فنگ شویی؛ هنر باستانی پیوند انسان‌ و محیط اطراف

فنگ شویی یک هنر باستانی چینی در چیدمان ساختمان‌ها، اشیا و محیط اطراف برای رسیدن به هماهنگی و تعادل است. فنگ شویی به‌معنی آب و باد نشان‌دهنده دو عنصری است که در طبیعت جریان دارند. این مفهوم از یک شعر باستانی گرفته شده است که در مورد زندگی انسان در ارتباط و جاری شدن با محیط اطراف صحبت می‌کند. فنگ شویی از اعتقادات تائوئیست به «چی» یا نیروی زندگی که در همه‌چیز ساکن است پیروی می‌کند. چی از دو عنصر «یین و یانگ» گرفته شده است. یین و یانگ دو نیروی مخالف اما مکمل یکدیگر هستند که نمی‌توانند از هم جدا شوند. فنگ‌شویی تلاش می‌کند از طریق چیدمان سودمند مبلمان، ساختمان‌ها و حتی کل یک شهر به هماهنگ‌سازی یین و یانگ و بهبود جریان چی بپردازد.

مردم چین باستان معتقد بودند که مرتب‌سازی اشیا برای ایجاد چیِ مثبت می‌تواند ضامن سلامتی، بهبود روابط اجتماعی، شانس و ثروت شود. هرچند یافته‌های کمی در مورد مبدأ و ریشه‌ی فنگ شویی وجود دارد؛ اما شواهد نشان داده‌اند که چینی‌ها بیش از چهار هزار سال است که از با استفاده از قوانین فنگ شویی خانه‌ها و شهرهای خود را طراحی می‌کنند. یکی از موارد استفاده از فنگ شویی را می‌توان در گورستان‌های چین باستان، جایی که جریان چی مثبت در آن حائز اهمیت بوده است، مشاهده کرد.

تاریخچه

فنگ شویی مفهومی در چین باستان است که سرنوشت انسان‌ها را به طبیعت و محیط پیرامون آن‌ها گره می‌زند. هدف فنگ شویی ایجاد هماهنگی بین انسان و فضای اطراف او است. چینیان اعتقاد عمیقی به چی و تأثیر آن در تمام جنبه‌های زندگی دارند. چی نیروی محرک زندگی است که در هر جا و هر چیز وجود دارد. تائوئیست‌ها معتقد بودند که با برقراری تعادل بین یین و یانگ، انسان‌ها می‌توانند جریان «شنگ چی» یا چی مثبت را در زندگی خود بهبود بخشند و «شا چی» یا چی منفی را دور نگه دارند. فنگ شویی با تغییر در دکوراسیون و افزودن عناصر پنج‌گانه به هر نقطه از محل زندگی سعی می‌کند تا تعادل را بین شا چی و شنگ چی برقرار کند. با استفاده از هنر جایگذاری اشیا در محیط اطراف می‌توانید تأثیر انرژی چی را بر زندگی خود به حداکثر برسانید.

در کتاب‌ها آمده است که به دلیل یک پدیده مرموز، بسیاری از افرادی که در دهکده باستانی هانگکن در چین به دنیا آمدند، سرانجام ژنرال یا امپراتور شدند. دانشمندانی که موقعیت آن روستا را مطالعه می‌کردند این فرضیه را مطرح کردند که کوه و رودخانه (باد و آب) با این پدیده ارتباط زیادی دارد. اصول فنگ شویی از هزاران سال پیش وجود داشته‌اند؛ تصاویر و نمادهای پیداشده‌ بر وجود فنگ شویی پیش از تاریخ دلالت دارند. به غیر از تائوئیسم، فنگ شویی با اعتقاداتی همچون کنفوسیونیسم، بودیسم، شینتو و وستو شسترا ارتباط دارد. اصول فنگ شویی بر اساس احکامی است که هزاران سال پیش در آثار کلاسیک چینیان به‌ویژه کتاب آداب «لی چی» وضع شده است. این اصول در رابطه با نظم، هماهنگی آسمان و زمین و راه‌هایی است که بشریت به بهترین وجه ممکن می‌تواند تعادل طبیعت را دست‌نخورده حفظ کند. کتاب لی چی با اشاره به اهمیت استفاده از میدان‌ها و قرارگیری دروازه‌ها در چهار نقطه‌ی قطب‌نما، نقشه مناسب برای طراحی پایتخت کشور را توضیح داده است. این نحوه‌ی ساختاری پایه‌ی طراحی تمام شهرهای چین به‌ویژه شهر پکن محسوب می‌شود.

