ماه شعبان یکی از عزیزترین ماه‌های اسلامی و یادآور خاطره‌های بزرگ است که از همه مهم‌تر، خاطره میلاد مبارک سالار شهیدان کربلا، امام حسین (علیه السلام) و میلاد فرخنده حضرت مهدی منتظر (علیه السلام) است که فضای این ماه را به بوی ولایت عطرآگین ساخته است.
 
ماه مبارک شعبان تنها ماهی که در آن، شهادت هیچ یک از معصومان (علیهم السلام) واقع نشده، ماه شعبان است. ماهی سرتاسر شادی، خیر و برکت که مهم‌ترین آنان، تولد دو امام همام است. چه راز و رمزی بین سالار شهیدان (علیه السلام) و نهمین فرزندش وجود دارد؟ چرا باید در شب میلاد امام حسین (علیه السلام) لحظه‌ها را با یاد و نام امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چراغانی کرد؟ چرا باید برترین و بهترین عمل در شب نیمه شعبان،زیارت امام حسین (علیه السلام) باشد؟ بارزترین پیوند این دو دردانه هستی چیست؟ یکی از اعمال سالروز میلاد امام حسین (علیه السلام) دعایی است که در توقیع مبارک امام حسن عسکری (علیه السلام) به قاسم بن علاء همدانی آمده است. در فرازی از این دعا عرضه می داریم:
 

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِی هَذَا الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلَالِهِ وَ وِلَادَتِهِ بَکَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِیهَا وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا وَ لَمَّا یَطَأْ لَابَتَیْهَا قَتِیلِ الْعَبْرَةِ وَ سَیِّدِ الْأُسْرَةِ الْمَمْدُودِ بِالنُّصْرَةِ یَوْمَ الْکَرَّةِ الْمُعَوَّضِ مِنْ قَتْلِهِ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ نَسْلِهِ وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ وَ الْفَوْزَ مَعَهُ فِی أَوْبَتِهِ وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ عِتْرَتِهِ بَعْدَ قَائِمِهِمْ وَ غَیْبَتِه.(1)

پروردگارا! از تو می‌خواهم به حق مولود این روز؛ کسی که وعده و خبر شهادتش، قبل از تولدش داده شده و آسمان و هر کس در آن بود و زمین و هر کس روی آن بود، بر او گریستند. در عوض شهادتش، امامان از نسل او قرار داده شدند و شفا در تربت او جای گرفت و فوز و رستگاری با او مقرر شد، در روز رجوع و بازگشت او و اوصیای خاندان وی، بعد از قائم آنان و سپری شدن غیبت او.
 
در فضیلت این ماه، همین بس که ماه پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) نامیده شده و هنگامی که آن حضرت هلال ماه را مشاهده می‌کرد، دستور می‌داد، کسی در سراسر مدینه ندا دهد که: ای مردم! این ماه، ماه من است، خدا رحمت کند کسی که مرا بر ماه من یاری دهد، یعنی آن را روزه بدارد!
 

شب نیمه شعبان

در روایتی که حضرت امیرمؤمنان (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند آمده است: «هنگامی که شب نیمه شعبان فرا می‌رسد آن را به عبادت به سر برید و روزش را روزه بدارید، زیرا از اوّل تا آخر این شب، از جانب خداوند ندا می‌آید: آیا استغفار کننده‌ای هست که از گناهان خویش آمرزش طلبد، تا گناهان او را بیامرزم؟ آیا کسی هست که طلب روزی کند و من روزی او را وسعت بخشم؟».
 
همچنین در روایتی آمده است که جبرییل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: هر کس این شب را به تسبیح و تکبیر و دعا و نماز و استغفار و … احیا بدارد، خداوند گناهانش را می‌آمرزد، و جایگاه و منزل او بهشت خواهد بود… ای محمّد! این شب را احیا بدار، و به امّتت فرمان ده آن را احیا دارند. جبرییل پس از بیان فضایل دیگری برای این شب، در پایان گفت: محروم واقعی کسی است که از خیر و برکت این شب محروم باشد!
 
