مراحل پنج گانه دنيا از نگاه قرآن چيست؟

خداوند در آيه 20 سوره حديد مراحل مختلف زندگي دنيوي انسان را بيان مي كند. در اين آيه چنين آمده است:
« اعْلَمُواْ أَنَّمَا الحَْيَوةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَ لهَْوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفَاخُرُ  بَيْنَكُمْ وَ تَكاَثُرٌ فىِ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ  كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعجَْبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثمُ‏َّ يهَِيجُ فَترََئهُ مُصْفَرًّا ثمُ‏َّ يَكُونُ حُطَامًا  وَ فىِ الاَْخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانٌ  وَ مَا الحَْيَوةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُور» بدانيد زندگى دنيا تنها بازى و سرگرمى و تجمّل پرستى و فخرفروشى در ميان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است، همانند بارانى كه محصولش كشاورزان را در شگفتى فرو مى‏ برد، سپس خشك مى‏ شود بگونه‏ اى كه آن را زردرنگ مى‏ بينى سپس تبديل به كاه مى‏ شود! و در آخرت، عذاب شديد است يا مغفرت و رضاى الهى و (به هر حال) زندگى دنيا چيزى جز متاع فريب نيست!
خداوند متعال در اين آيه زندگي دنيا را توصيف كرده است و در اين توصيف براي دنيا پنج مرحله شمرده است: غفلت، سرگرمي، تجمّل، تفاخر و تكاثر. اين پنج مرحله در واقع دوران هاي پنج گانه زندگي انسان را تشكيل مي دهد. نخست دوران كوركي است كه زندگي در هاله اي از غفلت، بي خبري و بازي فرومي رود. سپس مرحله نوجواني فرا مي رسد و سرگرمي، جاي بازي را مي گيرد. در اين مرحله انسان به دنبال مسائلي است كه او را به خود سرگرم سازد و از مسائل جدي دور دارد. مرحله سوم، مرحله جواني، شور، عشق و تجمل پرستي است. در مرحله چهارم احساسات كسب مقام و فخر در انسان خودنمايي مي كند و در مرحله پنجم به فكر افزايش مال و جمع ثروت و نفرات مي افتد.
قرآن همه اين مراحل را متاع فريب و نيرنگ مي داند. بنابراين دنيا ابزاري است براي خودفريبي و فريب دادن ديگران. اين در مورد كساني است كه دنيا را هدف نهايي خود قرار مي دهند، به آن دل مي بندند، برآن تكيه مي كنند و آخرين آرزويشان دست يازيدن به آن است. اما اگر مواهب اين جهان مادي وسيله اي براي وصل به ارزش هاي والاي انساني و سعادت جاودان باشد، هرگز دنياي مذموم نيست؛ بلكه مزرعه آخرت و پلي براي رسيدن به هدف هاي بزرگ است.
قرآن حكيم براي هر يك از مراحل ياد شده دنياي مذموم گاهي يك يا چند آيه نازل فرموده است.
گاهي به عنوان لهو و لعب: « وَ مَا الْحَيَوةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ»[1]؛
 گاهي به عنوان متاع غرور: « وَ مَا الْحَيَوةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَعُ الْغُرُور»[2] و زماني به عنوان متاع قليل: « مَتاعُ الدُّنْيا قَليلٌ وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى»[3].[4] توجه به ويژگي هايي كه براي دنيا نقل شده است، انسان را به تفكر وا مي دارد كه اين همه ارزش گذاري براي دنيا و درجات و مقامات آن چه معنايي مي تواند داشته باشد، در حاليكه مي دانيم دنيا تمام تلاشش را براي فريب انسان به كار انداخته و از هر راهي استفاده مي كند!
پي نوشت:
[1] . زندگى دنيا، چيزى جز بازى و سرگرمى نيست. انعام،۳۲
[2] . و زندگى دنيا، چيزى جز سرمايه فريب نيست. آل عمران،۱۸۵
[3] . بگو: «سرمايه زندگى دنيا، ناچيز است! و سراى آخرت، براى كسى كه پرهيزگار باشد، بهتر است! نساء،۷۷
[4] .معاد در قرآن، عبدالله جوادي آملي، نشر اسراء، 1382، ص60-63؛ دائره المعارف قرآن كريم،تدوين مركز فرهنگ و معارف قرآن، بوستان كتاب،قم، ۱۳۸۲،ج13،ص162-164