معنای مشکوه در سوره نور، آیه ۳۵

«الله نور السموات و الارض مثل نوره کمشکوة فیها مصباح المصباح فی زجاجة الزجاجة کانها کوکب دری یوقد من شجرة مبارکة زیتونة لاشرقیة و لاغربیة یکاد زیتها… .»1 خداوند نور آسمان‌ها و زمین است مثل نور خداوند همانند چراغی است که در آن چراغی پر فروغ باشد، آن چراغ در حبابی قرار گیرد، حبابی شفاف و درخشنده همچنون یک ستارة فروزان، این چراغ با روغنی افروخته می‌شود که از درخت پر برکت زیتونی گرفته‌ شده که نه شرقی و نه غربی است. آنچنان روغنش صاف و خالص است که نزدیک است بدون تماس با آتش شعله‌ور گردد.در تفسیر این آیه سخن‌ها زیاد گفته شده است و مفسران والا گهر و فلاسفه و عرفای اسلامی هر کدام بحث‌های فراوانی دارند. و پیوند این آیه با آیات قبل از این جهت است که در آیات پیشین، سخن از مسئلة عفت و مبارزه با فحشاء با استفاده از طرق و وسائل گوناگون بود و از آنجا که ضامن اجرای همة احکام الهی، مخصوصاً کنترل کردن غرائز سرکش، بخصوص غریزة جنسی که عامل مهمی است بدون استفاده از پشتوانه ایمان ممکن نیست، سرانجام بحث را به ایمان و اثر نیرومند آن کشانیده و از آن سخن می‌گوید. ابتدا می‌فرماید: خداوند، نور آسمان‌ها و زمین است، یعنی روشنی و روشنی بخش زمین و آسمان است.
خدا نور است یعنی چه؟ گروهی از مفسران کلمة (نور) را در اینجا معنی هدایت کننده و عده‌ای به معنی روشن کننده و بعضی دیگر به معنی زینت بخش تفسیر کرده‌اند. همة این معانی صحیح است بلکه مفهوم آیه وسیع‌تر از اینها هم هست.
در قرآن کریم کلمة نور کراراً تعریف شده است و هر کدام در جای خود معنای مخصوص خودش را دارا می‌باشد.
1- مثلاً (نور) به معنی قرآن آمده است «قد جاءکم من‌الله نور و کتاب مبین»2 از سوی خداوند نور و کتاب آشکاری برای شما آمده است.
2- در جایی دیگر به معنی (ایمان) آمده است مثل «الله ولی الذین امنوا یخرجهم من‌الظلمات الی‌النور …»3 خداوند ولی کسانی است که ایمان آورده‌اند، آنها را از ظلمات شرک و کفر به سوی نور ایمان رهبری می‌کند.
3- در آیه دیگری نور به معنی (هدایت الهی) و روشن بینی تعبیر شده مثل «آیا کسی که مرده بوده و ما او را زنده کردیم و نور هدایتی برای او قرار دادیم که در پرتو آن بتواند در میان مردم راه برود همانند کسی است که در تاریکی باشد و هرگز از آن خارج نگردد».4
4- نور که به معنی(آیین اسلام) آمده است «و یأبی الله الا ان یتم نوره و لوکره‌الکافرون»5 خدا ابا دارد جز از اینکه نور اسلام را کامل کند، هر چند کافران نخواهند.
5- در آیه دیگر که نور به معنی(پیامبر) تعبیر گردیده «و داعیا الی الله باذنه و سراجا منیرا»6 ما تو را دعوت کننده بسوی خدا به اذن و فرمان او قرار دادیم و چراغی نوربخش برای مردم هستی.
6- نور به معنی پیشوایان و امامان آمده است. در زیارت جامعه از امام هادی(ع) رسیده است. می‌خوانیم «خلقکم الله انوارا فجعلکم بعرشه محدقین» خداوند شما را نورها‌یی آفرید که گرد عرش او حلقه زده بودید.
7- نور به معنی علم و دانش و… .
هر موجودی به هر نسبت با خدای بزرگ ارتباط دارد به همان اندازه نورانیت و روشنایی کسب می‌کند.
قرآن نور است چون کلام خداست.
آیین اسلام نور است چون دین اوست.
پیامبران نورند چون فرستادگان او محسوب می‌شوند.
امامان معصوم نورند چون حافظان دین و آیین بعد از پیامبرند.
ایمان نور است زیرا رمز پیوند با خداست.
علم نور است چون سبب آشنایی با او و رهایی از ظلمت می‌باشد.
پس «الله نور السموات و الارض» به معنی همة اینهاست و نور، به معنی آشکار و چیزی در عالم از او آشکارتر نیست. و همة انوار هستی از نور او مایه می‌گیرند.
مشکوة یعنی چه؟ قرآن بعد از بیان حقیقت فوق که ذکر شد، یک مثل می‌زند زیبا و دقیق چگونگی نور الهی را در اینجا مشخص می‌کند و می‌فرماید: «مثل نور خداوند همانند چراغدانی است که در آن چراغی باشد و آن چراغ در حبابی قرار گیرد، حبابی شفاف و درخشنده همچون یک ستارة فروزان و این چراغ با روغنی افروخته می‌شود که از درخت پر برکت زیتونی گرفته شده که نه شرقی است و نه غربی و آنچنان روغنش صاف و خالص است که گویی بدون تماس با آتش می‌خواهد شعله‌ور شود و نوری است بر فراز نور و خدا هر کس را بخواهد به نور خود هدایت می‌کند و خداوند برای مردم مثل‌ها می‌زند و به هر چیزی آگاه است.»
مشکوة در لغت به معنی روزنه‌ و محل کوچکی است که در دیوار ایجاد می‌کردند و چراغ‌های معمولی قدیم را برای محفوظ ماندن از مزاحمت باد و طوفان در آن می‌نهادند و گاه از داخل اطاق طاقچة کوچکی درست می‌کردند و طرفی را که در بیرون اطاق و مشرف به حیاط منزل بود با شیشه‌ای می‌پوشاندند تا هم داخل اطاق روشن باشد و هم صحن حیاط و در ضمن از باد و طوفان نیز مصون بماند. و نیز به محفظه‌های شیشه‌ای که به صورت مکعب مستطیل می‌ساختند و دری داشت و در بالای آن روزنه‌ای برای خروج هوا و چراغ را در درون آن می‌نهادند، گفته شده است.
پس مشکوة یعنی محفظه‌ای برای چراغ در مقابل حملة باد و طوفان بود و از آنجا که غالباً در دیوار ایجاد می‌شد نور چراغ را متمرکز ساخته و منعکس می‌نمود.
به تفسیرالمیزان و تفسیرنمونه (در تفسیر سورة نور) مراجعه فرمایید.

منابع:
1- سورة نور، آیه35.
2- سورة مائده، آیه15.
3- بقره، آیه257.
4- سورة انعام، آیه122.
5- سورة توبه، آیه32.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی