فلسفه وضو چيست؟

در خصوص فلسفه وضو با استفاده از روايات اهل بيت عليهم السلام می توان امور زیر را بیان کرد:

تقويت روحيه تعبد و بندگي
يكي از مهم ترين فلسفه هاي تمامي دستورات الهي از جمله وضو تقويت روحيه تعبد و بندگي مي باشد چرا كه به وسيله همين فرامين است كه ميزان اطاعت پذيري و بندگي ايمان آوردندگان در برابر خداوند متعال ظهور و بروز مي نمايد [1]، هر چند علت اصلي اين دستورات برايشان مخفي و پوشيده باشد [2]. لذا خداوند متعال در قرآن فرموده است:« ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَديدُ الْعِقابِ» [3]؛« آن چه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد(و اجرا كنيد)، و از آن چه نهى كرده خوددارى نماييد؛ و از(مخالفت) خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!».
از همين رو يكي از فلسفه هايي كه در احاديث اهل بيت (عليهم السلام ) براي دستورات الهي از جمله وضو بدان تصريح شده، تقويت روحيه تعبد و بندگي نسبت به فرامين الهي مي باشد، امام باقر عليه السلام فرموده اند:« إِنَّمَا الْوُضُوءُ حَدٌّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يُطِيعُهُ وَ مَنْ يَعْصِيه» [4]؛« وضو يكي از حدود دستورات الهي است كه خداوند براي شناسايي مطيع و عاصي آن را واجب فرموده است.»

آراستگي
از ديگر مسائلي كه در روايات در خصوص فلسفه وضو بدان اشاره شده طهارت و پاكيزگي ظاهري مي باشد امام رضا عليه السلام در توجيه يكي از شاگردان خود چنين مي فرمايد:«فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ فَلِمَ أُمِرَ بِالْوُضُوءِ وَ بُدِئَ بِهِ قِيلَ لِأَنَّهُ يَكُونُ الْعَبْدُ طَاهِراً إِذَا قَامَ بَيْنَ يَدَيِ الْجَبَّارِ عِنْدَ مُنَاجَاتِهِ إِيَّاهُ مُطِيعاً لَهُ فِيمَا أَمَرَهُ نَقِيّاً مِنَ الْأَدْنَاسِ وَ النَّجَاسَةِ…» [5]؛«اگر كسي بگويد چرا خداوند امر فرمود به وضو و به آن آغاز كرد؟ پاسخ مي گویيم: براي آن كه عبد در مقام مناجات و گفتگو و در حال ملاقات با خالق پاك و طاهر باشد.» البته همین طهارت ظاهری زمینه ساز طهارت باطنی است لذا امام رضا ( عليه السلام ) در تبيين يكي ديگر از فلسفه هاي وضو طهارت باطني را مورد توجه قرار داده و فرموده اند:«بدان جهت به گرفتن وضو امر شده كه… دل را براى قيام در حضور حضرت پروردگار پاكيزه مى ‏سازد» [6].

 نشاط و شادابي
يكي ديگر از فلسفه هاي وضو ايجاد آمادگي و نشاط براي قرار گرفتن در حضور پروردگار به هنگام مناجات با خداوند مي باشد.در اين باره نيز امام هشتم عليه السلام فرموده اند:«بدان جهت به گرفتن وضو امر شده كه… كسالت و خواب را از آدمى دور مى‏ كند» [7]

پی نوشت:
[1] – البته اين نكته را نبايد فراموش كرد پذيرش تعبدي فروعات ديني و احكام الهي يك مرحله پس از آن است كه بر اساس مباني عقلي صحت اصول اوليه اي دين براي افراد به اثبات رسيده باشد .
[2] – البته اين مساله به معناي ممانعت از پرسشگري و هم چنين پاسخ گو نبودن اسلام در فرامين و دستورات الهي نيست، چرا كه معصومين عليهم السلام علاوه بر تشويش مسلمانان به تفقه و تدبر در مسائل ديني در احاديث متعددي به تبيين فلسفه احكام الهي پرداخته اند . به عنوان نمونه مي توانيد به كتاب علل الشرايع كه مجموعه اي از اين قبيل روايات بوده و توسط شيخ صدوق ( ره ) گردآوري شده مراجعه نمایيد .
[3] – حشر (59)، آيه 7
[4] – علل الشرائع، ج‏1، ص279
[5] – علل الشرائع، ج‏1 ص257
[6] – همان، ج 2، ص 104
[7] – عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 104 و ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى‏، أسرار الصلاة،، رضا رجب زاده، انتشارات پيام آزادى‏، 1378 شمسى، هشتم‏،ص 56
کتاب پرسش ها و پاسخ های نماز، سید حسن موسوی (مرکز تخصصی نماز)