مرشد اعظم در نزد شيخيه چه كسي است و از چه جايگاه عقيدتي برخوردار است؟

شيخيه فرقه اي از شيعة اثني عشري است كه منتسب به شيخ احمد احسائي مي باشند و بنا به برخي عقايدي كه دربارة اصول دين دارند از اماميه متمايز مي شوند اين گروه در قرن سيزدهم هجري قمري از شيعه جدا شد و به مناسبتهاي مختلف به نامهاي ديگري از جمله پشت سريها, ركنيه, كريم خانيه, باقريه, احقاقيه و حجة الاسلاميه ناميده مي شوند1.
در عقائدشان برخلاف شيعه به چهار اصل دين معتقدند كه عبارتند از توحيد و نبوت, امامت و ركن رابع در حالي كه شيعه امامي به پنج اصل اعتقاد دارند كه عبارتند از توحيد, نبوت, عدل, امامت و معاد2.
ركن رابع كه از عقايد شيخيه است و كاربردش در زمان غيبت امام معصوم مي باشد عبارتست از اينكه به اعتقاد شيخيه حضور مداوم امام ضرورت دارد كه بتوان با او تماس حاصل كرد. لذا اين اعتقاد محور گشت كه به وجود يك واسطه در هر نسل بين امام و ساير شيعيان باشند كه بلاواسطه با امام غايب ( عج ) اتصال و رابطه داشته باشد و واسطة فيض بين امام و امت باشد اين شخص در اصطلاح آنان شيعة كامل ناميده مي شود. البته علماي شيعه با اين عقيده شيخيه مخالفت دارند چرا كه شيعه معتقد است غير از چهار نايب خاص در دوره غيبت صغري ديگر كسي نيابت خاصه ندارد. و اين موضوع فقط مخصوص دوران غيبت صغري بوده است. بعد از شيخ احمد احسائي شاگردانش از جمله سيد كاظم رشتي و محمد كريم خان كرماني و ديگران اين انديشه و اعتقاد را گسترش دادند كه مهمترين كار محمد كريم خان در جنبة اعتقادي, تشريح ركن رابع و شيعة كامل و تأكيد بر درج نمودن اين اصل در اصول عقايد شيخيه مي‌باشد3.
منظور از ركن رابع چيزي مانند « قطب و مرشد » صوفيان است يعني نوعي تجلي خدا در انسان و بيدار شدن روح الهي آدمي و اتصاف كامل به صفات الله. از آنجائيكه شيخيه با تصوف و عرفان هم سر و كاري داشتند و در عقايد خود از اين دو مسلك نيز تأثير  پذيرفتند رهبران خود را غير از عناوين ذكر شده, ناطق واحد. سركار آقا و يا مرشد عنوان مي‌كردند1. به اعتقاد شيخيه تنها شخصيتي كه مي تواند بطور درست احكام فقهي را برابر سليقه و ذوق خاص خود استنباط كند همان شيعه كامل يا ركن رابع است.
بعد از اينكه اين مقام و عنوان در شيخيه توسط محمدكريم خان تشريح شد وي همچنين اين مقام را بين فرزندان خود موروثي كرد و با انتصاب فرزند خود محمد خان به جانشيني خويش, بناي يك دودمان و سلطنت روحاني را گذاشت مشابه آنچه در صوفيه باب شده است و البته بايد به اين نكته هم توجه كرد كه بعد از انشعاب شيخيه به گروه‌هاي متعدد فقط شيخيه كرمانيه يا ركنيه به اين امر اعتقاد دارند امّا شيخيه آذربايجان اين اصل را منكرند.
نسبت به جايگاه ركن رابع در عقيده شيخيه بايد گفت آنها معتقدند جميع انوار عاليه در اين مقام گذارده شده است و لذا معرفت خدا و پيغمبر و ائمه از اين راه درست است2. و نيز شيخيه همچون صوفيه و اسماعيليه براي رهبر وقت خود ولايت كليه قائلند3.
