لائيزم يعني چه؟ وتفاوت آن با سکولاريسم در چيست ؟

واژه لائيك (Laic) به معناي «جدا از دين» يا «دين جدا» و واژه لائيزم يا لائيسيزم (Laicism) به معناي دين جداگري يا دين جدائي و واژه لائيتي آن به معناي عامه مردم، مردم غير روحاني و مردم ساده است.[1]در اكثر فرهنگ هاي تخصصي واژه لائيسيزم به معناي يكسان و يا دست كم بسيار نزديك به سكولاريسم به كار رفته است.
برخي جامعه شناسان ميان «لائيك و سكولار » فرق نهاده و بر اين عقيده اند كه: لائيك وصف حكومت در جامعه اي است كه فرهنگ عمومي، سكولاريزه (سكولار سازي) نشده و دين در آن داراي جايگاه بوده و مورد احترام و اهتمام است؛ اما با توجه به اينكه حكومت بر اساس موازين ديني، حكم نمي كند، ميان نظام سياسي حاكم و باور ديني مردم، تعارض و تنازع پيش مي آيد؛ ولي سكولار وصف حكومت در جامعه اي است كه فرهنگ عمومي آن نيز سكولار سازي شده و مردم باورهاي ديني را در امور زندگي دنيا دخالت نمي دهند و در نتيجه ميان حكومت و باور ديني مردم ناسازگاري وجود ندارد.[2]بر اين اساس ايشان لائيسيزم را «جدائي دين از سياست» و سكولاريسم را «جدائي دين از دنيا» مي دانند. در مقابل بسياري از محققان به جهت شباهت هاي فوق العاده اين دو واژه آنها را معادل هم شمرده اند.
اين تعبير (لائيسيزم) در زبان فرانسه گاهي به همان معناي جدائي دين از دنيا به كار مي رود ولي تعبير سكولاريسم در زبان انگليسي دلالتي مشخص تر دارد؛ كه به اجمال مي توان گفت: فرايندي است كه طي آن وجدان ديني، فعاليت هاي ديني و نهادهاي ديني، اعتبار و اهميت اجتماعي خود را از دست مي دهند و اين بدان معناست كه دين در عملكرد نظام اجتماعي به حاشيه رانده شده و كاركردهاي اساسي در عملكرد جامعه با خارج شدن از زير نفوذ و نظارت عواملي كه اختصاصاً به امور ماوراء طبيعي عنايت دارند، عقلاني و بشري مي گردد.[3]اين واژه ها (لائيسيزم و سكولاريسم) به پديده هاي هم بسته اي اشاره دارد كه طيف گسترده اي را در بر مي گيرد، وجه مشترك همه اين پديده ها عبارت است از توسل هر چه كمتر به توضيح و تبيين هاي ماوراء طبيعي، توسل هر چه كمتر به منابعي كه براي تأمين اهداف ماوراء طبيعي به كار مي آيد، و حمايت هر چه كمتر از اعمال يا فعاليت هائي كه رابطه با قواي ماوراء طبيعي، يا اتكاي به اين نيروها را تشويق و تبليغ مي كند.
در هر حال حتي اگر بر اساس نظر نخست لائيسيزم را متفاوت با سكولاريسم بدانيم، وجه تفاوت اين دو واژه در همان حد است كه بيان شد؛ اما در عين حال شباهت هاي فراوان و غير قابل انكار اين دو واژه تا جائي است كه گاهي به جاي هم و به يك معنا به كار مي روند؛ البته توجه به اين نكته لازم است كه واژه لائيسيزم براي فرانسوي زبانان و در فرهنگ فرانسوي و واژه سكولاريسم براي انگليسي زبانان و در فرهنگ انگليسي آشناست و هر كدام در زبان فرهنگ خود، تقريباً گوياي معناي جدانگاري دين و دنياست.
به علت اين هم معنائي، معمولاً در منابع دين پژوهي، جامعه شناسي دين و جامعه شناسي به بررسي مباني تاريخچه و عوامل و آثار و ويژگي هاي آنها با عنوان «سكولاريسم» مي پردازند.
 
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر :
1. عبدالحسين خسرو پناه، كلام جديد، قم، مركز مطالعات و پژوهشهاي فرهنگي حوزه، چاپ اول، 1379، گفتار نهم.
2. كتاب نقد، شماره اول (ويژه سكولاريسم).
3. علي رباني گلپايگاني، نقد مباني سكولاريسم، قم، مركز مديريت حوزه علميه قم، چاپ اول، 1382.
 
پي نوشت ها:
[1] . داريوش آشوري، فرهنگ علوم انساني، تهران، نشر مركز، 1376.
[2] . ژان پل ويلم، جامعه شناسي اديان، ترجمه عبد الرحيم گواهي، صص 141 ـ 144، تهران، انتشاراتي تبيان، 1377.
[3] . براين. ر. ويلسون، مقاله جداانگاري دين و دنيا از دائرة المعارف دين، ويراسته ميرچا الياده، ترجمه مرتضي اسعدي زير نظر بهاء الدين خرمشاهي، فرهنگ دين، صص 126 ـ 129، تهران، طرح نو، 1374.