كساني كه غير الله از انبياء و اوليا را براي حاجت خويش ندا مي كنند و صدا مي زنند چه دليلي بر قدرت آنان براي اجابت ـ ولو به اذن الله ـ دارند؟ با قرآن جواب بدهيد.

براي روشن شدن مسأله «توسل» لازم است  معنا و سپس هدف از توسل تبيين و بدنبال آن ريشه قرآني توسل مورد توجه قرار گيرد:
معناي توسل: جوهري در كتاب «الصحاح» خود مي گويد: «الوسيلة ما يتقرب به الي الغير»[1] وسيله همان چيزي است كه بواسطه آن بسوي ديگران نزديك مي شود. راغب نيز مي گويد: «الوسيلة التوصل الي الشي برغبته»[2] وسيله عبارت است از رسيدن به چيزي از روي ميل و رغبت.
«توسل» نيز طلب وسيله است، و به معناي واسطه قرار دادن چيزي براي رسيدن به مطلوب و مقصود، به كار مي رود و بيشتر در مورد طلب حاجت و يا بخشش گناهان از پيشگاه الهي به وسيله انبياء و اولياء ـ عليهم السلام ـ استعمال مي شود.
مرحوم علامه طباطبايي مي فرمايد: توسل براي رسيدن انسان به حقيقت عبوديت و بندگي و درك فقر و مسكنت انسان به سوي خداوند متعال است كه درك اين حقيقت، وسيله و رابطه و مايه اتصال انسان به خدا است و عمل و علم از لوازم چنين بينشي است.[3]راغب نيز معتقد است كه «حقيقة الوسيلة الي الله تعالي مراعاة سبيله بالعلم و العبادة و تجري مكارم الشريعة»[4] حقيقت توسل به سوي خداوند چيزي جز رعايت راه خدا از طريق معرفت و بندگي و تحقق دستورات نيك شريعت نمي باشد.
هدف از توسل، تقرب به سوي خداوند از راه وسيله مي باشد كه اين وسيله اعم از اعمال نيك و اعتقادات و باورهاي صحيح و نيز انبياء و اولياء الهي مي باشد علت اين امر نيز اين است كه خداوند حكم جريان امور عالم را بر اساس نظام اسباب و مسبّبات قرار داده و براي هر چيزي سبب خاصي مادي و يا معنوي قرار داده است و راه رسيدن انسان به اهداف مادي و معنوي را، تبعيت از اين نظام تكويني قرار داده است.
براين اساس هم چنان كه در مورد نيازهاي طبيعي پاسخ اين سوال که چراانسان به دنبال وسيله مي رود؟روشن است چون سبب بودن امورطبيعي رامي داند ومتوجه است که خداوند نور خورشيد را وسيله روشنايي زمين، غذا را وسيله ي رفع گرسنگي، لباس و مسكن را وسيله نيازهاي گرما و سرما و… قرار داده است. در مسائل معنوي نيز پاسخ اين پرسش واضح است كه چرا خداوند بخشش گناهان، قضا حوائج مادي و معنوي و… را از راه اسباب معنوي خاصي قرار داده است؟ امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد:«خداوند براي رسيدن به هر حاجتي سبب قرار داد و براي هر سببي شرح و تفضيل قرار داد، و براي هر شرحي علم و آگاهي، و براي هر علمي باب و سخنگو قرار داد هر كس آن باب ناطق را بشناسد هدف را شناخته و هر كس آن را نشناسد و از غير آن طريق وارد شود، مقصد را گم نموده است، آن راه و سبب پيامبر خدا ـ صلي الله عَليهِ وَ اله و سَلَم ـ و ما اهل بيت هستيم.»[5]توسل نيز تبعيت از اين سنت الهي براي رسيدن به هدف است. هدف از توسل،‌عرض حاجت در پيشگاه الهي و درخواست از مشيت و قدرت او از رهگذر واسطه قرار دادن اولياء الهي و مقربان درگاه خداوند مي باشد، و نقش اولياء الهي در اين ميان به طور مستقل هرگز مورد توجه نيست، تا موجب شرك بشود بلكه آنان صرفاً به عنوان آبرومندان درگاه الهي كه خداوند آنان را واسطه فيض و رحمت خود قرار داده اند. در ذيل عنايت و اذن الهي مورد توجه است. و اساساً شرك در اين مورد معنا ندارد چون شرك در جايي است كه نگاه استقلالي به غير خدا بشود در حالي كه واژه «توسل» و مفهوم حقيقي آن، نفي چنين چيزي است.