از امام زین العابدین (علیه السلام) نیز احیای این شب نقل شده است. همچنین در روایتی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که هر کس این شب را احیا بدارد، در آن روز که قلب‌ها می‌میرد، قلبش نخواهد مرد.
 

روز نیمه شعبان

روز ولادت باسعادت امام دوازدهم حضرت مهدی، حجّة بن الحسن صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. بسیار شایسته است که شیعیان، در شب و روز نیمه شعبان، با تشکیل محافل و مجالس، و برپایی سخنرانی‌ها، درباره عظمت این روز و وجود مقدّس امام زمان (علیه السلام) و شرایط انتظار آن حضرت، و دعا برای تعجیل در ظهورش و دفع شبهات دشمنان و ناآگاهان، آن را گرامی بدارند؛ ولی در همه این موارد از کارهای نامناسب و خلاف شرع بپرهیزند و عبادت را با گناه آلوده نسازند.
 

اعمال پایانی ماه شعبان

الف – از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که هر کس سه روز از آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به ماه مبارک رمضان متّصل سازد، خداوند متعال ثواب روزه دو ماه متوالی را برای او بنویسد.
 
ب – اباصلت هروی می‌گوید: جمعه آخر ماه شعبان خدمت امام رضا (علیه السلام) رسیدم. حضرت فرمودند: ای اباصلت! اکثر ماه شعبان رفت و امروز جمعه آخر ماه است، پس تقصیرها و کوتاهی‌های گذشته را در بقیّه این ماه جبران کن، و به آنچه برای تو سودمند است روی آور؛ بسیار دعا کن و استغفار نما و قرآن را بسیار تلاوت کن و از گناهان خود توبه نما، تا وقتی که ماه رمضان داخل می‌شود، خود را برای خدا خالص ساخته باشی و هر دَیْن و امانتی بر عهده داری، ادا کن و کینه هر کس که در دل داری بیرون نما و گناهانی را که انجام می‌دادی ترک کن و از خدا بترس و در امور پنهان و آشکار خود بر خدا توکّل نما، که هر کس بر خدا توکّل کند، خداوند امور او را کفایت می‌نماید، و در بقیه این ماه این دعا را بسیار بخوان:
 

اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضی مِنْ شَعْبانَ، فَاغْفِرْ لَنا فیما بَقِیَ مِنْهُ؛

خدایا اگر در آن قسمت از ماه شعبان که گذشته ما را نیامرزیده‌ای در آن قسمت که از این ماه مانده بیامرزمان.
 
امام (علیه السلام) در ادامه فرمودند: خداوند به احترام و عظمت ماه مبارک رمضان، بنده‌های بسیاری را در ماه شعبان از آتش جهنّم آزاد می‌گرداند.
 

مناجات در ماه مبارک شعبان

یکی از کارهایی که بزرگان و پیشوایان دین در این ماه انجام می‌دادند، مناجات با رب الارباب است از جمله مناجات‌ها مناجات معروف شعبانیه است که از امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فرزندان او است که در ماه شعبان می‌خواندند و آن مناجاتی است که برای اهلش عزیز و گرامی است و برای خاطر آن به ماه شعبان مأنوس می شوند بلکه انتظار آن را می‌کشند و مشتاق آمدن ماه شعبان می‌شوند و در آن مناجات علوم سرشاری در کیفیّت معامله بنده با خدای متعال است که در آن اظهار ادب در طریق معرفت حق و سؤال و دعا و استغفار نسبت به خدای خود بیان شده و استدلالات ظریف و لطیفی که سزاوار مقام عبودیّت برای استحکام مقام امیدواری مناسب حال مناجات است، ذکر کرده و دلالت صریح و روشن در معنای قرب و لقای خداوند و دیدار او تنظیم شده است که به آن وسیله شبهات انسان‌ها و شکیّات منکران و وحشت اهل شک و شبهه را برطرف کرده است.
 

