فلسفه دین: عبارت است از بررسی فیلسوفانه مفاهیم، گفتارها، دعاوی، باورهای دینی و شواهد و دلایلی که به سود و زیان آنها طرح می شود.
با نیم نگاهی به مباحث فلسفه دین می توان گفت فلسفه دین به دو معنا به کار می رود، یا دارای دو بخش و دو جنبه است.
1. به معنای بررسی عقلانی دین، یعنی بررسی گزاره های دینی ای که از مضمونی فلسفی برخوردارند و از مختصات دین خاصی به حساب نمی آید مانند مسئله وجود خدا، اوصاف او و اکثر مسائلی که در کلام قدیم مورد بحث قرار می گرفت و امروزه از مسائل فلسفه دین قلمداد می شود.
2. معنای دیگر فلسفه دین بررسی مبادی تصوری و تصدیقی دین شناسی یعنی بررسی مبادی علم کلام یا الهیات است. فلسفه دین در معنای اول خود، از معرفت های درجه اول است و در معنای دوم جزو معرفت های درجه دوم.
در این معنای دوم فلسفه دین همانند فلسفه علم است و به این معناست که از پیش نیازهای علم کلام (الهیات) قلمداد می شود.
علم کلام پیش فرض هایی دارد که در فلسفه دین مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد.
اگر فلسفه دین را به تفکر فلسفی درباره دین تعریف کنیم ویژگی های زیر به حسب تعریف، بر آن صادق است: 1. سیر آزاد عقلانی: فیلسوف دین همچون دیگر فیلسوفان از تعهد و دلبستگی پیشین و موضع گیری قبل از اثبات فارغ البال است.
2. فلسفه دین ابزاری برای آموزش دین نیست، در واقع نگاه دین مدارانه به آن لازم نیست ملحدان، شکاکان و مؤمنان به یکسان می توانند به تفکر فلسفی در باب دین بپردازند.
3. فلسفه دین جزئی از دین نیست بلکه نگاهی بی طرفانه و از بیرون به مقولات، موضوعات و عناصر دینی است. به بیان دیگر: فیلسوف دین بازیگر فلسفه و تماشاگر دین است.
4. فلسفه دین، شاخه ای از الهیات (کلام)، نیست، بلکه شعبه ای از فلسفه است.
5. فلسفه دین یک روش است و روش آن عقلی است.
بنابراین، فلسفه دین کاوشی است عقلانی و فلسفی از منظری بیرونی به دین که به بررسی خردپذیری یا خرد گریزی گزاره های دینی می پردازد و در حقیقت به بررسی پیش فرض های علم کلام عنایت دارد، در فلسفه دین مسائلی از این دست مورد بررسی قرار می گیرد: 1. مسئله «نیاز بشر به دین» 2. «قلمرو دین» 3. منشأ دین 4. «تعریف دین» 5. «زبان دین» 6. «رابطه علم و دین» 7. «ذاتی و عرضی دین» 8. «دین حداقلی یا دین حداکثری و…
با نیم نگاهی به مباحث فلسفه دین می توان گفت فلسفه دین به دو معنا به کار می رود، یا دارای دو بخش و دو جنبه است.
1. به معنای بررسی عقلانی دین، یعنی بررسی گزاره های دینی ای که از مضمونی فلسفی برخوردارند و از مختصات دین خاصی به حساب نمی آید مانند مسئله وجود خدا، اوصاف او و اکثر مسائلی که در کلام قدیم مورد بحث قرار می گرفت و امروزه از مسائل فلسفه دین قلمداد می شود.
2. معنای دیگر فلسفه دین بررسی مبادی تصوری و تصدیقی دین شناسی یعنی بررسی مبادی علم کلام یا الهیات است. فلسفه دین در معنای اول خود، از معرفت های درجه اول است و در معنای دوم جزو معرفت های درجه دوم.
در این معنای دوم فلسفه دین همانند فلسفه علم است و به این معناست که از پیش نیازهای علم کلام (الهیات) قلمداد می شود.
علم کلام پیش فرض هایی دارد که در فلسفه دین مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد.
اگر فلسفه دین را به تفکر فلسفی درباره دین تعریف کنیم ویژگی های زیر به حسب تعریف، بر آن صادق است: 1. سیر آزاد عقلانی: فیلسوف دین همچون دیگر فیلسوفان از تعهد و دلبستگی پیشین و موضع گیری قبل از اثبات فارغ البال است.
2. فلسفه دین ابزاری برای آموزش دین نیست، در واقع نگاه دین مدارانه به آن لازم نیست ملحدان، شکاکان و مؤمنان به یکسان می توانند به تفکر فلسفی در باب دین بپردازند.
3. فلسفه دین جزئی از دین نیست بلکه نگاهی بی طرفانه و از بیرون به مقولات، موضوعات و عناصر دینی است. به بیان دیگر: فیلسوف دین بازیگر فلسفه و تماشاگر دین است.
4. فلسفه دین، شاخه ای از الهیات (کلام)، نیست، بلکه شعبه ای از فلسفه است.
5. فلسفه دین یک روش است و روش آن عقلی است.
بنابراین، فلسفه دین کاوشی است عقلانی و فلسفی از منظری بیرونی به دین که به بررسی خردپذیری یا خرد گریزی گزاره های دینی می پردازد و در حقیقت به بررسی پیش فرض های علم کلام عنایت دارد، در فلسفه دین مسائلی از این دست مورد بررسی قرار می گیرد: 1. مسئله «نیاز بشر به دین» 2. «قلمرو دین» 3. منشأ دین 4. «تعریف دین» 5. «زبان دین» 6. «رابطه علم و دین» 7. «ذاتی و عرضی دین» 8. «دین حداقلی یا دین حداکثری و…