قرآن تمام زندگی دنیا را لهو و لعب می‌داند، پس چرا گفته می‌شود که آن‌را مسیری برای رسیدن به آخرت قرار دهیم؟ آیا با لهو و لعب می‌توان به مقامات معنوی آخرت رسید؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت:

1. همان‌گونه که کاربر محترم به درستی بدان اشاره کردند، قرآن کریم در چند آیه،[1] از زندگی دنیا تعبیر به لهو و لعب کرده است.[2] آنچه در مجموع از این آیات برداشت می‌شود آن است که انسان توجه داشته باشد تا تمام همت و تلاش خویش را صرف دنیا و جمع‌آوری مال و ثروت و زندگی دنیایی نکند، و از آخرت غافل نشود، بلکه دنیا را تنها وسیله‌ای قرار دهد برای رسیدن به آخرت و حیات واقعی که در حقیقت تمام دنیا با همه‌ی نعمت‌‌ها و زیبایی‌هایش در برابر آخرت مانند نوعی بازی و سرگرمی است.

یکی از معانی کلمه‌ی «لهو»، هر چیز و هر فعالیت بیهوده‏‌اى است که انسان را از کار مهم و مفیدش باز دارد، و به خود مشغول کند. بنابر این، یکى از مصادیق لهو، زندگى مادى دنیا است، براى این‌که انسان را با زرق و برق و ظاهر فریبنده‌ی خود از زندگى ابدی بازمی‌دارد، و به خود سرگرم و مشغول می‌کند.

واژه‌ی «لعب» نیز به معناى کار و یا کارهاى منظمى است، با نظم خیالى و براى غرض خیالى، مانند بازی‌هاى بچه‌گانه. زندگى دنیا همان‌طور که به اعتبارى لهو است، لعب نیز هست، براى این‌که فانى و زودگذر است، چنان‌که بازی‌ها این‌گونه‌اند. بچه‌ها و حتی بزرگ‌ترها با شور و هیجان عجیبى یک بازى را شروع می‌‏کنند، بر سر هم داد و فریاد می‌زنند و دعوا می‌کنند، با این‌که آنچه بر سر آن نزاع می‌‏کنند جز وهم و خیال چیزى نیست! در روشی مشابه، مردم بر سر مسائل دنیایی با یکدیگر می‌جنگند، با این‌‌که می‌دانند اموال، مقام‌ها، ریاست‌ها و… در برابر آخرت و نعمت‌هایش چیزى جز اوهام و خیال نیستند.[3]

لذا بیان این تعابیر، هشدار به کسانی است که زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح داده و از آخرت غافل شده‌‌اند: «أُولئِکَ الَّذینَ اشْتَرَوُا الْحَیاةَ الدُّنْیا بِالْآخِرَةِ».[4] کسانی به زندگی دنیا راضی شدند، و دل‌هایشان به مادیات آرامش یافته، و کسانى که از آیات الهی غافل شدند و امید و انتظارى به قیامت و روز دیدار الهی ندارند: «إِنَّ الَّذینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اطْمَأَنُّوا بِها وَ الَّذینَ هُمْ عَنْ آیاتِنا غافِلُونَ».[5] «الَّذینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا عَلَى الْآخِرَة وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّه…»؛^[6]همان کسانى که زندگى این دنیا را بر جهان دیگر ترجیح داده و مردم را از راه خدا باز می‌‏دارند.

قرآن به این‌گونه افراد هشدار می‌دهد که لذت‌‌ها و زیبایی‌های این دنیا در برابر آخرت ناچیز است: «قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلیل».^[7]

اما اولیای الهی و کسانی که دنیا را محلی برای رسیدن به قرب و رضوان الهی دانسته و می‌گویند: «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً …».[8] زندگی دنیا برای آنان لهو و لعب نیست؛ چرا که بشارت الهی هم در زندگى دنیا و در آخرت نصیبشان می‌شود: «لَهُم الْبُشْرى‏ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ».[9]

بنابر این، زندگی دنیا به طور مطلق لهو و لعب و بازیچه و سرگرمی نیست، بلکه بسیار هدف‌مند است: «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُون»،[10] که اگر این‌گونه بود در آیه‌ی 11 سوره‌ی جمعه، لهو در برابر نماز جمعه قرار نمی‌گرفت: «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقین»؛ زیرا اگر دقت کنیم خود نماز جمعه نیز فعالیتی در همین دنیاست.

2. از نگاه زبان‌شناسی هم باید گفت؛ بسیاری از کلمات می‌توانند معانی گوناگونی داشته باشند و این اصل را می‌توان در تمام زبان‌ها مشاهده کرد. در همین راستا، برخی از کلمات زبان عربی، در شرایط گوناگون، معانی مختلفی دارند.^[11]

با توجه به این نکته، لهو و لعب بودن دنیا که در برخی از آیات قرآن به آن اشاره شده است، در مقایسه با زندگانی جاوید آخرت است که طبیعتاً زندگی این دنیا از هیچ ارزشی برخوردار نیست،^[12] اما در خود این زندگی که تمامش هیچ ارزشی ندارد مگر، آن‌که در راه عبادت خدا صرف شود، اموری لهوی – به معنای خاص – وجود دارند که از آنها نمی‌توان در مسیر رسیدن به خدا استفاده کرد. پس بر این اساس، تمام زندگی دنیا در برابر آخرت، مانند یک لهو و لعب ارزیابی می‌شود، البته نه بدان معنا که نتوان از آن هیچ بهره‌ای برد.

برای روشن شدن مطلب، مثالی را به عرض می‌رسانیم:

در بازی‌های معمول، دو شیوه متصور است:

الف) بازی‌هایی که بدن انسان را تقویت می‌کند، جوایزی را به دنبال دارد،‌ باعث افتخار برای شهر و کشور می‌شود و… .

ب) بازی‌هایی که هیچ فایده‌ای جز سرگرمی بیهوده نداشته و ممکن است انسان را از امور مهم‌تری؛ مانند کسب دانش و ثروت و … باز دارد.

اگرچه هر دو مورد بالا بازی هستند، اما هر داور منصفی تفاوت واضح میان آنها را درمی‌یابد.

[1]. انعام، 32؛ عنکبوت، 64؛ محمد، 32؛ حدید، 20.

[2]. ر. ک: «تقدم و تأخر لهو و لعب در قرآن»، 19586؛ «زندگی دنیا بازی و سرگرمی از نگاه قرآن»، 49926.

[3]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 149، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[4]. بقره، 86.

[5]. یونس، 7.

[6]. ابراهیم 3.

[7]. نساء، 77.

[8]. بقره، 201.

[9]. یونس، 64.

[10]. مؤمنون، 115.

[11]. «معنای «تولی»»، 69086؛ «معانی مختلف کلمه لطیف»، 34563.

[12]. «تلاش برای دنیا یا آخرت»، 1821؛ «برقراری تعادل بین دنیا و آخرت»، 97016؛ «جدایی آخرت جویان از دنیاطلبان در قرآن»، 26371.