تربد ریشه یا ساقه‌ی زیرزمینی گیاهی است که در کتب طب سنتی از آن با نام «تٌربٌد»، «تٌربِد» و « تِربِد» نامبرده شده است. و به زبان سانسکریت نیز به آن «تریپوتا» گویند.

نام فارسی :تربد

تیره : پامچال Primulaceae

نام انگلیسی : Indian jalap

نام علمی :Convolvulus turpethum L

نام های دیگر:تربد – تربد – تریپوتا Turbith – Indian jalap – Turbith vegetal.

مشخصات تربد

بیخ یا ریشه ی زیرزمینی گیاهی است از خانواده ی پیچک صحرایی Convolvulaceae ، که گیاه آن چندساله است با ساقه ی بالارونده و پیچنده مانند عشقه. برگهای آن به شکل قلب مانند برگ عشقه و پوشیده از کرک است. گلهای آن آبی کبود است که در انتهای ساقه گل دهنده ظاهر می شود.

ساقه ی زیرزمینی آن به شکل قطعاتی استوانه ای شکل به قطر حدود انگشت و به طول ۱۲ – ۱۰ سانتیمتر در بازار عرضه می شود، سطح آن ناصاف و دارای پستی و بلندی و یا پیچیده و دارای شیارهای طولی نامنظم می باشد، رنگ قسمت بیرونی آن تیره و کمی مایل به قرمز و مغز آن پس از شکستن سفید و روشن است و سوراخهای متعدد کوچکی در مقطع آن دیده می شود که پر از ماده ی صمغی به شکل قطرات کوچک زردرنگ است و از نظر طعم ابتدا بی بو و بی طعم است ولی پس از چند لحظه طعم تهوع آوری پیدا می کند.

نوع مرغوب آن مجوّف و سبک و شکننده است و به سهولت ساییده و نرم می شود و رنگ داخل آن سفید می باشد. این گیاه در هندوستان و سیلان و مالزی می روید، وجود این گیاه در ایران تا به حال گزارش نشده است ولی در برخی کتب قدیم طب سنتی آمده است که در مناطق خراسان دیده شده است. فعلا تربد از هند به بازار دارویی ایران وارد می شود.

خصوصیات گیاه

گیاهی چند ساله با ساقه های بالارونده مانند عشقه است. برگ‌های آن به شکل قلب، شبیه به برگ عشقه و پوشیده از کرک است.

گل‌های آن آبی کبود که در انتهای ساقه ی گل دهنده ظاهر می شوند. صمغ موجود در ساقه ی زیرزمینی گیاه ترید در طب سنتی مورد استفاده است.

ساقه‌ی زیرزمینی این گیاه به شکل قطعاتی استوانه ای شکل تقریبا به قطر انگشت و به طول ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر در بازار عرضه می شود.

سطح آن ناصاف دارای پستی و بلندی و یا پیچیده و دارای شیارهای طولی نامنظم، رنگ قسمت بیرونی ساقه ی زیرزمینی تیره کمی مایل به قرمز و مغز آن پس از شکستن سفید و روشن است و سوراخ‌های متعدد کوچکی در مقطع آن دیده میشود که پر از ماده‌ی صمغی به شکل قطرات کوچک زرد رنگ است که همان ماده ی مسهلی آن است.

طعم ساقه ی زیرزمینی این گیاه ابتدا بی‌بو و بی مزه است. اما پس از چند لحظه که در دهان بماند تهوع آور می شود. نوع مرغوب آن داخلش تھی است؛ یعنی پوست ساقه ی زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد که در کتاب‌های سنتی به آن رد مجوف گویند که سبک و شکننده است، به راحتی ساییده و نرم می شود و رنگ داخل آن سفید است و انواعی که رنگ داخل آن تیره است و از نظر وزن سنگین و ضمنا غیرشکننده است نامرغوب و بهتر است که مصرف نشوند.

