تاریخ اسلام از ابتدای شکل گیری خود با فراز و نشیب های فراوانی مواجه بوده است. ولی با این وجود مصیبت هایی که بر تاریخ اسلام وارد شد بعد از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) به اوج خود رسید. در این بحره از تاریخ اسلام، جریان های انحرافی در بستر تحولات سیاسی و اجتماعی شکل گرفت که ماهیت دینی و اسلامی را هدف گرفته بود، جریان های انحرافی که تلاش داشتند آیین مقدس اسلام را به نفع خود مصادره کرده و آموزه های وحیانی آن را به گونه ای دیگر برای جامعه اسلامی جلوه دهند. اوج انحراف و زاویه گرفتن جریان های انحرافی با اصل مبانی دینی و اسلامی را می توان در سال 61 هجری مشاهده کرد. هر چند استارت اصلی تمام فتنه ها و اتفاقات مهم در تاریخ اسلام در فتنه سقیفه زده شد، ولی با این وجود واقعه تلخ عاشورا جلوه ای از بی شرمی و بی حیای و به ثمر نشستن همان واقعه تلخ به شمار می آید.
 
 از طرفی اگر حماسه آفرینی و  مهندسی فرهنگی و مدیریت انقلابی خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) نبود به طور قطع و یقین چیزی از ماهیت و شاکله اسلام باقی نمی ماند. یکی از چهره های ماندگار و حماسه سازان تاریخ اسلامی که سهم مهم و اساسی در مهندسی و انقلاب فرهنگی جامعه اسلامی بر عهده داشت شخصیت بی بدیل و ممتاز  زینب کبری(سلام الله علیها) است که با درایت و هوشمندی تمام، نقشه شوم فتنه گران و سران جریان انحرافی را نقش بر آب کرد و مانع پیروزی و موفقیت آنها شد.

 
مدیریت و انقلاب فرهنگی به سبک زینب کبری سلام الله علیها

بانوی با کرامت و دخت صدیقه کبری(سلام الله علیها) همچون مادر گران‌قدر و عرشی خویش همواره در موقعیت های حساس و بحرانی بهترین موضوع گیری ها و مدیریت ها را در پیش می گرفتند تا اینکه جامعه اسلامی بر ریل صحیح خود قرار گیرد و اهداف رسالت و هدایت امت به درستی در جامعه عملیاتی شود، حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) به واقع این چنین بود که توانست اوضاع وحشتناک و بحران زده سال 61 هجری را به درستی مدیریت نموده و مانع دست یابی جریان نفاق و انحراف به پیروزی شود. در ادامه به برخی از ویژگی ها و شاخص های عملیاتی که زینب کبری (سلام الله علیها) از آن بهره جست اشاره خواهیم کرد.

 
1-پایبندی به اصول و حرکت در مسیر آرمانها

انقلاب فرهنگی که زینب کبری(سلام الله علیها) مدیریت و مهندسی آن را برعهده گرفته بود، همان حرکت اصلاحی تربیتی و دینی بود که امام حسین(علیه السلام) آن را آغاز کرد، همان حرکتی که در مسیر احیای سنت نبوی و اجرای امر به معروف و نهی از منکر بود.[1]  عناصر کلیدی و راهبردی که زینب کبری(سلام الله علیها) در طراحی و مدیریت بحران از آن مدد می گرفت ریشه در معارف و آموزه های قرآنی داشت. از  این رو ایشان در مناسبات مختلف از جمله خطبه در بازار شام، خطبه در مجلس یزید، به طور روشن حق الهی به یغمی رفته از سوی دستگاه جور را مطالبه می نماید و به دنبال احیای آن می باشد.

کما اینکه در مجلس کوفه این چنین حقوق الهی را از مخاطبان مطالبه می نماید: «مَا ذَا تَقُولُونَ إِذْ قَالَ النَّبِیُّ لَکُمْ مَا ذَا صَنَعْتُمْ وَأَنْتُمْ آخِرُ الْأُمَمِ‏ بِأَهْلِ بَیْتِی وَأَوْلَادِی وَتَکْرِمَتِی مِنْهُمْ أُسَارَى وَمِنْهُمْ ضُرِّجُوا بِدَمٍ‏؛[2] اگر پیامبر از شما بپرسد، این چه کاری بود که کردید با آنکه شما امت [پیامبرِ] آخر الزمان بودید [و بر دیگر امت‌ها شرافت داشتید]، چه پاسخ خواهید داد؟ شما چه کردید با اهل بیت و فرزندان و عزیزان من؟! جمعی را به اسارت بردید و گروهی را به خون آغشته کردید.»

2-استکبار ستیزی و نترسیدن از هژمونی دشمن

یکی از ویژگی ها و شاخص های مدیریت فرهنگی و انقلابی زینب کبری(سلام الله علیها) شجاعت و غیرتمندی و نهراسیدن از هیمنه نظامی و هژمونی فرهنگی و اجتماعی دشمن بود. در واقع دستگاه ظلم بنی امیه با سیطره فرهنگی و ترس عمومی که بر جامعه حاکم کرده بود، بسیاری از مدعیان شجاعت و جنگ آوری را در پستوی خانه ها حبس کرده بود به طوری که حاضر نشدند در سال 61 هجری از نهضت امام حسین(علیه السلام) دفاع نمایند.