در قرن نوزدهم میلادی، یانگ یون سونگ اولین کتاب راهنمای فنگ شویی را تنظیم کرد؛ این کتاب به متن استاندارد مکتب فنگ شویی تبدیل شد. حدود یک قرن بعد محققانی که در دشت‌های هموار شمالی زندگی می‌کردند برای مشکل تحلیل و تجزیه‌ی فنگ شویی در مناطق بدون کوه، سیستم دیگری از فنگ شویی را بر اساس نمادگذاری نقاط قطب‌نما تهیه کردند. امروزه متخصصان فنگ شویی از ترکیب هر دوی این سیستم‌ها استفاده می‌کنند. اطلاعات مربوط به یک مکان یا اتاق خاص از طریق سنجش تعادل یین و یانگ و استفاده از قطب نمای فنگ شویی جمع‌آوری می‌شود. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که ۲۸ هزار سال پیش نئاندرتال‌های غارنشین واقع در کرواسی امروز، بر اساس سه معیار غارهای مناسب زندگی خود را انتخاب می‌کردند: این غارها باید سطح ارتفاع بلندتری نسبت به زمین‌های اطراف خود داشته باشد، ورودی غارها باید به مناطق اطراف تسلط داشته و منبع آب به‌راحتی در دسترس باشد.

این یافته‌ها حاکی از آن است که اجداد ما به‌طور ذاتی از تأثیرات قرارگیری در محیط خود آگاهی داشته‌اند. هر سه‌ی این معیارها با مفاهیم بنیادین فنگ شویی که در کنار بشریت تکامل یافته و از پیچیدگی بیشتری برخوردار است، سازگار هستند. گفته می‌شود که دیوار بزرگ چین نیز با درنظرگرفتن اصول فنگ شویی ساخته شده است. خمیدگی این دیوار به‌گونه‌ای است که جریان چی را به حرکت وا‌دارد. 

اصول استفاده از فنگ شویی

هدف نهایی فنگ شویی، به جریان درآوردن انرژی متافیزیکیِ چی در خانه و درون خود ما است؛ زیرا جریان داشتن انرژی چی می‌تواند باعث موفقیت در جنبه‌های گوناگون زندگی ازجمله سلامتی، روابط و کسب‌وکار شود. چی، مرکز و قلب فنگ شویی است. این انرژی توسط باد پراکنده می‌شود و در مرزهای آب جمع می‌شود. ازآنجاکه چی یک انرژی است، ما نه قادر به وجود آوردن آن هستیم و نه می‌توانیم آن را از بین ببریم؛ بلکه تنها می‌توانیم چی را هدایت و جهت‌دهی کنیم. برای به جریان درآوردن چی در محیط زندگی خود باید چگونگی عملکرد سیستم گسترده فنگ شویی را با بررسی مفاهیم اساسی تشکیل‌دهنده‌ی آن بررسی کنیم. این اصول پایه عبارت‌اند از پنج عنصر، نقشه باگوآ و مفهوم موقعیت فرماندهی.

پنج عنصر

تئوری پنج عنصر، سنگ بنای تمام مطالعات متافیزیکی چینی است. چینی‌ها معتقدند که تمام اشکال و موجودات در جهان ترکیبی از این پنج عنصر هستند. این پنج عنصر نوعی انرژی چی هستند. چی محصول تعامل بین دو نیروی اساسی جهانی یعنی یین و یانگ است. فعل و انفعال بین یین و یانگ باعث ایجاد پنج فاز چی می‌شود که هر فاز، محصول نسبت‌های مختلف یین و یانگ است. محصولات این پنج مرحله به‌عنوان پنج عنصر شناخته می‌شود. پنج عنصر فنگ شویی شامل چوب، آتش، خاک، فلز و آب است. حضور مناسب و به‌جای عناصر پنج‌گانه در فضای اطراف باعث باز شدن مسیر چی و ارتقا سطح رفاه ما می‌شود. انواع چی با توجه به ویژگی‌های آن‌ها نام‌گذاری می‌شود این یعنی که این عناصر به‌معنی اجسام فیزیکی همنام خود نیستند؛ اما اجسام فیزیکی می‌توانند نماینده‌ی این عناصر باشند:

