سخن از پیشگامان قرائت در مغرب در نیمه اول سده هشتم هجری بدون ذکری از ابوالحسن بن بری و آثار وی ناتمام خواهد بود. ابوالحسن بن بری رباطی تازی تسولی در نیمه دوم سده هفتم در رباط تازی زاده شد (1) و به سال 724ق. یا مدتی پیش از آن به دعوت ابوالحسن مرینی که ولیعهد پدر بود، به فاس آمد تا هم در امور حکومتی و دیوانسالاری چون کتابت مرینیان را یاری کند و هم در فاس بساط تعلیم بگستراند. (2) در همین زمان بود که ابوالحسن مرینی قرائت را نزد وی آموخت و از این رو وی را در شمار یکی از شاگردان برجسته ابن بری جای داده‌اند. (3) ابن بری در حوزه‌های متعدد علوم ادبی و دینی چون فقه، ادب، عروض و زبان عربی به نگارش آثاری دست زد. (4) شهرت اصلی او مرهون نوشته‌ها و شروح ارزشمندش در زمینه قرائت و از همه مشهورتر کتاب القانون فی روایة ورش و قالون و أرجوزة الدرر اللوامع فی أصل مقرأ الامام نافع است که متأسفانه از اولی نسخه‌ای در دست نیست، ولی از ارجوزة 273 یا 276 بیتی او، نسخ بسیاری موجود است. کتاب مشتمل بر یک مقدمه و 14 باب و در پایان ذیلی است که نویسنده با عنوان رجز فی مخارج الحروف و صفاتها بدان افزوده است. (5) ارجوزه ابن بری به دلیل تمرکز بر قرائت نافع و آن هم دو راوی مشهور آن؛ یعنی ورش و قالون و اتکایش بر روایت ازرق از ورش و ابونشیط مروزی از قالون و نیز سهولت و تخصص نویسنده آن از سویی دیگر به سرعت قبول عام یافت. (6)

بیشتر بخوانید: علم قرائت در اسلام

 

نمایش پی نوشت ها:
1- ولد اباه، ص457.
2- در باب دستیابی وی به منصب کتابت گویند که چون یکی از شاگردان وی به نام ابومهدی عیسی بن عبدالله ترجالی به منصب قضا دست یافت، شایسته ندید استادش را در مقام عدول و شهود احضار کند؛ از این‌رو موجبات منصب کتابت وی را پدید آورد (حمیتو، ج3، صص122-123).
3- حمیتو، ج3، ص160.
4- از جمله این آثار می‌توان به متفرقات در ادب؛ کتاب الکافی فی علم القوافی؛ شرح کتاب العروض ابن السقاط، شرح التهذیب فی اختصار المدونة فی الفقه المالکی اشاره کرد (حمیتو، ج3، صص127-131).
5- ابن بری، مقدمه الدرر اللوامع فی اصل مقرأ الامام نافع، در موسوعة حمیتو، ج3، صص 133-140.
6- ولد اباه، ص460.

منبع مقاله :
فرهمند، یونس؛ (1394)، مرینیان: سیاست، جامعه و فرهنگ در مغرب سده‌های میانه، تهران: پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام، چاپ اول.