فرازهایی از مناجات شعبانیه

لازم به ذکر است که این مناجات مهم‌ترین اعمال این ماه است بر انسان‌ها که بعضی فقرات آن را در تمام سال ترک نکند گرچه در قنوت نماز خویش و سایر حالات روزمرّه خود به آن با خدای خود ارتباط پیدا کند. گفتنی است غفلت از آن غفلت از همه خوبی‌های این ماه است. آنجا که می‌گوید:
 

إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَهِ وَ تَصِیرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَهً بِعِزِّ قُدْسِکَ. (2)

یعنی ای خدا واضح و روشن ساز چشم‌های دل و جان ما را به شعاعی که با آن به تو نظر کنند ، تا اینکه این چشم‌ها و دل‌ها، پرده‌های نور را پاره کند و به معدن عظمت و بزرگی مقام تو واصل گردد و روح و روان ما به واسطه ارتباط با تو عزیز و بر هواهایمان غالب و پیروز شود.

 
و لازم است بیشتر تأمّل و دقت نماید که آیا در قلب او چشمی هست که به وسیله آن درک نور کند و از خود بپرسد آن پرده‌های نور چیست؟ و آیا آن چیزی که به نور تو محتجب شده و به معدن عظمت و بزرگی مقام تو متّصف است، چه می‌باشد؟
 

دعا در ماه مبارک شعبان

دعا غیر از قرائت و خواندن کلمات و حروف است، تا اینکه بداند چه می‌گوید؟ و از پروردگار خود چه درخواست می‌کند؟ در این صورت بر دعا کننده صدق نمی‌کند که از پروردگار خود فلان چیز را خواسته است بلکه صدق می‌کند که الفاظی را قرائت کرده و خواننده الفاظ، غیر دعا کننده و خواهنده است.
 
خدای متعال می‌فرماید: امّن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السّوء (3) و نیز در جای دیگر می‌فرماید: ادعونی استجب لکم (4) و همچنین می‌فرماید: اسألوا اللّه من فضله (5) انّ اللّه کان بکم رحیم (6) گفتنی است این مناجات تکان دهنده با این مفاهیم عظیم از برکات حضرت  محمّد (صلّی الله علیه و آله و سلم) و خاندان اوست که قدر و عظمت آن را کسی نمی‌داند که صاحب دل آگاه و قلبی آکنده از محبت کوی دوست باشد چون در قرآن به صراحت بیان شده است برای کسی که قلبی آگاه و گوشی شنوای از حقیقت دارد شهادت و گواهی را به همراه می‌آورد «انّ فی ذالک لذکری لمن کان له قلب او القی السمع و هو شهید». (7)
 
مرحوم شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه روایت کرده که: حضرت اباعبداللّه (علیه السلام) می‌فرمودند: کسی که روز اول ماه شعبان روزه بگیرد بهشت بر او واجب می‌شود و هر کس دو روز روزه بگیرد، خداوند در هر روز و شبی در دنیا به او نظر می‌افکند و نظر خود را به او در بهشت ادامه می‌دهد و هر کس سه روز روزه بدارد، خدا را در عرش او و بهشت خود زیارت می‌نماید. یعنی زائر خدا می‌شود همان‌طور که اگر کسی قصد خانه خدا کند، قصد خدا را نموده است. (8)
 
البته همه اعمال را بهتر است به آنچه سبک و آسان‌تر است عمل نماید تا آنکه آن عمل را از روی نشاط به جای آورد و بین آن و بین ذکر خود از سایر اعمال و فکر خویش را بر حسب حال خود جمع نماید. (9)
 
پی‌نوشت‌ها:
1. زاد المعاد ج1 ص51
2. مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه.
3. سوره نمل، آیه 62.
4. سوره غافر، آیه 60.
5. سوره نساء،آیه 32.
6. سوره نساء، آیه 29.
7. سوره ق، آیه 37.
8. وسایل الشیعه، ج 10، ص 503.
9. مراقبات به نقل از من لایحضره الفقیه، ص 176.
 
منابع:

1. سایت‌ ایسنا

2. سایت حجیج

3. سایت حوزه