1) اهمیت و جایگاه

امام رضا (علیه السلام) فرمود:
هراسناک ترین وضع مردم در سه جا است؛ روزی که از شکم مادر زاییده می‌شود و دنیا را می‌بیند و روزی که بمیرد و آخرت و اهل آن را با چشم بیند و روزی که زنده شود و احکامی بیند که در دنیا ندیده است. (1)
یکی از منکران وجود خدا و معاد برای مناظره نزد امام رضا (علیه السلام) آمد. امام رضا (علیه السلام) بر لزوم قبول مسأله معاد، این گونه استدلال کرد:
شما معتقدید روز رستاخیزی در کار نیست و سرنوشت انسان با مرگ برای همیشه خاتمه یافته و نابود می‌شود و کیفر و پاداشی در رابطه با اعمال نیک و بد وجود ندارد. اگر حقّ با شما باشد – که چنین نیست – در این صورت ما و شما یکسان و برابریم و نماز و روزه و عقیده و ایمان ما به ما ضرر و زیانی نمی رساند. ولی اگر حقّ با ما باشد – که چنین است – در این صورت ما رستگار و سعادتمند می‌شویم اما شما زیان کار شده، هلاک خواهید شد. (2)
اباصلت هروی می‌گوید: به امام رضا (علیه السلام) گفتم: آیا بهشت و جهنم آفریده شده، است یا خیر؟ امام (علیه السلام) فرمود:
آری، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که به معراج رفت، داخل بهشت شده و جهنم را نیز مشاهده کرد. (3)

2) مرگ

عمران صابی از امام رضا (علیه السلام) پرسید: دیده نوری با خود دارد یا روح است که هر چیز را بیند؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود:
چشم پیه است و آن سپید است و سیاهی و دیدن از روح است، دلیلش این است که تو در آن نگاه می‌کنی و صورت خود را در وسط آن می‌بینی در حالی که انسان صورت خود را تنها در آب و آینه می‌بیند.
در ادامه روایت حضرت رضا (علیه السلام) جایگاه روح را این گونه بیان فرمود:
جایگاه روح، مغز است و شعاعش مانند پرتو خورشید در همه بدن پراکنده است. (4)
امام رضا (علیه السلام) از پدر بزرگوارش نقل فرمودند که به امام صادق (علیه السلام) گفته شد: مرگ را برای ما توصیف کن؟ حضرت فرمود:
مرگ برای مؤمن خوشبوترین گل‌ها است که آن را می‌بوید و از بوی خویش آن از حال می‌رود و خستگی و درد از او جدا می‌شود و برای کافر مانند نیش افعی و عقرب بلکه سخت‌تر است.
سؤال شد: بعضی می‌گویند: مرگ از تکه تکه شدن با سنگ و چرخاندن سنگ آسیاب بر حدقه چشم سخت تر است؟ حضرت فرمود:
برای بعضی از کافران و فاجران همین گونه است. (5)

یک) نگاه واقع بینانه به دنیا

امام رضا (علیه السلام) فرمود:
فریفته دنیا مشوید که بی تردید خیری نخواهید دید، چنان که قبل از شما بسیاری به آن دل بستند و اعتماد کردند ولی سودی نبردند. (6)
امام رضا (علیه السلام) فرمود:
دنیا زندان مؤمن است، قبر، خانه او و بهشت، قرارگاه جاویدانش. ولی برای کافر دنیا بهشت است قبر زندان و دوزخ جایگاه ابدیش. (7)
امام رضا (علیه السلام) فرمود:
اگر بنده، اجل و سرعت آن را به سوی خود ببیند، آرزو را دشمن دارد و طلب دنیا را ترک کند. (8)
روایت شده مأمون به امام رضا (علیه السلام) نامه نوشت و درخواست کرد تا او را موعظه کنند. حضرت رضا (علیه السلام) این گونه پاسخ دادند:
تو در خانه ای زندگی می‌کنی که برای آن وقت معینی است و هر کس در آن ایام و مدّت کاری انجام دهد مورد پذیرش قرار می‌گیرد… همه آرزو می‌کنیم که مدّت عمرمان مدید شود و حال آن که مرگ‌ها آفت‌های آرزو است. (9)
$دو) عدم شناخت حقیقت مرگ
امام رضا (علیه السلام) به نقل از حضرت صادق (علیه السلام) مرگ مؤمن را این گونه توصیف می‌فرمایند: مرگ برای مؤمن خوشبوترین گل هاست که آن را می‌بوید و از بوی خوش آن از حال می‌رود و خستگی و درد از او جدا می‌شود. (10)

سه) ترس از حسابرسی اعمال

امام رضا (علیه السلام) فرمود: از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) سؤال شد که راه آماده شدن برای مرگ چیست؟ حضرت فرمود:
با انجام دادن واجبات و دوری کردن از محرمات الهی و آراسته شدن به زیور حسنات، خود را برای مرگ آماده کنید. پس اگر کسی چنین بود، هراسی نداشته باشید از این که مرگ به سراغ او بیاید و یا او به استقبال مرگ برود. (11)
امام رضا (علیه السلام) فرمود:
به درستی که یاد مرگ برترین عبادت است. (12)
امام رضا (علیه السلام) فرمود:
زیاد به یاد مرگ نباشید که شکننده لذّات و شهوت‌ها است. (13)
امام رضا (علیه السلام) می‌فرمایند:
نسبت به امور زندگی و دنیا چنان باش که گویا همیشه زنده خواهی بود و برای آخرت چنان باش که گویا فرداخواهی مرد. (14)

3) برزخ

حضرت رضا (علیه السلام) روزی در مجلسی فرمود: فلان کس از دنیا رفت. پس از مدّتی فرمود:
او را در قبر نهادند، از پروردگارش سؤال کردند، جواب داد، از پیامبرش پرسیدند، اقرار کرد، از امامتش پرسیدند، یک یک را برشمرد وقتی به من رسید توقف نمود، آن مرد واقفی مذهب بود. (15)

پی‌نوشت‌ها:

1. همان، ص 257.
2. کلینی، الکافی، ج1، ص 78؛ صدوق، عیون اخبارالرضا (علیه السلام)، ج1، ص 131.
3. صدوق، الأمالی، ص461؛ همو، التوحید، ص118.
4. مجلسی، بحارالانوار، ج58، ص 250.
5. صدوق، عیون اخبارالرضا (علیه السلام)، ج1، ص275؛ همو، علل الشرائع، ج1، ص 298.
6. مجلسی، بحارالانوار، ج75، ص347.
7. همان.
8. صدوق، عیون اخبارالرضا (علیه السلام)، ج2، ص 39.
9. صدوق، عیون اخبارالرضا (علیه السلام)، ج2، ص 176.
10. همان، ج1، ص 275.
11. همان، ج1، ص297.
12. مجلسی، بحارالانوار، ج75، ص 347.
13. صدوق، عیون اخبارالرضا (علیه السلام)، ج2، ص 70.
14. همو، الفقیه، ج3، ص 156.
15. مجلسی، بحارالانوار، ج49، ص 71.

منبع مقاله :
فعالی، محمد تقی، (1394) سبک زندگی رضوی (8)، مشهد: بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (ع)، چاپ اول.