تاکنون وجود این گیاه در ایران گزارش نشده است اما در برخی از کتاب های قدیمی طب سنتی آمده است که در مناطق خراسان دیده شده است. این گیاه در کشورهایی مثل هندوستان، سیلان و مالزی می روید.

قسمت های مورد استفاده

ریشه ی گیاه.

ترکیبات شیمیایی

در ریشه ی گیاه گلوکوزید تورپین یافت می‌شود و صمغ رزینی آن شبیه رزین جالاپ است. در گزارش دیگری آمده است که در ریشه ی گیاه مواد تور پتین، جالاپین، تورپتن، جالاپیک اسید، ایپوئیک اسید، تامپی کولیک اسید و والریانیک اسید یافت میشود.

مواد جالاپین و تورپتن – گلوکوزید تورپتین – صمغ رزینی شبیه رزین جالاپ – جالاپیک اسید – ایپومئیک اسید – تامپی کولیک اسید – والریانیک اسید.1

خواص

تربد تب بر ، مدّر ، و کمی ملیّن است.

از این گیاه به عنوان مسهل استفاده می کنند و به علاوه داروی خوبی برای تسکین دردهای مفاصل و نقرس و روماتیسم است.

ساقه و سرشاخه های له شده و گرم گیاه را پس از وضع حمل برای معالجۀ کولیک و همچنین برای بازسازی نسوج به پشت زنان می اندازند.

از ریشۀ گیاه به عنوان مسهل استفاده می شود و بعلاوه در موارد مارگزیدگی و عقرب زدگی نیز به کار می رود.

 مسهل بلغم و رطوبتهای رقیق است و برای خارج کردن و کاهش صفرا و اخلاط سوخته نیز مفید است.

اگر با زنجبیل خورده شود، مسهل بلغم غلیظ است.

برای پاک کردن بلغم و رطوبت رحم و معده مفید است و برای بیماری های فلج، ناراحتی های اعصاب، سرفه های ناشی از رطوبت معده و همچنین برای سیاتیک نافع است.

با روغن بادام و تخم کتان برای قطع سرفۀ مزمن و درد سینه و با پوست هلیله  کابلی برای مالیخولیا، جنون و صرع مفید است.

توصیه این است که در  که در موقع تهیۀ ریشۀ گیاه به صورت دارو از زیاد کوبیدن و گرم کردن آن خودداری شود، زیرا گرد نرم آن به خُمُلهای روده می چسبد و گرد نیم کوب آن بهتر است با زنجبیل و شکر سرخ و با آب گرم خورده شود.

اگر با نمک می خورند باید با آب سرد خورده شود.

اگر کمی از آن را با زنجبیل و نبات ، پخته و گرم کنند و کم کم بخورند برای سرفه مرطوب و تنگی نفس سرد و تر بسیار مفید است.2

طرز استفاده و مقدار مصرف

در هنگام تهیه ریشه گیاه تٌربٌد به عنوان دارو از زیاد کوبیدن و گرم کردن آن خودداری شود زیرا گرد نرم ان به پرزهای روده می چسبد.

بهتر است نیم کوب شده آن را با زنجبیل ، شکر سرخ و آب گرم خورده شود اگر با نمک می خورید حتما باید با آب سرد خورده شود.

مقدار خوراک آن از ریشه ۱۲ گرم و دم کرده آن ۲۰ گرم است و مقدار خوراک یا دوز مصرفی از میان ۰/۳ تا ۱ گرم است.

عوارض جانبی موارد احتیاط و منع مصرف

برای گرم مزاجان مضر است و اگر افراد گرم مزاج بخواهند از آن استفاده کنند باید پوست سیاه ان را بتراشند و با روغن بادام مخلوط یا روغن پسته و کتیرای ساییده شده بخورند.

ریشه گیاه تربد مسهلی قوی و سمی است و نباید روزانه بیش از نیم گرم از آن مصرف کرد.3

پی نوشت:
1.www.aydana.com
2.www.tabaye.ir
3.www.giahjoo.com