شکل خاصی از دین بودایی می‌باشد که در تبّت روج داشته و از آنجا به مغولستان، منچوری و چین نیز راه پیدا کرد. لامائیسم (Lamaism)، به سازمان دین بودایی معمول در تبّت با سلسله مراتب خاص آن نیز گفته می‌شود که این سازمان از قرن 15 میلادی و از زمان اصلاحات تسونگ خاپا (Tsongkhapa) و حکومت دنیوی دالایی لاماها (Dalai Lama) در قرن 17 میلادی تا استقرار حکومت کمونیستی در آن کشور ادامه داشته است. لاما (Lama)، عنوان احترام روحانیان و راهبان بودایی است که در دیرها و صومعه‌ها به تعلیم شرعیات و اصول دین بودایی مشغول بوده و می‌باشند. در رأس صومعه‌ها و دیرها، لاماهای تجسّد و حلول بوداها می‌باشند. پیدا کردن جانشینی برای لامای متوفی که خود تجسد و حلول یکی از بوداها بوده، طبق رسوم و سنن خاصی انجام می‌گیرد. در سال 749 میلادی نخستین صومعه‌ی مهم بودایی در تبّت بنا شده و راهبان بودایی از هند به این صومعه دعوت شدند. بدین ترتیب نخستین سلسله‌ی رهبانیت تبّت به نام نی ینگماپا (Nyingmapa) به وجود آمده و راهبان هندی شروع به ترجمه‌ی کتب بودایی به زبان تبّتی کردند. از آغاز قرن نهم میلادی، راهبان بودایی در تشکیلات دولتی راه یافته و در قرن یازده میلادی، طریقت‌های دیگر بودایی با صومعه‌ها و دیرهای خاصی وارد تبّت شده و کتاب‌های بیشتری در اصول دین بودایی از زبان سانسکریت ترجمه شدند. در سال 1270 میلادی نیز پاک پا (Pak Pa)، لامای طریقت ساکیاپا (Sakyapa) به دستور قوبلای قاآن (Qublay Qaan)، امپراتور مغول چین، فرمانروای تبّت شد. از طریقت‌های مهم لامائیسم، می‌توان به طریقت کادامپا (Kadampa) که توسط آتیشا (Atisha) و شاگردش برم – استون (Brom-Ston) به وجود آمده، اشاره کرد که صومعه‌ی آن در شمال شرقی شهر لهاسا (Lhasa) پایتخت تبّت قرار داشت. این مذهب در قرن 15 میلادی در طریقت مهم‌تری به نام گلوگ (Gelug) یا گلوگپا (Gelugpa) (24) جذب گردید که از مقتدرترین طریقت‌های مذهبی تبّت در طریقت دالایی لاما و پانچن لاما (Panchen Lama) بود. طریقت گلوگپا را فردی به نام تسونگک هاپاکه مردی متبحر بود، تأسیس کرد. وی تجرد رهبانی را تنها طریقه‌ی شروع زندگی دینی و روحانی دانسته و صومعه‌ای به نام گاندن (Ganden) بنا کرد. شاگردان وی نیز دو صومعه در بیرون شهر لهاسا به نام‌های درپونگ (Drepung) و سرا (Sera) بنا نهادند که هر سه صومعه، مرکز طریقت گلوگپا شدند. لاماهای گلوگپا در میان اروپاییان به زردکلاهان شهرت داشتند. پس از مرگ گنتون دروپا (Gentun Drupa) (1391 – 1474م) که یکی از سازمان دهندگان بزرگ طریقت گلوگپا بوده و بعدها وی را نخستین دالایی لاما به شمار آوردند، جانشین وی نیز به طریق یافتن نوزادی که در همان سالِ مرگ دالایی لاما به دنیا آمده و به عنوان تولد جدید وی شناخته شده نیز تعیین شد. این روش را خود گنتون دروپا در یافتن جانشین برای راهب بزرگ صومعه‌ی گاندن که در سال 1438 میلادی مرده بود، رواج داد. سابقه‌ی این نوع انتخاب حداقل به قرن 13 میلادی می‌رسد که به ظاهر ترکیبی است از دو اعتقاد دین بودایی که اولی تجلی یکی از موجودات الهی در وجود یکی از علمای دینی بوده و دیگری عقیده‌ی تولدی دیگر یا تولدی جدید می‌باشد. اعتقاد نخستین، خاص دین بودایی هند بوده و اعتقاد دوم در همه‌ی شاخه‌های دین بودایی وجود دارد. پس از مرگ گنتون دروپا، جانشین وی به طریق مذکور پیدا شده و از آن پس نیز پیدا کردن جانشین تجسدی و حلولی دالایی لاما در سال مرگ وی در میان نوزادان آن سال، رسم آئین بودایی تبّت شد. بنابراین صومعه‌ی درپونگ، مرکز دالایی لاما و صومعه‌ی تاشیلون پو (Tashi Lhumpo) مرکز پانچن لاما شد. تبّتی‌ها دالایی لاما را با لقب فاتح گرانبها و پانچن لاما را با لقب حکیم گرانبها می‌خوانند. چهاردهمین دالایی لاما در سال 1935 میلادی متولد شد و در سال 1940 تاجگذاری کرده، در سال 1950 میلادی قدرت را به دست گرفت و در آوریل سال 1959 از دست چین کمونیست به هندوستان گریخت. مذهب بودایی تبّتی به طور کلی همان تکامل یافته‌ی بودایی ماهایانا (Mahayana) می‌باشد که شامل عقاید و اعمال تانترائی (Tantrai) بوده و همچنین با عقاید قدیم بومی تبّتی یا بون (Bun) در هم آمیخته است. فکر سلطنت الهی و ملکوتی آئین بون به اعتقاد لاماهای متجسّد تبدیل شده و کاهنان قدیم بون به صورت فالگیران و طالع بینان بودایی جلوه‌گر شدند. خدایان قدیم تبّت در خدمت دین بودایی درآمده و برای آنها نیازها و قربانی‌هایی تقدیم می‌گردد. اعمال دینی نیز از قبیل مطالعه‌ی کتب دینی، مراقبت، تفکر، ریاضت و دستورهای اخلاقی، همه بودایی بوده و اثر آن در روحیه‌ی متین مردم تبّت آشکار می‌باشد.
منبع مقاله :
معصومی، غلامرضا؛ (1388) دایره المعارف اساطیر و آیین های باستانی جهان جلد اول، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر؛ چاپ اول.