لطفاً درباره مذهب مولانا و ديدگاه عرفاني او توضيحاتي را بفرمائيد!

مولوي را مي توان از دو ديدگاه در نظر گرفت و مورد بررسي قرار داد، يكي ديدگاه عرفاني او و ديگري چهره فردي او. همچنانكه استاد شهيد مرتضي مطهري(رحمه الله) مي گويد: بسياري از اهل تحقيق آنجا كه شعر مي سروده اند افكار علمي و فلسفي خود را كنار گذاشته، تخيلات لطيف را جامه اي زيبا از شعر پوشانيده اند. به عبارت ديگر به زبان اهل ادب سخن گفته اند نه زبان اهل فلسفه.[1]چهره فردي مولوي: كليه كساني كه مولوي را شرح كرده اند و از علاقمندان مولوي بوده اند تصريح كرده اند كه مولوي سني صوفي اشعري است و در مثنوي هم معتزله را باطل شمرده و از اشعري جانبداري كرده است. زيرا اشعري به حسن خود اكتفا نمي كند و حق بين است.[2]طبق اين ديدگاه مولوي فردي سني و متعصب است و نمي توان به علت اينكه مولوي اشعاري در مورد حضرت علي-عليه السلام- و يا حديث «من كنت مولاه فهذا علي مولاه» را در كتاب خود آورده است و يا در مورد امام حسن و امام حسين-عليهما السلام- شعري سروده است، او را شيعه دانست همچنانكه جلال الدين همايي چنين تلاشي دارد.[3] زيرا تمامي مورخان شيعه و سني ماجراي جنگ حضرت علي(عليه السلام) و عمرو بن عبدود را نقل كرده اند و قضيه غدير خم را 110 صحابي و 84 تابعي و 360 نفر از علماي اسلامي ذكر كرده اند. و نمي توان گفت همه اينها شيعه هستند.[4]علاوه بر اين مولوي در اشعار خود اموري را مطرح كرده است كه با افكار شيعه معارضه دارد مثلا ابوبكر و عمر و عثمان را مقدم بر حضرت علي-عليه السلام- دانسته است.[5]و حتي در حديث سفينه كه شيعه و سني آن را نقل كرده اند، دخل و تصرف نموده و به جاي كلمه «اهل بيتي» كلمه «امتي» را قرار داده است.[6]بنابراين با توجه به اشعار مولوي مي توان دريافت كه او يك سني خالي از تعصّب نبوده است زيرا در جاي جاي كتابش از هر راهي كه توانسته است با اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) و شيعيان وي عداوت و دشمني كرده است، و چون در خود حضرت علي(عليه السلام) عيبي پيدا نكرده است لذا كوشيده است با نسبت دادن كفر، به جناب ابوطالب پدر آن بزرگوار دشمني خود را آشكار سازد.[7]مرحوم محمد تقي جعفري در مورد مولوي مي گويد: اين مرد نه دعواي الوهيت داشته است و نه ادعاي پيامبري بلكه در موارد فراواني در مثنوي اعتراف به در راه بودن خود مي كند به همين جهت نمي توان گفت: جلال الدين معصوم بوده است.[8]بنابراين از جمع بندي اين نظرات چنين بدست مي آيد كه مولوي سني متعصب اشعري بوده است و به طبع عقايد اهل سنت را داشته است. و نمي توان او را شيعه معرفي كرد.
چهره عرفاني مولوي: مولوي در اثر ملاقاتي كه با شمس تبريزي پيدا كرد، دچار انقلاب روحي مي شود و همين انقلاب روحي باعث پديد آمدن اشعاري نغز او مي گردد، اين حالت عرفاني اوست كه بسياري از اهل معنا را به سوي خود جذب كرده است. و عرفان حد و مرزي نمي شناسد. از اين جهت وقتي مولوي مذهب عرفاني خود را معرفي مي كند مي گويد:
مذهب عاشق ز مذهبها جداست
عاشقان را مذهب و ملت خداست[9]و در جاي ديگر مي گويد:
چون كه بي رنگي اسير رنگ شد
موسي با موسي در جنگ شد
چون بي رنگي رسي كان داشتي
موسي و فرعون دارند آشتي[10]از اين جهت بين عرفا حد و مرزي وجود ندارد و در تمام مكتبهاي عرفاني جهان اصول مشتركي از قبيل وحدت وجود، شهود، فنا، رياضت يافت مي شود.[11]از اين ديدگاه هر كسي كه از زلال پاك عرفان بهره اي گرفته باشد، احساس مي كند مولوي او را به آن سرچشمه رهنمون گشته و از اين جهت مجذوب او مي شود.
علامه محمد تقي جعفري مي فرمايد: اين كتاب داراي سرمايه كلاني از معارف گوناگون انساني بوده و اختلاف مطالب از حيث تنوع و عمق به قدري زياد است كه يك تفسير و تحليل و نقد همه جانبه درباره آنها فوق العاده دشوار است.[12]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. عرفان و تصوف، داود الهامي ص 352.
2. تفسير و نقد و تحليل مثنوي جلال الدين محمد بلخي، محمد تقي جعفري.
3. جلال الدين همايي، مولوي نامه.
4. عرفان نظري، سيد يحيي يثربي.
5. همبستگي ميان تصوف و تشيع، هاشم معروف الحسني (الملة بين التصوف و التشيع، هاشم معروف الحسني).

پي نوشت ها:
[1] مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، ج 1، ص 432.
[2] الهامي، داود، عرفان و تصوف، انتشارات مكتب اسلام، ص 352.
[3] همان، ص 326.
[4] همان، ص 330.
[5] همان، ص 332 و مثنوي معنوي، ج 2، ص 134
[6] همان، ص 336  و مثنوي معنوي، ج 4، ص 353
[7] همان، ص 340، و مثنوي معنوي، ج 6، ص 561.
[8] جعفري، محمد تقي، تفسير و نقد و تحليل مثنوي، انتشارات اسلامي، ج 1، ص 30.
[9] مثنوي معنوي، ج 4، ص 425 به نقل از عرفان و تصوف، ص 352
[10] همان، ج 1، ص 9
[11] يحي يثربي، عرفان نظري، ص 48ـ38
[12] جعفري، محمد تقي، تفسير و نقد و تحليل مثنوي، ج 1، ص 31