• زمین: کوه، سنگ، آجر، کریستال
• چوب: گیاهان، درختان، گل، چمن، بامبو
• فلز: شمشیر، جواهرات، طلا، نقره
• آتش: آتش، شمع، لامپ‌های قرمز، رعدو‌برق، الکتریسیته
• آب: آبشارها، استخرها، چشمه‌ها، دریاچه‌ها، آکواریوم‌ها

این عناصر به سه شکل می‌توانند باهم رابطه برقرار کنند که به‌عنوان «چرخه» شناخته می‌شود. در یک چرخه هر عنصر می‌تواند عنصر دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. بسته به نوع چرخه، این عناصر یکدیگر را تولید، کنترل یا تضعیف می‌کنند.

چرخه‌ی اول چرخه‌ی تولید نام دارد. روابط عناصر در این چرخه به شکل زیر است:

• آب، چوب را تولید می‌کند
• چوب، آتش را تولید می‌کند
• آتش، زمین را تولید می‌کند
• زمین، فلز را تولید می‌کند
• فلز، آب را تولید می‌کند

این چرخه تعریف ساده‌ای دارد. آب، درختان (چوب) را سیراب می‌کند سپس از چوب به‌عنوان سوخت برای آتش استفاده می‌شود و در‌نتیجه‌ی آن خاکستر ایجاد می‌شود (زمین). از زمین مواد معدنی یا فلز استخراج می‌شود که با ذوب شدن مانند آب روان می‌شود. نکته کلیدی در مورد چرخه‌ی تولید این است که هر عنصر، عنصر تولیدشده را تقویت می‌کنند.

چرخه‌ی دوم، چرخه‌ی کنترل نام دارد. در این چرخه عناصر یکدیگر را به شکل زیر تحت کنترل قرار می‌دهند:

• آتش، فلز را کنترل می‌کند
• فلز، چوب را کنترل می‌کند
• چوب، زمین را کنترل می‌کند
• زمین، آب را کنترل می‌کند
• آب، آتش را کنترل می‌کند

تعریف چرخه‌ی کنترل کمی پیچیده‌تر است برای مثال می‌توان کنترل هر عنصر بر عنصر دیگر را این‌گونه توضیح داد: آتش فلز را ذوب می‌کند. فلز (تبر) چوب را قطع می‌کند. ریشه‌های یک درخت (چوب) محکم روی زمین قرار دارند. زمین سدی برای کنترل آب تشکیل می‌دهد و آب آتش را خاموش می‌کند.

چرخه‌ی سوم، چرخه‌ی تضعیف نام دارد. عناصر یکدیگر را به این شکل تضعیف می‌کنند که:

• آب، فلز را ضعیف می‌کند
• فلز، زمین را ضعیف می‌کند
• زمین، آتش را ضعیف می‌کند
• آتش، چوب را ضعیف می‌کند
• چوب، آب را ضعیف می‌کند

این چرخه عکس چرخه‌ی تولید است؛ برای مثال در چرخه‌ی تولید گفته شد که آب، چوب را تولید می‌کند اما در چرخه‌ی تضعیف چوب آب را ضعیف می‌کند زیرا چوب، آب را جذب می‌کند. فلز توسط آب ضعیف می‌شود زیرا آب باعث اکسیداسیون فلز می‌شود. فلز در نتیجه‌ی استخراج زیاد از زمین، باعث تضعیف زمین می‌شود. آتش توسط زمین ضعیف می‌شود زیرا زمین نمی‌تواند بسوزد و گسترش آتش را محدود می‌کند. چوب برای ایجاد آتش مصرف می‌شود بنابراین آتش باعث ضعف چوب می‌شود. در چرخه تضعیف یک عنصر با انرژی عنصری که تولید می‌کند، ضعیف می‌شود. اگر به خاطر داشته باشید گفتیم که شا چی، انرژی منفی چی است؛ گفته می‌شود یک شا چی‌ِ خاص از عناصر زمین وجود دارد که می‌توان اثر منفی آن را با استفاده از اشیای فلزی تقلیل داد زیرا در چرخه‌ی تضعیف، فلز می‌تواند زمین را ضعیف کند.

