فرستد و برای او طلب مغفرت و آمرزش می کنند و در روز قیامت نیز رفیق و همراه حضرت عیسی علیه السلام خواهد بود. 1

در سخنی از امام محمد باقر علیه السلام آمده است: هر کس سوره صف را قرائت نماید و آن را در نمازهای واجب و مستحب خود همیشه بخواند، خداوند او را همراه با فرشتگان و پیامبران الهی در یک «صف» قرار خواهد داد. 2
 

آثار و برکات سوره

1) ایمنی در سفر

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: هر کس در سفرهایش بر قرائت سوره صف مداومت ورزد خداوند او را حفظ می کند و از خطرات دزد و راهزن در امان است تا به خانه اش برگردد. 3

از امام صادق علیه السلام نیز شبیه به این مضمون آمده است: هر کس سوره صف را قرائت کند و در سفرهایش بر قرائت آن مداومت ورزد از خطرات و راهزنان در امان می ماند. و همواره در حفظ و حراست الهی است تا به نزد خانواده اش بازگردد. 4
 

شأن نزول و محتوای سوره صف

این سوره در حقیقت بر دو محور اساسی دور می زند یکی برتری اسلام بر تمام آئین های آسمانی، و تضمین بقا و جاودانگی آن از سوی خداوند ، و دیگر لزوم جهاد در طریق حفظ و پیشرفت این آئین. اما در یک نظر تفصیلی می توان آن را به هفت بخش تقسیم کرد.

۱. آغاز سوره که از تسبیح خداوند عزیز و حکیم شروع می شود و آمادگی پذیرش حقایق بعد را در قلوب ایجاد می کند.

۲. دعوت به هماهنگی گفتار و کردار و پرهیز از سخنان بی عمل.

۳. دعوت به جهاد با عزم راسخ و اتحاد کامل.

۴. یادآوری از پیمان شکنی بنی اسرائیل و بشارت مسیح به ظهور اسلام.

۵. تضمین پیروزی اسلام بر همه ادیان.

۶. دعوت مؤثر به سوی جهاد و ذکر پاداشهای دنیوی و اخروی مجاهدان راه حق.

۷. اشاره فشرده ای به زندگی حواریین مسیح و الهام از آنها. ولی محور اصلی همانطور که گفتیم اسلام و جهاد است.

انتخاب نام (صف) برای سوره به خاطر تعبیری است در آیه چهارم این سوره آمده است، گاهی نیز به عنوان سوره (عیسی) و یا سوره (حواریین) نامیده شده است. مشهور و معروف این است که این سوره کلا در مدینه نازل شده، وجود آیات جهاد در این سوره نیز مؤید همین معنی است، زیرا می دانیم جهاد هرگز در مکه تشریع نشده بود. 5
 

داستان سوره صف

بحث روایتی (روایاتی درباره نام های پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم، بشارت عیسی در تفسیر قمی در ذیل آیه (ان اللّه یحب الذین یقاتلون فی سبیله صفا کانهم بنیان مرصوص) گفته است: چنان صف می بندند که گویی بنیانی استوار و انهدام ناپذیرند. 

و در مجمع البیان در ذیل آیه (و اذ قال موسی لقومه یا قوم لم توذوننی و قد تعلمون انی رسول اللّه الیکم) گفته: در قصه قارون روایت شده که توطئه ای علیه موسی علیه السلام چید، و آن این بود که زنی را وادار کرد که بگوید موسی با من زنا کرده ؛ و نیز جمعی را وادار کرد که بگویند موسی برادرش هارون را به قتل رسانده است. 

در تفسیر قمی در ذیل جمله (و مبشرا برسول یاتی من بعدی اسمه احمد…)، آمده که امام علیه السلام فرموده: بعضی از یهودیان – خدا لعنتشان کند – از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم پرسیدند: چرا به نام احمد و محمد و بشیر و نذیر نامیده شدی. فرمود: اما محمد نامیده شدم، بدین جهت که من در زمین محمود (و از نظر دوست و دشمن ستوده ام). و اما احمد نامیده شدم بدین جهت که من در آسمان احمد (و ستوده تر از ستودگیم در زمینم). و اما بشیر خوانده شدم به خاطر این که هر کس مرا اطاعت کند به بهشت بشارت دارد ؛ و نذیر خوانده شدم چون خدا هر کسی را که نافرمانیم کند از آتش انذار کرده. 

و در الدر المنثور است که ابن مردویه از عرباض بن ساریه روایت کرده که درباره همان آیه گفته است: من از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله وسلم شنیدم که فرمود: من در ام الکتاب، عبداللّه و خاتم النبیین بودم در حالی که آدم در بین آب و گل خود بود، و به زودی تاویل این سخن را می گویم: من دعای ابراهیم، و بشارت عیسی و رویای مادرم هستم. ابراهیم دعا کرد که نبوت را در ذریه اش قرار دهد، و عیسی به آمدنم بشارت داد، و مادرم در خواب دید که نوری از او خارج شد، که با آن کاخهای شام را برایش روشن کرد. 

پینوشت
(1) مجمع البیان، ج9، ص459
(2) ثواب الاعمال، ص118
(3) تفسیرالبرهان، ج5، ص361
(4) همان
(5) تفسیر نمونه جلد ۲۴ صفحه ۵۸.

منبع: سایت رواق الحجاج