پيام امام رضا (ع) به عبدالعظيم حسني درباره شيعيان
 

يکي از بزرگترين مشکلات شيعيان و بلکه مسلمين در طول تاريخ، رقابت ها و تعارض هاي درون گروهي است که منجر به ايجاد تفرقه شده است. اين نقطه ضعف بزرگ، همواره موارد توجه دشمنان اين دين هم قرار گرفته و از هر ابزاري براي تقويت آن بهره برده اند. سياست مشهور انگليسي «تفرقه بينداز و حکومت کن»، هنوز از مهم ترين ابزار استيلاي کشورهاي استعمارگر (با عنوان آشناي کشورهاي غربي) بر کشورهاي جهان سوم است؛ کشورهايي که بخش عمده اي از آنها را کشورهاي اسلامي تشکيل مي دهد و با توجه به وجود توصيه هاي متعدد مذهبي مبني بر اتحاد، افتادن در چنين گردابي، آنها را مستحق عنوان « کشورهاي سلطه پذير» مي کند. يکي از مهم ترين، زيباترين و بنيادي ترين توصيه ها براي حفظ وحدت در ميان مسلمين را مي توان در پيام کوتاه، اما پرمحتوايي يافت که حضرت امام رضا(ع) به حضرت عبدالعظيم حسني و خطاب به شيعيان صادر فرموده اند. اين پيام که محتواي آن انطباق قابل توجهي با آيات و مفاهيم قرآني دارد، مي تواند راهنماي دقيق و البته تنذيري شديد براي آناني باشد که حرکت در راه معصومين عليهم السلام را سرلوحه کار خود قرار داده و اعتلاي نام اسلام و برپايي مجدد تمدن عظيم و الهي اسلام را به عنوان هدفي جدي در زندگي برگزيده اند. هر بخش کوتاهي از اين پيام عميق، توصيه اي مهم به دوستداران اهل بيت (ع) را در خود جا داده است. «اجتناب از شيطان»، «راست گويي»، « امانت داري»، «سخن گفتن بجا»، «دوري از تفرقه» و «اطاعت از ولي امر» را مي توان به عنوان محورهاي اصلي اين پيام ارزيابي کرد. هر چند ژرف کاوي پيام مي تواند مفاهيم عميق و پنهان تري را پيش روي محققين بگشايد؛ مثلاً تعمق در اين نکته که امام (به عنوان ولي امر مسلمين)، در ابلاغ سلام به پيروانش پيش دستي کرده، مي تواند زمينه بحث هاي متعددي در خصوص رعايت اخلاق شود؛ بحث هايي همچون «دوري از تکبر»، «توجه به امور يکديگر»، «اهميت سلام».
نکته بسيار ارزشمند در اين پيام ها، انطباق جدي آن با مفاهيم و آيات قرآني است که در اين مقاله نيز سعي شده تا اين بعد از پيام مورد توجه بيشتري قرار گيرد. البته آنچه در اين مقال عنوان شده، مروري کوتاه و گذراست و قطعاً بررسي مفصل اين مطلب، مقالات متعدد و طولاني تري را مي طلبد.

پيامي براي هميشه تاريخ
 

« يا عبدالعظيم ابلغ عني اوليائي السلام و قل لهم ان لايجعلوا للشيطان علي انفسهم سبيلا و مرهم بالصدق في الحديث و اداء الامانة و مرهم بالسکوت و ترک الجدال فيما لايعنيهم و اقبال بعضهم علي بعض والمزاورة فان ذلک قربة الي و لايشغلوا انفسهم بتمزيق بعضهم بعضا فاني اليت علي نفسي انه من فعل ذلک و أسخط وليا من اوليائي دعوت الله ليعذبه في الدنيا اشد العذاب و کان في الاخرة من الخاسرين و عرفهم ان اله قد غفر لمحسنهم و تجاوز عن مسيئهم الا من اشرک بي او اذي وليا من اوليائي او اضمر له سواءافان الله لا يغفر له حتي يرجع عنه فان رجع عنه و الا نزع روح الايمان عن قلبه و خرج عن ولايتي و لم يکن له نصيب في و لايتنا و اعوذ بالله من ذلک» (1)
« اي عبدالعظيم از سوي من به يارانم سلام برسان و به ايشان بگو که شيطان را به خود راه ندهند و به آنان فرمان ده به راستي در گفتار و اداي امانت و آنها را فرمان ده در آنچه به کارشان نمي آيد، خاموشي ورزند و ستيزه جويي کنار نهند و به يکديگر روي آورند و به ديدار هم روند که موجب نزديک شدن به من است و به در افتادن با يکديگر خود را مشغول نسازند که من با خود عهد کرده ام هر که چنين کند و ياري از ياران مرا به خشم آورد از خدا بخواهم در دنيا سخت ترين عذاب را بدو رساند و در آخرت در شمار زيانکاران باشد و ايشان را آگاه ساز که خداوند نيکوکار آنها را خواهد بخشيد و از بدکارشان درخواهد گذشت مگر کسي که به خدا شرک ورزيده يا دوستي از دوستان مرا بيازارد يا بد خواهي او به دل گيرد که اگر چنين کند خداوند او را نبخشايد تا از اين انديشه بد بازنگردد، اگر بازگشت (چه بهتر) وگرنه روح ايمان از دلش رخت بربندد و از ولايت من بيرون رود و او را از ولايت ما بهره اي نخواهد بود و از اين سرنوشت بد به خدا پناه مي برم.»