استادان فنگ شویی توصیه می‌کنند تا حد ممکن استفاده از چرخه‌ی کنترل را محدود کنید زیرا نتیجه‌ی تحت کنترل گرفتن اثرات یک عنصر خاص به کمک عنصر مخالف آن اغلب غیر قابل ‌پیش‌بینی است‌‌. در فنگ شویی ما به‌دنبال راهی برای ایجاد هماهنگی بین عناصر هستیم و نه سرکوب آن‌ها.

باز هم توجه داشته باشید که پنج عنصر به نوعی از چی ‌اشاره دارند و لزوماً به معنای عناصر فیزیکی نیستند.  به‌عنوان مثال عنصر آب اغلب با آب واقعی مانند دریا و اقیانوس نشان داده می‌شود؛ اما عنصر آب می‌تواند نشان‌دهنده خرد و هوش و در امور سلامتی، نمایانگر کلیه باشد. عناصر پنج‌گانه نشان‌دهنده‌ی ویژگی‌های بی‌شماری هستند که بسته به شرایط از ویژگی‌های متفاوت آن‌ها در فنگ شویی استفاده می‌شود. با کمک نقشه باگوآ می‌توان به بهترین شکل از پنج عنصر استفاده کرد.

نقشه باگوآ

باگوآ در لغت به معنای هشت ناحیه است. هر یک از این هشت ناحیه به یکی از حوزه‌های زندگی مانند خانواده، شغل و ثروت مرتبط هستند که حول یک مرکز قرار گرفته‌اند. در مرکز باگوآ، شما قرار دارید که نماد سلامتی جسمی و روحی خود هستید. تصویر بالا یک نقشه‌ی باگوآ را نشان می‌دهد که در آن رنگ و عنصر مرتبط به هر حوزه مشخص شده است. نقشه باگوآ به ما کمک می‌کند که پنج عنصر را در بهترین مکان ممکن در فضای اطراف خود قرار دهیم؛ به بیان دیگر باگوا به ما می‌گوید که کدام قسمت از خانه‌ی ما به کدام یک از پنج عنصر نیاز دارد. برای استفاده از نقشه باگوا باید آن را با پلان خانه خود مطابقت دهید. در مکتب‌های مختلف فنگ شویی شیوه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد؛ اما دو روش آن نسبت به بقیه متداول‌تر هستند.

در روش اول می‌توانید نقشه‌ی منزل خود را روی کاغذ بکشید سپس آن را به ۹ قسمت مساوی تقسیم و نقشه باگوآ را روی آن منطبق کنید. انتهای نقشه را در ورودی خانه در نظر بگیرید. به عکس زیر توجه کنید.

روش دیگر این است که با یک قطب‌نما پشت به در ورودی بایستید تا جهت خانه‌ی خود را پیدا کنید. با استفاده از جهت‌ها می‌توانید نقشه باگوآ را به‌راحتی با پلان خانه‌ی خود تطبیق دهید. ازآنجاکه فرم تمام خانه‌ها به شکل مستطیل یا مربع نیست ممکن است بخش‌هایی از نقش‌ باگوآ کاملاً با نقشه خانه‌ی شما مطابقت پیدا نکند و فضاهایی اضافه یا کم بیایند. در مورد قسمت‌های اضافه نگرانی وجود ندارد زیرا معمولاً در آن قسمت‌ها انرژی بیشتری جریان دارد. پس از تعیین نواحی می‌توانید انرژی مربوط به هر ناحیه را با توجه به نقشه باگوآ فعال کنید.

برای مثال در نظر بگیرید که نقشه باگوآی منزل شما اتاق خوابتان را با ناحیه‌ی سلامتی در نقشه‌ی اصلی باگوآ منطبق کرده است. بر طبق این نقشه، سلامتی به عنصر زمین گره خورده است بنابراین شما باید برای حفظ و بهبود سلامتی خود از عناصری که زمین را تداعی می‌کنند مانند سنگ‌ها و رنگ‌های مرتبط با آن مانند رنگ زرد استفاده کنید. هدف این است که انرژی مثبت را به اتاق، کل خانه و سپس تمام زندگی خود وارد کنید. اگر خواستار بهبود روابط یا ورود عشق به زندگی خود هستید می‌توانید در قسمت جنوب غربی خانه، یعنی جایی که نقشه باگوآ آن را منطبق با عشق در منزل شما می‌داند یک دسته گل رز صورتی قرار دهید یا از کریستال‌های صورتی که هم نماد عنصر زمین و هم دارای رنگ صورتی مرتبط با عشق هستند، استفاده کنید.

