توصيف و تبيين و به كارگيري نظرية ديني و اسلامي در رابطه با تربيت كودكان، نوجوانان و جوانان كاري بسيار دقيق و ظريف است و احتياج به تحقيقات روانشناختي و تربيتي گسترده در اين زمينه دارد كه مسائل را كاربردي و قابل استفاده ميكند. ولي هر فرد مسلماني كه با آموزههاي ديني سرو كار داشته باشد ميتواند پيام اصلي دستورات دين را دريافت كرده و به ديگران هم منتقل كند و لذا آن چه در اين جا مطرح ميشود كوششي است براي ارائه مجموعهاي از آيات و روايات روشن براي تربيت كودكان و نوجوانان كه اميدواريم مورد بهرهبرداري صحيح قرار گيرد.
الف. توجه به هدف تربيت: مربي در قدم اول بايد هدف و مقصود خود را از تربيت مشخص نمايد و اين كه ميخواهد اين مجموعه را به معرفت و كمال برساند و هدفش اين است كه خداباوري و دينداري و اخلاق اسلامي را در آنان تقويت نمايد و لذا اصول كار را بر اين اساس تنظيم نمايد.
ب. توجه به اصل كرامت انساني: انسان موجودي با كرامت و ارزشمند است و در برخورد با او بايد به اين اصل توجه جدّي شود. پيامبر گرامي اسلام تربيت فرزندان را مستلزم احترام به شخصيت آنان و ياددادن و اصلاح آداب زندگي دانستهاند: «اكرموا اولادكم و احسنوا آدابهم».[1]همچنين حضرت اهميت محبت كردن و رفتار ملايم با كودكان را يادآوري كردهاند: «احبوا الصّيبان و ارحموهم»[2] و حتي حضرت سفارش فرمودهاند كه در تشويق كودكان به اصل عدالت توجه داشته باشيد.
ج. توجه به تفاوتهاي فردي در تربيت: خداوند متعال انسانها را متفاوت خلق كرده است و هر كدام خصوصيات خاصّ خود را دارند و درامر تربيت بر اين مسئله بايد توجه جدي شود.
د. ارائه الگو: بهترين عامل در تربيت اخلاقي و ديني كودكان ارائه الگوهاي قابل فهم براي آنان است و اين كه از الگوهاي مطلوب و جامع و دوست داشتني استفاده شود.
هـ . هماهنگي گفتار و رفتار مربي: يك مربي بايد بيشتر از طريق عملكرد صحيح در كودكان و نوجوانان اثر گذارد و نه با بيان اطلاعات زياد و پركردن آن در ذهن كودكان. و بايد با عملكرد صحيح، آنان را الگو داد و جذب دينداري نمود؛ «كونوا دعاة الناس بغير السنتكُم».
و. توجه به نيازهاي ديني و اجتماعي و خانوادگي: مربي بايد مطالب خود را با توجه به نياز سني كودك و نوجوان و با توجه به موقعيت فرهنگي و اجتماعي او بيان كند و لذا نميتوان الگوئي راکه عيناً در محيط ديگر پياده شده در همان جا پياده كرد.
ز. استفاده از برنامههاي شاد و نشاط آور و پرهيز از برنامههاي تكراري و ملالآور و پرهيز از افراط و تفريط. مثلاً يك مربي نبايد تمام برنامههايش قرآني يا احكام يا تفسير باشد بلكه متنوع و جذاب باشد.
ح. شركت دادن مُتربيّان در اداره برنامه و نظرخواهي و مشورت از آنان و درگير كردن آنان با مسائل اردو و تقسيم كارهاي فرهنگي.
ط. توجه به اصل عدالت و صبر و اخلاق در تمام كارها و پرهيز از اهانت و عجله و بيحوصلهگي.[3]در اين بخش به معرفي منابع كاربردي و مفيد پرداخته ميشود كه اميد است مفيد واقع شود:
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. علي اكبر شعاري نژاد، روانشناسي رشد، نوجواني و جواني، انتشارات دانشگاه پيام نور، 1372.
2. دكتر وحيد ذو الاكتاف، فراغت فرصتي براي بازآفريني، انتشارات جهاد دانشگاهي اصفهان، 1380.
3. دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ره توشه راهيان نور، ويژه بوستان نماز (دانش آموزان ابتدايي)، سال 1380، سال 1378، 1381، 1374 و 1375.
4. دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ره توشه راهيان نور، ويژه مقطع راهنمائي، 1374.
5. دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ره توشه راهيان نور، ويژه مقطع دبيرستان، 1374.
6. دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ره توشه راهيان نور، ويژه مقطع دبيرستان، 1374.
7. دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ره توشه راهيان نور، ويژه بوستان ولايت (جوانان)، تابستان 1378.
پي نوشت ها:
[1] . حر عاملي، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 15، ص 195.
[2] . فروع كافي، ج 6، ص 49.
[3] . لطف آبادي، حسين، روانشناسي رشد، نوجوان، جواني، بزرگسالي، انتشارات سمت، 1381.