در مورد دانشجويان دو بحث وجود دارد يکي بحث محتوايي و ديگري بحث روششناختي.
الف) شناخت محتواي دين
دين اسلام و همچنين انقلاب اسلامي از يک محتواي عقلاني، فطرت پسند و جذاب برخوردار است. همين محتواي والا و زيبا سبب ماندگاري اسلام در طول اعصار و قرون شده است. اما متأسفانه به نظر ميرسد که در دانشگاهها نگرش خاصي نسبت به دين وجود دارد. اين نگرش از دو عامل ناشي ميشود:
عامل اول؛ منابع درسي دانشگاه: مجموعه اساتيد و دانشجويان در دانشگاه تمامي اطلاعات علمي را از کتب و منابع خارجي ميگيرند. اين اطلاعات عمدتا علمي، امروزي، ترقيبخش و کارآمد تلقي ميشوند. در حاليکه کتب و منابع دانشگاهي عمدتا به صورت سکولار و بدون توجه به دين نوشته شدهاند و در آنها نوعي سکوت و بيتوجهي نسبت به دين وجود دارد. اگر در مواردي به دين توجه هم ميشود نوعي استفاده دنيايي از دين است. يعني دين را باعث سلامت رواني و آرامش اجتماعي ميداند. اما به جنبه واقعي و اخروي دين توجهي نميشود. لذا دانشگاه اعم از دانشجو و استاد نگرش خاصي نسبت به دين پيدا ميکند.
عامل دوم؛ مقايسه دين اسلام با مسيحيت: تاريخ قرون وسطي در غرب و مسايلي که دستگاه کليسا و پاپ به وجود آورد، خواسته يا ناخواسته مورد توجه دانشجويان قرار ميگيرد. لذا يک مقايسه بين وضعيت آنروز غرب و امروز دنياي اسلام صورت ميگيرد. در اين مقايسه تفاوت بين ماهيت دين اسلام و مسيحيت و همچنين سوء برداشتها و استبدادگريهاي که کليسا داشت همه مغفول ميماند. در نهايت همانطور که کليسا مانع پيشرفت تلقي ميشد، دين اسلام نيز با همان خصوصيت شناخته ميشود. لذا يک نگرش منفي نسبت به دين در دانشگاه شکل ميگيرد.
افزايش شناخت دانشگاه از محتواي واقعي دين
1ـ نقش توصيههاي اسلامي در پيشرفت: توسعه و پيشرفت در دنياي امروز به عنوان يک ارزش بسيار مهم شناخته ميشود. گاهي به طور ناخودآگاه دين اسلام ناسازگار با پيشرفت و ترقي در نظر گرفته ميشود. همين امر باعث ميشود که نگاه نسبت به دين منفي باشد. اما اگر دين اسلام به خوبي شناخته شود، توصيههاي آن در کسب دانش، تفکر و تعقل، سفارشهاي آن در شناخت عالم خلقت مورد توجه قرار گيرد، به خوبي روشن ميشود که دين اسلام نه تنها مانع پيشرفت و توسعه نيست بلکه با دستورات علمجويانه و حقيقتطلبانه خود پيشرفت و توسعه را تسهيل ميکند.
2ـ کاربرد اعمال عبادي: دانشجو نياز دارد که از اثر واقعي اعمال عبادي بر روح و روان انسان آگاهي پيدا کند. اعمال و مناسک اسلامي را صرفا امور تقليدي، غير ضروي و بيروح تلقي نکند، بلکه اهميت آنها را در زندگي فردي و اجتماعي خود درک کند. دانشجو نياز دارد که درک کند اين اعمال تا چه حد ميتوانند روح و ضمير انسان را براي کسب دانش آماده سازند، رضايت و آرامش را در زندگي انسان بر قرار سازند. آنان نياز دارند که بدانند دينداري از انحرافات، سوء استفادهها، بيمسئوليتي و کمکاري جلوگيري ميکند. جلوگيري از اين امور چقدر زمينه پيشرفت فرد و کشور را فراهم ميسازد.
به طور خلاصه اگر محتواي غني و زيباي دين اسلام وانقلاب اسلامي براي دانشجويان روشن شود، آنان به دينداري روي ميآورند.
ب) روشهاي مؤثر آشنايي دانشجويان با محتواي دين
روششناسي و بررسي شيوههاي دعوت، در نظام تعليم و تربيت و اخلاق اسلامي جايگاهي ويژه دارد. در واقع دعوت و راهنمايي ديگران به اصول و ارزشهاي اسلام و آشناسازي آنان با انديشه انقلابي، آنگاه به بار مينشيند كه در قالب شيوههاي درست و مناسب به اجرا در آيد. از اين رو پيشنهاد ميشود متناسب با وضعيت دانشگاه و دانشجويان از روشهاي زير استفاده شود:
1. بيشتر با عمل و ارايه الگوي رفتاري، دوستان خود را به اسلام دعوت نماييد.
يكي از اساسيترين روشهايي كه در اسلام به آن تأكيد شده و شما ميتوانيد با استفاده از آن دوستان خود را به اصول و ارزشهاي ديني آشنا سازيد، بكارگيري روش الگويي است. ساختمان وجودي انسان به گونهاي است كه تأثير رفتار بر او بسيار بيشتر از تأثير گفتار و دعوت لفظي است، تحقيقات روانشناختي نيز اين مسأله را به اثبات رسانده است.[1] بنابراين شما ميتوانيد با رعايت مسايل ديني و مذهبي و اخلاق اسلامي، نمونهاي شايسته براي دوستان خود باشيد. سعي كنيد با رفتار خود آنها را به اسلام علاقمند نماييد، به شخصيت آنها احترام بگذاريد،[2] در مسايل درسي و… با آنها همكاري كنيد، هميشه با گشادهرويي برخورد نماييد. علاوه بر آنكه در روابط اجتماعي با آنها و ديگران مسايل اخلاق اجتماعي را رعايت ميكنيد، بكوشيد كه در مسايل فردي و عبادي خويش نيز كاملاً پايبند به اسلام باشيد، وقتي آنها شما را اينگونه ببينند، به شما علاقهمند ميشوند، شما را ميپذيرند، توجه داشته باشيد منظورم اين نيست كه شما رفتار تصنّعي از خود نشان دهيد، بلكه قطع نظر از دعوت آنها، وظيفه شما به عنوان يك جوان مؤمن و متعهد اين است كه به اصول و ارزشهاي اسلامي پايبند باشيد.