متخصصان فنگ شویی توصیه می‌کنند که برای شروع استفاده از باگوآ، تمرکز خود را صرف حداکثر سه نقطه از منزل کنید. به خاطر داشته باشید که نیازی نیست در استفاده از عناصر و رنگ‌ها زیاده‌روی کنید؛ برای کارایی فنگ شویی شما باید از محیط اطراف خود حس خوب بگیرید. با مراجعه به نقشه باگوآ می‌توانید کیفیت هر وجه از زندگی خود را که به تحول و بهبود نیاز دارد، ارتقا دهید.

از نکات قابل‌توجه در فنگ شویی این است که باید از تمام عواملی که باعث کاهش انرژی و حس بد در شما می‌شوند دوری کنید. لامپ‌های سوخته، پنجره‌های کثیف، لباس‌های روی هم انباشته‌شده، شلوغی اتاق‌ها و هر آنچه در خانه خراب است یا استفاده نمی‌شود باعث ایجاد انرژی منفی و کاهش جریان انرژی مثبت چی می‌شود. بهتر است فضای نزدیک به در ورودی را خلوت نگه دارید تا انرژی به‌خوبی وارد منزل شود و چیزی در اصطکاک با آن وجود نداشته باشد. برای انعکاس انرژی در منزل نیز می‌توانید از آینه استفاده کنید.

 موقعیت فرماندهی

موقعیت فرماندهی، مکانی در اتاق است که شما بیشترین وقت خود را در آن سپری می‌کنید. این مکان دورترین فاصله را از در ورودی دارد که در یک خط مستقیم با آن قرار نگرفته است. در حالت ایده‌آل شما باید در این نقطه دید واضحی به ورودی اتاق داشته باشید. پس از تعیین این ناحیه باید مبلمان اصلی مانند میز کار، تختخواب یا کاناپه را در این مکان قرار دهید. هدف این موقعیت در فنگ شویی این است که انرژی خود را به‌گونه‌ای فرماندهی کنید که در هر شرایطی بتوانید بهترین واکنش را از خود نشان دهید. در اتاق خواب ما در آسیب‌پذیرترین حالت خود قرار داریم؛ موقعیت فرماندهی با قرار دادن تختخواب در جایی که می‌توان ورودی اتاق را دید، آسیب‌پذیری ما را کاهش می‌دهد. یکی دیگر از مؤلفه‌های موقعیت فرماندهی، حمایت از پشت سر است. برای مثال اگر در محل کار، پشت میز شما یک پنجره وجود دارد باید پشت سر خود پشتوانه محکمی ایجاد کنید. بعد از انجام این کار نه‌تنها دید کاملی به فضای اطراف پیدا خواهید کرد بلکه یک انرژی محافظ فنگ شویی در پشت سر خود به‌عنوان پشتوانه خواهید داشت. برای رعایت این مؤلفه‌ در اتاق خواب بهتر است از تخت‌هایی که تاج بلند دارند استفاده کنید.

پس از درک و آشنایی با موقعیت فرماندهی می‌توانید آن را در همه جا به کار بگیرید و هنگام حضور در جلسات و رستوران نقاط بهتری را برای تقویت انرژی خود انتخاب کنید. 

بررسی علمی فنگ شویی

در حال حاضر هیچ مدرک علمی برای اثبات تأثیرات فنگ شویی پیدا نشده است. مسئله اصلی این است که راهی برای اثبات چی وجود ندارد و عملاً بدون وجود چی فنگ شویی در کار نخواهد بود. استادان فنگ شویی ادعا می‌کنند که فنگ شویی یک دانش باستانی است؛ اما ازآنجاکه هیچ توضیح علمی برای فنگ شویی وجود ندارد بیشتر می‌توان آن را شبه علم دانست.

