پس از گذشت بيش از دو دهه كه همة دست اندركاران نظام جمهوري اسلامي تلاش فراواني در جهت رشد فضيلتهاي معنوي، حاكم گردانيدن ارزشها و باورهاي ديني در نسل جديد و جلوگيري از تهاجم فرهنگي انجام دادهاند، باز هم شاهد كم فروغ شدن برخي ارزشهاي ديني، رواج فساد و فحشاء و بيبند و باري درميان جوانان و نوجوانان و گرايش به استفاده از فيلمهاي مستهجن در جامعه هستيم، اين يك واقعيتي است كه نميتوان آن را انكار كرد و چه بسا اين گرايش در ميان برخي از جوانان روز به روز افزايش مييابد.[1] البته ما نميخواهيم قضاوت منفي داشته و اين موضوع را به كل جامعه تعميم دهيم و بگوييم گرايش مذهبي جامعه رو به كاهش است، بلكه منظورمان اين است كه رشد منفي گرايش مذهبي در بخشي از جامعه اتفاق افتاده و اگر اقدام اصولي نشود، كل جامعه را فراخواهد گرفت. حال سؤال اين است كه مسئول رسيدگي به اين مسأله كيست؟
همه افراد جامعه در قبال انحرافات اجتماعي و گرايش جوانان و نوجوانان به مفاسد اخلاقي، مسئول هستند. رسالت اصلي خانوادهها، آموزش و پرورش، صدا و سيما و ديگر نهادهاي فرهنگي، ايمن سازي افراد به ويژه جوانان و نوجوانان در برابر هجوم بيگانگان و افزايش قدرت آنان است نه فقط محدوديت آفريني و برخوردهاي فيزيكي. ايمنسازي نيز تنها با برنامهريزي هم آهنگ و دراز مدت براي فرهنگ سازي ديني، گسترش شناخت و معارف الهي و تقويت باورهاي اصيل مذهبي در جامعه امكان پذير است، فرهنگ سازي ديني و احياي ارزشهاي مذهبي در شرايط كنوني جامعه اسلامي، به فعاليت نظام يافته و هم فكري و تلاش گروهي نياز دارد كه از نظر ابزار و محدودة كار نيز به مراتب گسترده و پيچيده است. لازمة فرهنگ سازي ديني و مقابله با انحرافات اخلاقي در حال حاضر اين است كه همه نهادهاي اجتماعي، كارگزاران فرهنگي، صدا و سيما، مطبوعات و.. به صورت هماهنگ و منسجم در نهادينه كردن ارزشهاي ديني تلاش ورزند. در اين ميان نقش و رسالت خانواده، روحانيت، آموزش و پرورش، صدا و سيما، و مطبوعات به مراتب از ديگر نهادها برجستهتر است.[2]تمامي نهاد ها بايددرجهت رشد وبالندگي اخلاق وارزشهاي الاهي وانساني درميان همه اقشار بخصوص نسل جوان تلاش كنند تا آنان در برابر فساد ها و تهاجم ها مصون بمانند و به رشد و تعالي برسند. عمده ترين روشها براي تربيت اخلاقي جوانان و نوجوانان عبارتند از:
1. ايجاد محيط تربيتي مساعد (زمينه سازي رشد، الگو سازي، سالم سازي محيط).
2. تأمين صحيح نيازها (همانند كار، ورزش، ازدواج و…)
3. تقويت احساس ارزشمندي و کرامت. نوجوانان و جواناني كه در خود احساس شخصيت و كرامت داشته باشند، خود را به هوس ها و پستي ها آلوده نمي كنند.
4. دعوت به ارزشهاي اخلاقي(به صورت موعظه و…)
5. پرورش نيروي عقلاني به صورت اعطاي بينش صحيح و اصلاح نگرش، استدلال اخلاقي، مطالعه، مشورت و…
6. پرورش ايمان و…[3]نوجوانان بايد به گونهاي تربيت شوند كه آگاهانه و با اختيار كامل، از آلودگي و گناه بپرهيزند. از برخوردهاي فيزيكي و محدوديت آفريني در استفاده از فيلم و ماهواره و… نيز تنها بايد به عنوان برنامه تكميلي و يكي از راههاي ايمنسازي، بهره برد. به يقين اگر به برخوردهاي فيزيكي و محدوديت آفرينيها به عنوان حربهاي اصلي در اصلاح و تربيت جوانان و نوجوانان نگريسته شود، نتيجه بخش نخواهد بود. به كار بستن اين روشها -به تنهايي- نه تنها جوانان را از فحشا و منكرات باز نميدارد، بلكه بر حساسيتها ميافزايد. همين مسأله سبب شده است گروهي، اصل محدوديت آفريني و برخوردهاي فيزيكي با ناهنجاريها و رفتارهاي انحرافي در جامعه را زير سؤال ببرند.
بايد دانست اگر در تدوين و اجراي برنامههاي كلان فرهنگي كشور همة نهادهاي فرهنگي با يكديگر هماهنگ و همسو شوند و تلاش اصلي براي ايمنسازي و تقويت باورهاي ديني افراد جامعه به ويژه جوانان و نوجوانان باشد، به كار بستن برخوردهاي فيزيكي و برنامههاي كوتاه مدت نيز در زمينة جمعآوري و جلوگيري از نوارها و فيلمهاي مستهجن نيز نتيجهبخش خواهد شد.[4] اينك جهت روشنتر شدن موضوع و عملي شدن اين طرح، چند نكته را يادآور ميشويم:
الف. جمعآوري فيلمها و نوارهاي مستهجن و برخوردهاي فيزيكي با افراد منحرف، لازم و ضروري است، ولي كافي نيست. رسالت اصلي خانوادهها و نهادهاي فرهنگي، فرهنگسازي ديني و تربيت مذهبي جوانان و نوجوانان است.
