معناي عبادت و عبوديت را توضيح دهيد؟

در مورد معناي عبادت و عبوديّت و تفاوت هاي لغوي آن اظهار نظرهاي گوناگوني شده است. راغب اصفهاني در مفردات مي گويد: عبوديّت اظهار تذلل و عبادت غايت تذلّل است.[1] در مجمع آمده: «العبادة في اللّغه هي الذلّة» عبادت در لغت همان ذلّت است. و راهي را كه با رفتن هموار شده گويند: «طريقٌ معبّد» و برده را بواسطة ذلّت و انقيادش، عبد گويند.
در صحاح نيز گفته شده است: «اصل العبودّية الخضوع الذّلٌ… والعبادة الطاعة» عبوديت خضوع و ذلّت است و عبادت طاعت است.
عبارت قاموس چنين است: «العبودية والعبودة والعبادة: الطّاعة كه هر سه را به معناي طاعت گرفته است. در اقرب الموارد آمده: العبادة: الطاعة و نهاية التعظيم الله تعالي». عبادت طاعت و نهايت تعظيم براي خداوند متعال است.
معناي جامع اين كلمات همان تذلّل و اطاعت است.
دربارة خداوند دو گونه عبادت داريم: يكي اطاعت از فرامين او و اين كه در زندگي روزمرّه راجع به حلال و حرام از دستورات خداوند و دين او پيروي مي كنيم. اين عبادت به معناي طاعت و فرمانبري است. به احتمال قوي آيات «اياك نعبد و اياك نستعين[2]» و «و من الناس من يعبدالله و حرفٍ[3]» «و ما خلقت الجن والانس إلّا ليعبدون[4]» «فا عبدني و اقم الصلوة لذكري[5]» شامل اين عبادت هستند.
ديگر تذلّلي است توأم با تقديس؛ يعني بنده نهايت خضوع و ذلّت را در برابر حق اظهار مي دارد و در عين حال او را از تمام نقائص پاك و به تمام كمالات دارا مي داند و در زبان مي گويد: «الله اكبر، سبحان لله، الحمدلله، ايّاك نستعين»  و با بدن ، ركوع و سجود مي كند. يعني معبود من حتّي بزرگتر از توصيف است، او پاك و منزّه است، همة حمدها مال اوست و از وي ياري مي جوئيم[6].
عبوديّت نهايت اوج تكامل يك انسان و قرب او به خداست. عبوديت اطاعت بي قيد و شرط و فرمانبرداري در تمام زمينه هاست و بالاخره عبوديت كامل آن است كه انسان جز به معبود واقعي يعني كمال مطلق نينديشد و جز در راه او گام بر ندارد و هرچه غير اوست فراموش كند.
و معني عبادت و پرستش آن قدر وسيع است كه حتي گوش دادن به سخن كسي به قصد عمل كردن به آن را نيز شامل مي شود و نيز قانون كسي را به رسميّت شناختن، يك نوع عبادت و پرستش او محسوب مي شود.
از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ چنين نقل شده «كسي كه به سخن سخنگويي گوش فرا دهد (گوش دادن از روي تسليم و رضا) او را پرستش كرده. اگر اين سخنگو از سوي خدا سخن مي گويد، خدا را پرستيده است و اگر از سوي ابليس سخن مي گويد ابليس را عبادت كرده است[7].
يك معنايي به نظر لطيف تر از همه معاني گذشته اين است كه «عبادت ارتكاب طاعت است كه انجام دهي آنچه را كه خداي مي پسندد و عبوديت آن است كه پسندي آنچه خداي كند» و راضي به رضاي او باش.
و عرفا گفته اند: «كه عبادت آن است كه دنيا را نزد تو قدري نباشد و عبوديت آنكه از عقبي نيز در دل تو اثري نماند.

پي نوشت ها:
[1] . خسروي حسيني، سيد غلامرضا، مادة «عبد»، انتشارات مرتضوي، ص 504.
[2] . فاتحة الكتاب/ 4.
[3] . حج/ 11.
[4] . ذاريات/ 56.
[5] . طه/ 14.
[6] . قرشي، سيد علي اكبر، قاموس القرآن، دارالكتب الاسلاميه، ج 4، ص 279.
[7] . شريعتمداري، جعفر، شرح و تفسير لغات قرآن بر اساس تفسير نمونه، نشر آستان قدس رضوي، ج 3، ص 85ـ84.