سوره لقمان

سوره لقمان سی و یکمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۱ جای دارد. این سوره به مناسبت ذکر نام لقمان و نصایح او به فرزندش، به این نام برگزیده شده است.
 

معانی نام سوره

نام یکی از بندگان عالم پروردگار.
 

ویژگیهای سوره

دارای پنج علم از علوم خداوند: (هنگامه رستاخیز – نزول باران – آنچه در رحم مادران است – سرنوشت فردی انسان – چگونگی و محل موت هر انسان).
 

موضوعات مطرح شده

عظمت و اهمیت قرآن – مواعظ و نصایح آموزنده – حقوق والدین – وسعت جهان – خداشناسی.
 

فضیلت قرائت و خواص سوره لقمان

در فضیلت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و سلم روایت شده: هر که این سوره را قرائت کند در روز قیامت لقمان رفیق و همراه او خواهد بود و ده برابر تعداد کسانی که امر به معروف و نهی از منکر کرده اند به او حسنه داده می شود.1

امام باقر علیه السلام فرموده اند: هر کس که هر شب سوره لقمان را قرائت نماید خداوند سی فرشته را مأمور حفظ و نگهداری او از ابلیس و سپاهیان او می کند و اگر صبحگاه نیز این سوره را قرائت کند، تا شب در امان و حفظ الهی خواهد بود.2
 

آثار و برکات تلاوت سوره لقمان

1. درمان بیماری های داخلی

از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است: اگر سوره لقمان را بنویسند و پس از شستن نوشته، از اب ان بنوشد هر گونه بیماری درونی داشته باشند، از بین خواهد رفت و هر مرد و زنی که خونریزی در یکی از اندام خود دارد اگر نوشته سوره لقمان را بر آن موضع قرار دهند خونریزی قطع می شود.3

از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده: اگر سوره لقمان را بنویسند و سپس شسته و از آب آن به مرد و زنی که در درون درد و ناراحتی دارد بنوشانند. عافیت می یابد و از تب ها و هر گونه آزار دهنده و بیماری از او برطرف می شود.4
 

2. عزل کردن حاکم ستمگر

هر کس این سوره را در منزل حاکمی بگذارد در همان سال معزول می شود و هر که آن را بنویسد و با خود دارد از درد شقیقه و تب ایمن شود.
 

شأن نزول و محتوای سوره لقمان

برخی سوره‌های قرآن شأن نزول خاصی ندارند و می‌توان گفت هدف از نزول آن‌ها تبیین و توضیح محتوای سوره برای مردم است‌. سوره مبارکه لقمان دارای 34 آیه و براساس ترتیب کتاب قرآن ‌کریم سی و یکمین سوره می‌ باشد. این سوره را به آن جهت لقمان می‌ گویند که نام حضرت لقمان در تمام قرآن دو بار آن هم در همین سوره آمده و خداوند در این سوره موعظه‌ها و نصیحت‌های لقمان به فرزندش را با سبک و شیوة زیبایی بیان کرده است‌.

به همین خاطر، به دلیل تجلیل از مقام معنوی و علمی لقمان و بزرگی سخنان حکمت‌آمیز او، این سوره به نام وی نامگذاری شده است‌.

سوره لقمان نکات آموزنده فراوانی را در بر دارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از:

1. اشاره به حروف مقطعه و رمزی‌.

2. اشاره به عظمت و اهمیت قرآن و نقش سازنده و اهداف بزرگ آن‌.

3. این سوره انسان‌ها را به طور کلی به دو دسته و گروه تقسیم می ‌کند، یک گروه‌، نیکوکاران و صالحان و گروه دوم‌، گمراهان و مستکبران‌، سپس قسمت هایی از اعمال، صفات و نشانه‌های آنان را توضیح می‌ دهد، بعد عاقبت کار هر دو گروه را در دنیا و آخرت ترسیم می ‌کند.

4. در قسمتی دیگر از آیات این سوره‌، به این نکته اشاره شده که زمین و آسمان‌ها بدون تکیه‌گاه و بدون ستون و با پایه‌های نامرئی در میان فضا معلق هستند، این واقعیت در آیه 10 این سوره آمده که از یک راز بزرگ علمی‌، یعنی نیروی جاذبه‌، پرده برداشته و یکی از جنبه‌ها و ابعاد اعجاز و معجزات قرآن به شمار می‌ رود.

