ما چه كار كنيم كه در زندگي در تمامي زمينه ها چه اخلاقي، چه اجتماعي، چه امورات ديني و… دچار افراط و تفريط نشويم؟

و همچنين ما شما (مسلمين) را يك امت ميانه رو قرار داديم تا شما گواه براي مردم باشيد و پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ هم بر شما گواه است»«و كذلك جعلناكم امة وسطا لتكونوا شهداء علي الناس و يكون الرسول عليكم شهيدا[1]»
مقصود از اعتدال قرار گرفتن هر چيزي سر جاي خويش مي باشد تا توازن رعايت شود.
چون اصلي ترين عامل افراط و تفريط، جهل و به كار نبستن عقل و خرد است پس تنها راه ورود به زندگي معتدل، كمك گرفتن از چراغ عقل مي باشد. اگر مشعل عقل و انديشه بطور كامل بر وجود انسان پرتو افشاني كند همه ابعاد و زواياي كارها و وسائل را روشن مي كند و هر كاري در جاي خود انجام مي گيرد و چنين قدرت تعقل و اعتدالي از افراط و تفريط جلوگيري مي كند. از همين روست كه مولاي عاقلان ـ حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرموده اند: «جاهل را يا افراط كار مي بيني يا تفريط كار»[2] و اين تنها عاقلانند كه در صراط مستقيم زندگي مي كنند.
ولي عقل هم به دو دليل ناكارآمد مي شود و گاهيً راهنماي خوبي نيست.
اول: نفوذ و قدرت يافتن قواي نفساني در انسان و همچنين آداب و رسوم غلط جامعه.
دوم: ناتواني عقل در حل برخي مشكلات.
اگر هوي و هوس و لجن زار محيط بگذارد،‌ عقل افراد اجتماع مي تواند در كمال اعتدال به رشد خود برسد و هر انساني كه در نتيجه اعتدال روحي دل پاكي به دست آورد دعا و مناجات او تا پيشگاه الهي پيش خواهد رفت.[3] ولي افسوس كه عقل نيز گرفتار نفس مي شود و چراغ هدايتش كم فروغ مي گردد پس بايد چيزي يافت تا به كمك عقل بشتابد و چراغش را برافروزد.
دين به عقل كمك مي رساند و او را هدايت مي‌كند. وجود قرآن و معصومين ـ عليهم السلام ـ در زمين نعمتي بزرگ است براي حفظ حيات و اعتدال. حضرت امام علي ـ عليه السلام ـ فرموده اند: «ما حصار حد وسط هستيم كه عقب ماندگان بايد سرعت گيرند تا به ما برسند و جلوافتادگان بايد به سوي ما بازگردند.»[4]پس براي ساختن زندگي جدايي از افراط و تفريط بايد از عقل و شرع كمك گرفت ولي به عنوان راه حل هاي محسوس تر پيشنهادهاي زير ارائه مي شود.
1. اگر قادريد، از دوستي با افراد تندرو يا اهمال كار دوري كنيد و به جاي آن با افراد نرمال و متوازن از لحاظ اخلاقي و اجتماعي معاشرت كنيد. ولي اگر توان اين كار را نداريد و مجبور به رفت و آمد با انواع آدمها هستيد سعي كنيد در رفتار و گفتار دوستانتان انديشه كنيد و افراط و تفريط هاي آنان را براي خودتان مشخص نماييد تا گرفتار تقليد ناآگاهانه نشويد و اگر توانستيد آنها را هم آگاه كنيد.
2. تا مي توانيد نظرات دين مقدس اسلام را در باب اخلاق، اجتماع و جامعه، عبادت و… مطالعه كنيد و روي آن فكر كنيد تا به صورت منطقي و مستدل درآوريد.
3. حفظ اعتدال در زندگي مشكل، اما ممكن است و نياز به تمرين، مداومت و گذشت زمان دارد تا تبديل به يك عادت شود و هر كجا از حد اعتدال خارج شديد سريع برگرديد.
4. براي هر كاري كه مي كنيد يا حرفي كه مي زنيد بايد استدلال عقلي و منطقي معقول داشته باشيد. پس هر شب موقع خوابيدن كلاه خود را قاضي كنيد و از خود حساب كشي كنيد و اگر روزي بدون افراط و تفريط داشتيد خود را تشويق كنيد و اگر ضعفهايي بود تصميم قاطع براي رفع آن بگيريد.
5. محيط اطرافتان را منظم نگه داريد. محيط بيروني، اتاق خواب، منزل و مدرسه اگر نامتوازن و بي نظم باشند بر روحيه انسان تاثير نامطلوبي مي گذارند. بي نظمي بيروني بر بي نظمي دروني اثر مي گذارد و آنرا تشديد مي كند.
6. سعي كنيد در انتخاب «الگوهاي» زندگي دقت كنيد. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ بهترين الگوها براي يك زندگي معتدل هستند. تا مي توانيد تاريخ و سيره زندگي آنان را بخوانيد تا جنبه هاي فردي و اجتماعي اين بزرگواران برايتان مجسم شود و هميشه جلوي چشمتان قرار گيرد.
نتيجه گيري: اصلي ترين و تنها ترين روش بدست آوردن يك زندگي بر پايه اعتدال، تعقل و بر پايه شرع است.
 
پي نوشت ها:
[1] . سوره بقره، آية 143.
[2] . نهج البلاغه، انتشارات پارسايان، 1379، حكمت 70.
[3] . جعفري، محمد تقي، شرح مثنوي معنوي، انتشارات اسلامي، چاپ دهم، 1368، ج7، ص292، و ص 604.
[4] . نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، انتشارات پارسايان، چاپ اول، 1371، حكمت 109.