به اعتقاد شيخيه مقام و موقعيت مرشد و واسطه فيض بين امام و امت آنقدر مهم است كه آنرا از اركان دين شمرده و قوام شرع را متوقف بر شناخت آن مي دانند.
طوري كه در ارشاد العوام آمده است: معرفت نجبا و نقبا از اركان دين و قوام شرع مبين است و در روز ميثاق, عهد به ولايت و طاعت ايشان گرفته شده است4. به اعتقاد شيخيه همه علماء موظفند مردم را به سوي ركن رابع يا همان واسطه فيض و شيعة كامل دعوت كنند و از طرفي بر مردم واجب است كه او را بشناسند طوري كه اگر كسي اين فرد را نشناسد و دوست نداشته باشد اگر بميرد در حال جهل و ناداني مرده است5 و حال اينكه به اعتقاد شيعه امامي اين مصداق شامل ائمه دوازده گانه است نه كس ديگر.
رهبري شيخيه بعد از شيخ احمد احسائي به سيد كاظم رشتي رسيد و بعد از سيد نيز محمد كريم خان كرماني عهده دار رهبري شيخيه شد كه در اين دوره شيخيه به گروههاي متعدد تقسيم مي‎شوند و گروه عمدة شيخيه كه معروف به شيخيه كرماني يا ركنيه نيز مي باشند هم اكنون در مناطق مختلف ايران از جمله كرمان، فارس، آبادان و تهران وبصره و حتي عربستان سكونت دارند و رهبري اين گروه بعد از كرماني دست به دست شده تا اينكه به عبدالرضا ابراهيمي رسيد و اين فرد در تاريخ 1358 ش ترور شد و بعد از او سيد علي موسوي عنوان رهبري شيخيه كرمان يا ركنيه را بر عهده گرفت (ركن رابع فعلي)[1] و جايگاهش همان جايگاه شيعه كامل و واسطه فيض بين امام ـ عليه السّلام ـ و مردم مي‎باشد. البته جامعة شيخي امروزه در انزوا هستند و مسجد و محل اجتماع آنها و همچنين روابطشان با سايرين تقريباً قطع
مي‎باشد.
بنابراين به عقيده شيخيه در دوران غيبت امام دوازدهم چون دست رسي همه به امام معصوم غير ممكن است لازم است كه بين مردم و امام واسطه اي باشد كه امور مردم را به امام برساند و بر مردم نيز لازم و ضروري است كه از چنين شخصي تبعيت كنند و اين چنين شخص در عقايد شيخيه معروف به  شيعه كامل، ركن رابع، ناطق، مرشد و عناوين ديگر گشته و شيخيه بعد از كرماني آنرا از اصول عقايد دانسته اند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. الشيخيه آل الطالقاني.
2. شيخي گري و بابيگيري مدرس چهاردهي.
3. هفتاد دو ملت، ميرزا آقا خان كرماني.
4. محمد جواد مشكور, فرهنگ فرق اسلامي, مشهد, آستان قدس رضوي, چاپ دوم, 1372, صفحة 268.
5. دايره المعارف, تشيع, جلد 1, واژه شيخيه, صفحة 188.
6 . همان.
7 . يوسف فضائي, تحقيقي در تاريخ و فلسفه بابيگري و بهائيگري, تهران , موسسه مطبوعاتي فرخي ( بي تا ) صفحة 41.
8 . نور الدين چهاردهي, از احساء تا كرمان, تهران, مير ( گوتنبرگ ) چاپ اول 1362 صفحة 46.
9 . همان 139.
10 . حاج محمد كريم خان كرماني, ارشاد العوام, جلد 4, كرمان, چاپخانه سعادت, چاپ چهارم, ( بي تا ) صفحة 444.
11 . سيد محمد حسن آل الطالقاني, الشيخيه نشأتها و تطورها، بيروت الآمال للمطبوعات چاپ اول. 1420. صفحة 306.

پي نوشت:
[1] . دايرة المعارف تشيع، حجاب 10، مدخل شيخيه، ص 191.