بنابراين قسمت اخير سؤال (… ولو به اذن الله….) نوعي تناقض گويي است زيرا با فرض اذن و اراده الهي، سؤال از قدرت اولياء الهي، معنا نخواهد داشت، چون آنان مجرا و مظهر اراده و مشيت الهي در اين مورد مي باشند و ترديد در اين مورد در حقيقت ترديد در نفوذ قدرت الهي خواهد بود در حالي كه اراده الهي چه بدون واسطه و چه با واسطه نافذ مي باشد و خداوند انبيا و معصومين و فرشتگان را وسيله برآورده شدن حاجات مادي و معنوي ديگران قرار داده است.
قرآن كريم مسأله توسل و توجه به نظام اسباب و مسبّبات را لازمه ايمان و حركت معنوي انسان به سوي خداوند مي داند و در اين راه مسأله توسل به اسباب معنوي را به طور عام سفارش مي كند مي فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا اتقوالله و ابتغوا اليه الوسيلة…»[6]اي کساني که ايما ن آورده ايداز(مخالفت فرما ن )خدا بپرهيزيدووسيله ي براي تقرب به او بجوييد ودررا ه خدا جهاد کنيد.. يعني براي رسيدن به قرب الهي از راه تقوي و عمل صالح و ديگر وسائل،مي توان بهره جست.
 اين آيه تكامل معنوي انسان را روشنمند دانسته و راه صعود به مقام قرب الهي را در پيمودن و حصول اسباب خاص معرفي نموده است اعم از وسيله تقرب دروني مثل تقوي و عمل صالح و يا بيروني مثل اولياء الهي.در خصوص توسل به پيامبر ـ صلي الله عَليهِ وَ اله و سَلَم ـ نيز قرآن سفارش ويژه نموده است مي فرمايد: «وَلَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جآؤُكَ فَاسْتَغْفَروُا اللهَ وَ اسْتَغْفَرَلَهُمْ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوّاباً رَّحيماً»[7] (اگر آنان آن گاه که با آلوده شدن به گناه به خود ستم نموده؛ به شما رجوع نموده وطلب استغفارکنندوتونيز براي آنان استغفارکني يقينا خداوندرا توبه پذيرد ومهربان مي يابند)يعني دعاي شما را در حق آنان مستجاب مي نمايد.
در آيه قبل گرچه عنوان وسيله به طور مطلق آمده است ولي با توجه به الف و لام مقصود از وسيله رهبري الهي در هر عصر و زمان مي باشد.[8]نتيجه اين كه توسل داراي مباني  محكم قرآن و يكي از آموزه هاي اميد بخش اسلام است، كه آثار سازنده و تربيتي فراواني را به همراه دارد. در توسل نيز نقش اولياء الهي در قضاء حوائج در طول فاعليت خداو به اذن او مورد نظر است. اين مسأله مورد پذيرش همه مسلمانان است و از ميان فِرق اسلامي تنها گروه «وهابيت» به دليل عدم توجه به مباني عقلي اعتقادات و جمود فكري و سطحي نگري، با آن مخالفت نموده و آن را شرك پنداشته اند.[9] در حالي كه در صورت تفسير صحيح مسأله نه تنها توسل هماهنگ با توحيد است بلكه لازمه ي سير معنوي انسان به سوي خداست.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شيعه شناسي و پاسخ به شبهات ج1، نوشته علي اصغر رضواني، چاپ مشعر، تهران (1382).
2. آئين وهابيت، نوشته آيت الله جعفر سبحاني، دفتر تبليغات اسلامي
 
پي نوشت ها:
[1] . الصحاح الجوهري، ماده «وسل».
[2] . مفردات راغب، ماده «وسل».
[3] . طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، بيروت، موسسة اعلمي، 1411، ج5، ص 335.
[4] . راغب اصفهاني، مفردات ص 871، ماده «وسل».
[5] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، موسسة الوفاء، ج2، ص 90 و ج2، ص 168.
[6] مائده/35
[7] . النسآء/ 68.
[8] . نقي پور، ولي الله، بررسي شخصيت اهل بيت در قرآن، مركز آموزشي مديرت دولتي، چاپ اول، 1377، ص 126.
[9] . ر.ك: فقيهي، علي اصغر، وهابيان، ص 103.