همپاي اطاعت از خدا
 

شايد بتوان مهم ترين پيام موجود در اين پيام را «لزوم اطاعت از ولي امر» دانست. نکته اي که در هيچ جاي پيام به صورت شفاف بيان نشده، اما فحواي پيام به خوبي بيانگر آن است. چرا که اولين نتيجه منطقي دستورات امام رضا (ع) خطاب به پيروان، انتظار ايشان از اطاعت و رعايت آن توسط مؤمنين است. ضمن آنکه در بخش هاي متعددي از اين پيام، اين اطاعت را مشمول رحمت و تخطي از آن را مستوجب عذاب تلقي کرده اند. اين روي کرد را در قرآن نيز مي توان به وضوح مشاهده کرد. در آيات متعددي از قرآن، اطاعت از ولي امر در کنار اطاعت خدا (2) و تقواي الهي (3) قرار گرفته و حتي به عنوان شرط ايمان تعيين شده است(4). اين نوع اطاعت است که در قرآن مستوجب رحمت الهي برشمرده شده است. (5) نکته مهم در اين ميان آن است که قرآن تاکيد دارد که عدم تبعيت از اصل «اطاعت از ولي امر»، تاثيري در ولايت و جايگاه وي نداشته (6) و نتيجه نامطلوب آن متوجه خود مردم خواهد شد. (7) اين اصل به قدري از اهميت برخوردار است که شرط قبولي ديگر طاعات و عبادات مومنين قرار گرفته است. (8)

وحدت، اصل پيروزي
 

دومين محور اصلي اين پيام که بخش عمده اي از آن را نيز به خود اختصاص داده است، دوري از تنازع و درگيري داخلي و حفظ وحدت است. اهميت اين موضوع به حدي است که امام رئوف، از خدا براي کساني که چنين اصلي را زير پا بگذارند، طلب عذاب دنيا و آخرت کرده است.
آيات قرآني نيز بارها همين موضوع را به مسلمين يادآوري کرده و اختلافات دروني را منشأ نابودي عظمت و توان آنان بيان کرده است. (9) توجه به اين امر ضروري است که هر چند ممکن است بروز اختلاف بين مردم، امري عادي، معمولي و حتي روزمره تلقي شود، اما مهم آن است که چنين اختلافاتي بلافاصله و از راه درست خود رفع شود و اجازه گسترش و تعميق آن و تبديل شدنش به يک درگيري داخلي داده نشود. قرآن علت وقوع اين اختلافات ظاهري را در اموري مبنايي تر مي داند (10) و راه برون رفت از اين تهديد را نيز، ارجاع اختلافات مومنين به همان اولياي امر معرفي کرده است و اين شيوه را بهترين روش دانسته است. (11) با رعايت و اهتمام به چنين اصولي است که مومنين به برادراني تبديل مي شوند که مشمول رحمت الهي قرار گرفته اند (12) و خيرخواهي يکديگر را سرلوحه کار خويش قرار مي دهند. (13)
اما اين تبعيت از دستورات امام (ع) هميشه وجود ندارد. اينجاست که امام رضا (ع) اخطار مي کند که اگر طريقي ديگر توسط افراد انتخاب شود که موجب ايجاد، ابفا يا تشديد تنازع ميان مسلمين شود، مورد نفرين حضرت قرار خواهند گرفت؛ نفريني که عذاب سخت دنيا و خسران آخرت را به همراه خواهد داشت. (14) اين همان عذاب مهيني است که خداوند در قرآن کريم نيز به آن اشاره کرده و آن را عاقبت کساني دانسته که خدا و رسولش را بيازارند. (15)