وجود عناصر پنج‌گانه احتمال قانع شدن مردم به علمی بودن فنگ شویی را افزایش می‌دهد. به‌عنوان مثال در زمان‌های گذشته افرادی که در شب تشنه می‌شدند بالای کاسه‌ای یک شمشیر می‌گذاشتند و صبح آب داخل کاسه را می‌نوشیدند. آن‌ها کاملا اعتقاد داشتند که فلز باعث ایجاد آب می‌شود. امروزه مردم می‌دانند که این موضوع فقط به علت تمرکز بخار آب در فلز، مخصوصاً در شب‌های سرد اتفاق می‌افتد. در حقیقت مشاهده‌ی جغرافیای چین به دانشمندان بعدی کمک کرد تا فنگ شویی را به وجود بیاورند. این موضوع به آن‌ها این امکان را داد که فرضیه‌های زیادی را بیان کنند و برای تأیید ایده‌های خود شواهد را از مشاهدات انجام‌شده گلچین کنند. در زمینه‌ی فنگ شویی، بسیاری از مدارس و مکاتب وجود دارند که با یکدیگر در تضاد هستند. در دنیای امروز پیروان این مکاتب را استاد خطاب می‌کنند و به این اساتید برای خدماتشان دستمزد‌های هنگفتی پرداخت می‌کنند. این تجارت باعث می‌شود بسیاری از استادان فقط با یک مشاوره برای طراحی اتاق‌‌ها درآمد قابل توجهی کسب کنند. بد نیست بدانید که چین هنگام تأسیس جمهوری خلق چین در سال ۱۹۴۹، فنگ شویی را غیرقانونی اعلام کرد. دولت جدید با خرافاتی دانستن فنگ شویی آن را منسوب به چین قدیم دانست. امروزه استادان فنگ شویی در چین خود را مشاور می‌نامند تا از گرفتاری‌های قانونی جلوگیری کنند.

افرادی که فنگ شویی را مطالعه و اعمال می‌کنند هرگز به آن به شکل خرافات نگاه نمی‌کنند. آن‌ها همچنین فکر نمی‌کنند که فنگ شویی یک علم باشد بلکه آن را یک تعامل ساده بین انسان و محیط زیست برای دستیابی به هماهنگی می‌دانند. فنگ شویی زبان تعریف خاص خود را دارد و با این تعاریف جایگاه خود را در جهان پیدا کرده است؛ بنابراین ما نمی‌توانیم از کلمات علمی برای قضاوت یا اندازه‌گیری منطق آن استفاده کنیم. اگر امروزه مردم آن را با استفاده از تعاریف علمی بررسی و آزمایش کنند مطمئناً به شبه‌علم بودن آن پی خواهند برد.

نتیجه‌گیری

ما استفاده از فنگ شویی را منع نمی‌کنیم بلکه آن را به‌عنوان علم قبول نداریم؛ شاید بهتر باشد به‌جای واژه‌ی علم از هنر استفاده کنیم. استفاده از رنگ‌ها و ایجاد هارمونی در محیط اطراف بی‌شک روی انرژی و احساسات انسان اثرگذار خواهد بود. بسیاری از طرفداران فنگ‌شویی ادعا دارند که با استفاده از اصول فنگ شویی کیفیت زندگی خود را بهبود بخشیده‌اند و روحیه‌‌شان نسبت به گذشته بهتر شده است. حتی اگر این موضوع را تلقین بدانیم از اثرات مثبت روانی آن نمی‌توانیم چشم‌پوشی کنیم.

درنهایت همیشه کاری را انجام دهید که به شما حس بهتری می‌دهد. شما مرکز جهان خود هستید و همه چیز در ارتباط با حس شما به خودتان و محیط اطرافتان شکل می‌گیرد. اگر فکر می‌کنید استفاده از گل‌های رز صورتی در یک نقطه‌ی خاص از اتاقتان باعث بهبود روابط عاطفی شما می‌شود و این درست همان چیزی است که می‌خواهید پس این کار را انجام دهید. برای بهبود زندگی خود از برداشتن قدم‌های مثبت دریغ نکنید.

***

امیدوارم این مقاله مورد پسند شما قرار گرفته باشد. اگر تجربه‌ای از فنگ شویی دارید آن را با ما و مخاطبان زومیت در میان بگذارید. مثل همیشه پاسخگوی سؤالات شما هستیم.