این در حالی است که زینت کبری(سلام الله علیها) برتر از هزاران شیر مرد جنگ آور ذره ای ترس و دلهره به خود راه نداد و چنان شجاعانه در مقام دفاع از ولایت در مقابل استکبار و جور ایستادگی کرد که ترس در قلب آنها ایجاد شد. نوع عملکرد زینب کبری(سلام الله علیها) در مجلس یزید تداعی گر این ویژگی متقیان است که سید رضی از امام علی(علیه السلام) نقل کرده بود: «عَظُمَ الْخالِقُ فى اَنْفُسِهِمْ، فَصَغُرَ ما دُونَهُ فى اَعْیُنِهِمْ؛[3]خداوند در باطنشان بزرگ، و غیر او در دیدگانشان کوچک است.»

 
3- حرکت بر پایه عقلانیت و بصیرت

یکی دیگر از اوصاف و ویژگی های انقلاب فرهنگی که زینب کبری(سلام الله علیها) مدیریت آن را برعهده گرفته بود، حرکت بر اساس عقلانیت و بصیرت ژرف بود. هر چند مقوله احساسات و عواطف در جنس زنان نوعاً غلبه دارد و قلب آنها کمتر تحمل کوچکترین سختی و مصیبت را دارد و به سادگی در برخی از موارد اوج مصیبت می تواند عقلانیت و بصیرت آنها را تحت تأثیر خود قرار داده و قدرت مدیریت کار را از دست داده و تابع احساسات شوند و در انجام کار افراط و تفریط نمایند، ولی با این وجود این موضوع در خصوص زینب کبری(سلام الله علیها) صدق نمی کند؛ چرا که در واقعه تلخ و دردناک عاشورا شاهد هستیم که ایشان در مدیریت بحران دستخوش احساسات نمی شوند و اوضاع را به خوبی مدیریت می کنند، و در حفظ جان امام سجاد(علیه السلام) و فرزندان شهدا و بازماندگان هرگز کوتاهی نکرده به بهترین وجه اوضاع را مدیریت کردند . عقلانیت و بصیرت ایشان در بازار شام و وقایع تلخ مجلس یزید نیز حیرت انگیز است. این بانوی با کرامت چنان با فصاحت و بلاغت به بصیرت افزایی و روشنگری می پردازد که دستگاه جور برای حفظ حکومت خود احساس ترس و تردید می نماید و به دنبال چاره اندیشی می افتد.[4]

 4- مهندسی فرهنگی و گفتمان انقلابی با ابزار رسانه  

یکی از تلاش های ناجوانمردانه و غیر انسانی که دستگاه رسانه ای بنی امیه همواره در طول سالیان حکومت خود بر بلاد اسلامی از آن بهره می جستند تلاش تبلیغاتی و رسانه ای و جنگ نرم علیه فرهنگ اهل بیت علیهم السلام بود. در دوران حکومت معاویه، تریبون رسانه ای نماز جمعه با حمله و توهین به مقام امامت و ولایت آغاز می شد. هر کس که از این امر اجتناب می کرد با شدید ترین مجازات ها مواجه می شد. از این رو دستگاه بنی امیه با شیوه های مختلفی به دنبال تخریب و تضعیف جایگاه ولایت و امامت در میان آحاد مسلمانان و بلاد اسلامی بود. همین امر در نهایت موجب به وقوع پیوستن جنایت روز عاشورا شد.  

زینب کبری(سلام الله علیها) نیز در یک جنگ نا برابر و با امکانات و فرصت های محدودی که پیدا می کرد تلاش می کرد با استفاده از ابزار رسانه و ایراد خطابه از اذهان عمومی شبهه زدایی کرده و باطن پلید و شیطانی دستگاه جور را برای مردم تبیین نماید. سخنان حکیمانه ای که در مقاتل و متون تاریخی از ایشان به یادگار مانده به خوبی گویای یک گفتمان انقلابی و فرهنگ سازی رسانه ای و اجتماعی است که تأثیر بسزایی در بیداری اسلامی و براندازی حکومت طاغوتی داشت. بدون شک روشنگری هایی که زینب کبری(سلام الله علیها) در میان مردم داشتند بدون تأثیر بر انقلاب هایی همچون قیام و نهضت توابین[6]، قیام مختار، …داشته است.
 
پی نوشت ها:
[1]. بحار الأنوار، ج‏44، ص329.
[2].همان، ج‏45، ص123.
[3]. نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳.
[4]. ر.ک: محمد صادق مزینانی،نقش زنان در حماسه عاشورا، انتشارات بوستان کتاب، ص 183.
[5]. ر.ک: ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۹۳.   
[6]. ر.ک: طبری، پیشین، ج۷، ص ۳۱۸۲ و بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب اشراف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷، اول، ج۶، ص ۳۶۸.