همچون شرک
 

يکي ديگر از مهم ترين محورهاي موجود در پيام امام رضا (ع) به شيعيان، انذاري است که ايشان نسبت به آزار شيعيان داده اند. حضرت، اين آزار رساني را (حتي اگر درحد به دل گرفتن بدخواهي فردي از آنان باشد) غير قابل بخشش توسط خداوند عنوان مي کند. اهميت اين موضوع وقتي بيشتر نمايان مي شود که بدانيم طبق نص آيه قرآن، خدا وعده داده که امکان بخشش هر گناهي وجود دارد و تنها مواردي که استثنا شده، شرک به خداوند و گناهاني همپاي آن است. خداوند در قرآن مي فرمايد که خدا شرک به خود را نمي بخشايد و هر آنچه «کمتر از آن» باشد را براي کساني که بخواهد، خواهد بخشيد. (16)
پس عجيب نيست اگر اين گناه بزرگ باعث خروج روح ايمان از دل و بيرون رفتن از ولايت معصومين (ع) شود.
البته تنها راه رفع اين گناه، توبه است؛ توبه اي که بتواند فرد را به دايره ولايت الهي بازگرداند و انسان را از ظلمات گناه به نور رحمت و مغفرت الهي بازگرداند. (17)

سلامي از ولي
 

هر چند که سلام امام رضا (ع) به شيعيان، در ابتداي اين پيام است، اما اين سلام مربوط به «اوليا»ي آن حضرت است. آنچه اين پيام درصدد برحذر داشتن شيعيان از آن است، خروج از همين دايره اطاعت و ولايت است. اما آنان که در اين عهد باقي اند، اعمال بدي که از روي جهالت انجام داده اند اصلاح و گناهاني که از روي غفلت انجام داده و از آن توبه کرده اند، بخشيده خواهد شد، به چنين افرادي است که رسيدن به رستگاري وعده داده است. (18)
و سلام، همان قول پروردگار مهربان (19) تقديم همين ياران واقعي اوليا الله شده؛ سلامي که به دستور خداست و مژده دهنده رحمت الهي و بخشش جهالت ها (20)؛ سلامي که تحيت بهشتيان به يکديگر در بهشت است (21).

پي نوشت ها :
 

1- بحارالانوار- جلد 71- صفحه 231.
2- اطيعوا الله و اطيعوا الرسول (تغابن /12)- (مائده/92)- (نور/54)- (محمد/33)- (نساء/آيه 59)
3- فاتقواالله و اطيعون (شعراء/ 108، 110، 126، 131، 144، 150، 163، 179)- (زخرف /63)- (آل عمران/50)
4- واطيعوا الله و رسوله ان کنتم مومنين (انفال/1)
5- واطيعواالله والرسول لعلکم ترحمون (آل عمران/132)
6- واطيعوالله و اطيعوالرسول فان توليتم فانما علي رسولنا البلاغ المبين (تغابن/12)
7- اطيعواالله و اطيعواالرسول فان تولوا فانما عليه ماحمل و عليکم ما حملتم (نور/54)
8- يا ايها الذين آمنوا اطيعوالله و اطيعوا الرسول و لاتبطلوا اعمالکم (محمد/33).
9- و اطيعواالله و رسوله و لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحکم (انفال/46)
10- فاتقوالله و اصلحوا ذات بينکم و اطيعوا الله و رسوله ان کنتم مومنين (انفال/1)
11- يا ايها الذين امنوا اطيعواالله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منکم فان تنازعتم في شيء فردوه الي الله و الرسول ان کنتم تومنون بالله و اليوم الاخر ذلک خير و احسن تاويلا (نساء/59)
12- انما المومنون اخوة فاصلحوا بين اخويکم و اتقوالله لعلکم ترحمون (حجرات/ 10)
13- والذين جاووا من بعدهم يقولون ربنا اغفرلنا و لاخواننا الذين سبقونا بالايمان و لا تجعل في قلوبنا غلا للذين آمنوا (حشر/10)
14- و من يشاقق الرسول من بعد ما تبين له الهدي و يتبع غير سبيل المومنين نوله ما تولي و نصله جهنم و ساءت مصيرا (نساء/ 115)
15-ان الذين يوذون الله و رسوله لعنهم الله في الدنيا و الاخرة و اعد لهم عذابا مهينا (احزاب/57)
16- ان الله لا يغفر ان يشرک به و يغفر ما دون ذلک لمن يشاء (نساء/48و116)
17- الله ولي الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات الي النور (بقره/257)
18- يصلح لکم اعمالکم و يغفر لکم ذنوبکم و من يطع الله و رسوله فقد فاز فوزا عظيما (احزاب/71).
19- سلام قولا من رب رحيم (يس/58)
20- و اذ جاءک الذين يومنون باياتنا فقل سلام عليکم کتب ربکم علي نفسه الرحمة انه من عمل منکم سوءا بجهالة ثم تاب من بعده و اصلح فانه غفور الرحيم (انعام/54)
21- و ادخل الذين امنوا و عملوا الصالحات جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها باذن ربهم تحيتهم فيها سلام (ابراهيم/23)
 

منبع:نشريه آيه ويژه نامه دين و فرهنگ آبان 89