ب. مبارزه با ناهنجاريهاي اجتماعي و استفاده از فيلمها و نوارهاي غيرمجاز به تدوين و تصويب قوانين متقن و استوار نيازمند است. تا اين خلأ قانوني برطرف نشود و فعاليت نيروهاي مبارز با انحرافات پشتوانه محكم قانوني نداشته باشد، توفيق به دست نخواهد آمد. بديهي است قوانين مبارزه با انحرافات بايد فراگير باشد و براي همة موارد كوچك و بزرگ خلافكاري، مجازات لازم پيش بيني شود.[5]ج. پس از برطرف شدن خلأ قانوني و تصويب قوانين فراگير و جامع، ساماندهي ساختار نيرومند و قوي براي اجراي اين قوانين، ضروري است.
د. يكي از آفتهاي بزرگ مبارزه با انحرافات و مظاهر هجمه فرهنگي، فصلي و دورهاي بودن مبارزه با اين پديدهها است. اگر قرار باشد هر چند يك بار به دليل شدت يافتن فساد و گناه در جامعه، هشداري بدهيم و در مواردي برخورد كنيم، سپس دست از فعاليت بكشيم و تماشاگر شكلگيري دوباره كانونهاي فساد و باندهاي منحرف باشيم، هيچ گاه نتيجة مطلوب به دست نخواهد آمد. بلكه اين كار بيش از پيش جوانان و نوجوانان را به سوي انحرافات و استفاده از فيلمها و نوارهاي غربي مي كشاند.
تجربه نشان داده است كه مترقيترين قوانين و مقررات آن گاه كه مجري مناسب، متعهد و مقيد نداشته باشد، شكست ميخورد. بنابراين، مسئولان فرهنگي كشور در انتخاب مجريان قانون و نيروهاي مبارز با مفاسد اجتماعي بايد دقت بيشتر داشته باشند تا اين تلاشهاي فرهنگي براي افراد جامعه نتايج مطلوبي داشته باشد.
مأموران اجرايي بايد از آموزش و آگاهي لازم براي تحقق فرهنگ ديني و پيشگيري از انحرافات اجتماعي برخوردار شوند. ماهيت آموزش ها و برنامههاي توجيهي بايد به گونهاي باشدكه مجري قانون هيچ امري را بر اجراي درست قانون ترجيح ندهد.
هـ . در كنار مبارزة قاطع و جدي با مفاسد اجتماعي مانند استفاده از فيلمها و نوارهاي مستهجن و ضد اخلاقي، بايد براي رشد فرهنگ اسلامي در جامعه تلاش شود. در اين راه از روشهاي زير ميتوان استفاده نمود: عمل به ارزشهاي اسلامي از جانب مسئولان نظام، برداشتن محدوديتهاي غيرضروري در زمينههاي گوناگون تا آنجا كه به رواج ضد ارزشها نيانجامد، تهية فيلمها يا موضوعهاي متناسب با تعليم و تربيت اسلامي و توجه به نيازهاي جوانان، تهية نوارهاي ويديوئي مجاز كه بتواند نيازهاي جوانان را به صورت مطلوب ارضا كند.
اگر چه در اين زمينه تلاشهايي صورت گرفته امّا به هيچ وجه كافي نيست، بايد تلاشهاي بيشتري انجام شود ومسئولان به اين نكته توجه داشته باشند كه محدوديت آفريني در استفاده از فيلم و نوارهاي غيرمجاز، بدون جايگزين كردن برنامههاي مفيد و سازنده و مورد علاقه جوانان به نتيجه نخواهد رسيد. و مهمترين ابزاري كه زمينه رشد اخلاقي و ارزشي جوان را فراهم ميسازد و از بروز ناهنجاريها جلوگيري ميكند تلاش تك تك افراد جامعه به ويژه جوانان متهعد براي هدايت دوستان جوان و نوجوان خود است من و شما و همة ما بايد بكوشيم تا زمينة هدايت افراد فراهم شود.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. محمدعلي العويني، امپرياليسم تبليغي، ترجمه محمد سپهري، سازمان تبليغات اسلامي، چ اول، 1369.
2. حميد انصاري، حديث بيداري، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1374.
پي نوشت ها:
[1] . طالبان، محمد رضا، دينداري و بزهكاري در ميان جوانان دانش آموز، موسسه فرهنگي هنر و ارتباطات، چاپ اول، 1380، فصلهاي اول و دوم.
[2] . مراجعه شود به: جوانان از ديدگاه امام خميني، موسسه تنظيم و نشر آثار امام، 1377، فصل 5.
[3]. ديلمي، احمد و آذربايجاني، مسعود، اخلاق اسلامي، نشر معارف.
[4] . ويدئو، كاركردها و راهحلها، معاونت پرورشي اداره كل آموزش و پرورش خراسان، 1371، ص 29 ـ 31.
[5] . فتح آبادي، رضا، اشاعة فحشا و فرهنگ پوچ گرايي، نشر بليغ، 1371، ص 79.