5. در قسمتی دیگر از این سوره به موعظه‌ها و نصیحت‌های آموزنده و حکمت ‌آمیز حضرت لقمان نسبت به فرزندش که در ضمن آیه 12 تا 19، سخنان حکیمانه و مهم و آموزنده‌ای از زبان آن دانشمند حکیم آمده است‌.

6. حقوق والدین و لزوم اطاعت از فرمان آنان و خدمت و حفظ حرمت آن‌ها و رعایت حدود شرعی و حقوق پدر و مادر قسمتی دیگر از این سوره می‌باشد.

7. در بخشی دیگر از سوره لقمان‌، دربارة وسعت و بزرگی جهان خلقت و آفرینش که بی‌ نهایت گسترده و بزرگ می ‌باشد و نیز دربارة اسرار و پدیده‌های شگفت‌ انگیز که غیر قابل شمارش هستند و همچنین دربارة کتاب بزرگ هستی که با قلم پر قدرت خداوند متعال نگاشته شده و صفحات آن بی ‌شمار و در هر ورقش معرفت کردگار و در هر سطرش کلمات بی ‌شمار به چشم می‌ خورد، سخن گفته شده است‌.

8. در قسمتی دیگر از این سوره آیات و نشانه‌های توحید، خداشناسی‌، قدرت و عظمت و بزرگی خداوند متعال‌، دلایل و برهان‌های وجود خداوند، بیان شده است‌.

9. در بخش دیگری از سوره مذکور به یک نکته اشاره شده که انسان تا گرفتار دام مصیبت و بلاست‌، عاجز و درمانده‌، روی نیاز به سوی خدا می‌کند و تمام امیدش به او است‌؛ ولی همین که رهایی یافت‌، خدا و لطف او را به دست فراموشی می ‌سپارد و به نا شکری و نا فرمانی می ‌پردازد.

10. در بخشی دیگر از این سوره خداوند متعال برخی از صحنه‌ها، اموال و اوضاع وحشت ‌انگیز روز قیامت را بیان می ‌کند که انسان در این دنیای فانی و زودگذر از آن صحنه‌ها و اوضاع غافل است‌.

11. در قسمت پایانی سوره‌، به پنج علم از علوم که اختصاص به خداوند متعال دارند و غیر از او کسی از آن اطلاع ندارد اشاره می‌شود که آن‌ها عبارتند از:زمانی برپایی روز قیامت‌، نزول باران و تعداد قطرات و آثار و خصوصیات آن‌، آن‌چه در رحم مادران قرار دارد؛ فردا چه سرنوشتی در انتظار انسان است‌؛ انسان در کجا و چگونه خواهد مرد.

از نکات یاد شده معلوم می ‌شود غرض از این سوره دعوت به توحید و ایمان به معاد و عمل به احکام و دستورات دین است‌. پس این سوره نازل شد تا اصول عقاید و کلیات اسلام را بیان فرماید. همچنین آیاتی از این سوره دربارة بعضی از مشرکین نازل شده‌، که مردم را از راه خدا و شنیدن قرآن منع می کردند. و این سوره در برابر گفته‌ها و داستانهای سر گرم کننده آنان‌، مقداری از داستان لقمان و مواعظش را آورده است‌.
 

موضوعات مطرح شده:

1. بیان عظمت قرآن و ذکر صفاتی از نیکوکاران.

2. اعطای مقام علم وحکمت به لقمان.

3. ذکر سخنان حکیمانه لقمان به فرزندش درباره خدا و دین و برخورد انسانی با مردم و میانه روی در رفتار.

4. دلایل توحید و علم گسترده و بی پایان خداوند.

5. اشاره به مساله معاد و حسابرسی آن.
 
پینوشت
1)مجمع البیان، ج8، ص74
2)ثواب الاعمال، ص110
3)تفسیرالبرهان، ج4، ص359
4)همان.

منبع: سایت رواق الحجاج