روشي كه پيامبران و ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ در دعوت مردم به دين خدا و اسلام بكار ميبردند نيز همين روش الگويي بود.[3]پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ خود بيش از هر چيز در دعوت مردم از روش عملي سود ميجست. وجود آن حضرت و رفتارش براي مردم درسي بود. امير مؤمنان خود نمونه والا در تربيت عملي بود. آن حضرت ميفرمايد: اي مردم! من شما را به طاعتي بر نميانگيزم جز آنكه خود پيش از شما به گذرادن آن بر ميخيزم. و شما را از معصيتي باز نميدارم جز آنكه پيش از شما آن را فرو ميگذارم. [4]2. با استدلال و منطق و نرمي دوستان خود را دعوت كنيد
پس از آنكه با احترام گذاشتن به شخصيت آنها و نشان دادن اخلاق شايسته از خود، توانستيد علاقه و توجه مثبت آنها را به خود جلب كنيد، و شما را پذيرفتند، زمينة پذيرش نظرات شما هم فراهم ميشود، اما سعي كنيد هيچگاه با تندي و خشونت برخورد نكنيد، صريحاً نگوييد كه نظر و عقيده شما باطل است، چون ممكن است به آنها بر بخورد. بلكه با استدلال، منطق و نرمي با آنها صحبت كنيد؛ خداوند در اين باره ميفرمايد: «ادْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»[5] يعني با حكمت و موعظه ديگران را به راه خدا دعوت نماييد.
3. با اساتيد خود در اين زمينه مشورت كنيد
اگر ميبينيد كه حرف شما را نميپذيرند يا دربارة موضوعي كه ميخواهيد براي آنها بيان كنيد، اطلاعات كافي نداريد، بهتر است از صحبت در آن موضوع صرفنظر نموده و با يكي از اساتيد دانشگاه كه تسلط كامل در آن موضوع دارند و احتمالاً مورد تأييد و پذيرش دوستان شما هم هستند، مسأله را در جريان بگذاريد تا ايشان در آن باره توضيح دهد.
4. تشکيل جلسات بحث دوستانه: در فضاي صميمانه و نه به شکل ميز گرد و مباحثات رسمي، موضوعي را محور بحث قرار دهيد. تا هم دوستان شما نظر بدهند و شريک در گفتگو شوند و هم شما لغزشگاه ها و نقاط مبهم افکار آن ها را در مورد دين، بيابيد. البته بايد خود را مسلح به دانش و اطلاعات نماييد. و به اصطلاح کم نياوريد. البته فضا را فضايي دوستانه نماييد و در صدد تعيين فاتح و شکست خورده نباشيد.
5. در همين بحث هاي دوستانه ولي علمي، به شبهات و سوالات بي جوابي مي رسيد. با مشورت همديگر، مي توانيد از يک کارشناس مسائل ديني و يا روحانيون دانشگاه و … براي پاسخ گويي دعوت نماييد.
6. ارتباط با مراکز پاسخگو: مي توانيد فرصت ارتباط دوستانتان را با مراکز پاسخگو به شبهات ديني، (مانند نهاد رهبري يا همين مرکز و …) فراهم نماييد.
7. کتب شناسي: جستجو و مطالعه کتبي که در موضوع خاصي شبهه شناسي و پاسخ گويي کرده بسيار مفيد است و شما را مجهز ميکند. مثلا در موضوع حجاب، کتاب شهيد مطهري و حجاب شناسي چاپ همين مرکز، يا شبهات امروزي مربوط به عاشورا آيت الله مصباح يزدي و غيره.
8. نرم افزار ها و محصولات فرهنگي ديني: با تهيه يا معرفي محصولات و CD هاي سخنراني، فيلم و … که جذاب و درس آموز باشد مي توانيد، به آنان کمکي کرده باشيد.
9. اجراي طرح سير مطالعاتي: مثلا سير مطالعاتي کتب شهيد مطهري را مي توانيد در زمانبندي مناسبي، به شکل دوستانه و با هم، اجرا نماييد که بسيار مفيد است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مصطفي دلشاد تهراني، روشهاي تربيت در نهجالبلاغه، انتشارات دريا، چاپ اول، 1379.
2. احمد لقماني، شيوة جذب جوانان در تبليغ، نشر عطر سعادت، چاپ اول، 1380.
پي نوشت ها:
[1] . سيف، علياكبر؛ تغيير رفتار و رفتار درماني، نشر دوران، چاپ چهارم، 1379، فصل 16، ص362ـ351.
[2] . ر.ک: عبدوسي، محمدتقي؛ بيست و پنج ا صل از اصول اخلاقي امامان،دفتر تبيليغات اسلامي، چاپ هفتم، 1375، ص15ـ9.
[3] . اسحاقي، سيدحسين، سلوك علوي، مركز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما، چاپ اول، 1381، ص75ـ67.
[4] . نهجالبلاغه، ترجمه محمدجواد شريعت، انتشارات مشعل، چاپ اول، 1360، ص424.
[5] . نحل/ 125.