***
نام: سیدیحیی؛ ملقب به خواجه ملا سیدیحیی/ نشانی: شهرستان سراوان، بخش مرکزی، دهستان حومه، روستای دهک/ تاریخ نخستین بنا: اوایل دهه‌ی سی شمسی/ مدیریت: مردمی
***

(1) موقعیت مقبره

مقبره‌ی سید یحیی در روستای دهک از توابع شهرستان سراوان بخش مرکزی، دهستان حومه و در نزدیکی مقبره‌ی خواجه نبی‌بخش واقع شده است. فاصله‌ی مقبره‌ی خواجه یحیی تا جاده‌ی اصلی بیش از یک کیلومتر و تا روستای دهک نزدیک به سیصد متر است. این مسافت جاده‌ای مشخص دارد. که معمولاً زائران با وسایط نقلیه مانند اتومبیل و موتورسیکلت خود را به مقبره می‌رسانند. مقبره در قسمت شمال روستا واقع است.

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

بنا به گفته‌ی راویان محلی، سید یحیی ملقب به «خواجه ملا سیدیحیی» از سادات و دراویش منطقه سراوان است. وی از نوادگان خواجه‌ی بزرگ حضرت مرشد به شمار می‌رود. او در حدود 89 سال پیش در سراوان و دهک زندگی می‌کرده است. مجموعه‌ی زیارتگاه و ضمائم آن و اتاقی که در حال احداث است، در زمینی به مساحت صد و چهل مترمربع از متعلقات مقبره و از طرف اهالی روستا وقف شده است. با توجه به اینکه از آن زمان تاکنون، نیاکان و فرزندان و نوه‌های شیخ مرشد در روستای دهک زندگی می‌کرده‌اند دِهَک به روستای سادات مشهور بوده و هست. سیدیحیی از مدرّسان مدارس دینی بود که نیاکان وی در روستای دهک تأسیس کرده بودند. خواجه ملاسید یحیی که همانند نیاکان خویش، حضرت خواجه مرشد و حضرت خواجه نبی‌بخش، فردی عالم و پرهیزگار و مفسر قرآن و حدیث بود از قریحه‌ی شعری بسیار بالایی نیز برخوردار بود، اشعار زیادی در قالب غزل عرفانی سروده است. وی بیشتر اوقات مشغول نماز و عبادت بود و سفرهای زیادی را برای ترویج شریعت و طریقت نیاکان خویش، که خواجه مرشد از بزرگ‌ترین آنان به شمار می‌آید، انجام داد. بنا به گفته‌ی روستاییان محلی، خواجه سید یحیی همواره مورد احترام گذشتگان و نسل کنونی بوده است. افراد زیادی همه روزه از مرقد وی دیدن می‌نمایند. وی را بعد از وفات مردم روستای دهک در نزدیکی مقبره خواجه نبی‌بخش به خاک سپردند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

بنای مقبره بر زمینی مرتفع و ناهموار ساخته شده است. در نزدیکی مقبره، رودخانه‌ای هست که هم‌اکنون آب آن خشک شده است. جهت‌های غرب و شمال مقبره را درّه و سمت شرق و جنوب آن را درختان خرما و نخلستان و قناتی احاطه کرده است که در گذشته آب شرب روستا را تأمین می‌کرد و هم‌اکنون با آب آن کشاورزی می‌کنند. بنای مذکور به صورت چهار دیواری روبازی در شمال روستای دهک واقع شده است. براساس گفته‌ی راویان محلی، سابقه احداث اولیه این بنا به شصت سال پیش مربوط می‌شود.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

بنای مقبره از سنگ، آجر، سیمان، ماسه درست شده است و نمای بیرون بنا با روکشی از سیمان سیاه و ماسه پوشانیده‌اند. بنا شش متر طول و چهار متر عرض و ارتفاعی در حدود دو نیم متر دارد و ضخامت دیوارهای چهل سانتی‌متر است.
در چهار طرف بنا، مناره‌هایی سیمانی دو قسمتی، به ارتفاع یک متر از بالای دیوار وجود دارد که در قسمت بالای آنها چراغی تعبیه شده است و در قسمت بیرونی ضلع جنوب شرقی پرچم آبی رنگی به ارتفاع شش متر، که بر روی آن کلمه الله اکبر نوشته شده و با چوب بسیار سخت و محکم ارچین که در زبان بلوچی به آن «هیزران» می‌گویند به دیواره محکم شده و در زمین فرو رفته است.
در فلزی آهنی دولنگه‌ی سبزرنگی به ارتفاع دو متر و بیست و عرض هفتاد سانتی‌متر در ضلع شمال شرقی وجود دارد؛ وقتی وارد بنا می‌شویم چهارده عدد قبر سنگی و سیمانی با ابعاد مختلف دیده می‌شود که همگی از فرزندان و نوادگان سید یحیی هستند. قبر سید در شمال بنا با عرض هفتاد سانتی‌متر و طول دو متر و شصت و ارتفاع 45 سانتی‌متر وجود دارد که بر روی آن سنگ‌های مربع شکلی به صورت پازل چیده شده است که در سمت چپ آن، اتاقی فلزی وجود دارد که روی آن شیشه‌ی گل‌دار نصب و با مثلث‌های آهنی رنگی و تزیینی مزین شده است و سقفی شیروانی دارد که در داخل آن، قبر یکی از فرزندان خواجه سید یحیی به نام سید خواجه عبدالرئوف قرار گرفته که در طریقت دستی چیره داشته است. روی این قبر را با پارچه‌ی قرمز رنگی پوشانده‌اند که مزّین به سوزن‌دوزی است و در بیرون این اتاق فلزی، کتیبه‌ای هست که مشخص می‌کند این مقبره از طرف ساکنان روستای کلپورگان وقف فرزند خواجه یحیی شده است.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

بنا به گفته راویان محلی، بیشتر زائران از اهالی روستای دِهَک و روستاهای مجاور یا برخی از دیگر نقاط شهرستان سراوان به جهت زیارت حضور پیدا می‌کنند. زائران معمولاً با خواندن فاتحه و قرآن و نماز به دعا می‌پردازند. بعد از انجام مراسم دعا و فاتحه هر نیتی را که دارند از خداوند طلب می‌کنند.

2. نذورات:

بیشتر نذورات را در روز چهارشنبه زائران در بین مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل نوعی غذای محلی به نام سَمولا و استامبلی و حلوای خرما و پول نقد است. طبق اظهارات راویان محلی، بعضی مواقع گوسفند هم برای قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود.

3. موقوفات:

مجموعه‌ی زیارتگاه و ضمائم آن و اتاقی که در حال احداث است، در زمینی به مساحت صد و چهل مترمربع از متعلقات مقبره و از طرف اهالی روستا وقف شده است.

4. مراسم:

بعد از انجام مراسم زیارت، زوّار در اتاقی جمع می‌شوند، که در قسمت شمالی روستا بر تپه‌ای بلند واقع و با همکاری روستاییان ساخته شده است و به دعا و راز و نیاز با خدا می‌پردازند.
در اعیاد فطر و قربان بعد از ادای نماز عید، مردم روستای دِهَک و نوادگان خواجه در کنار مقبره، جمع می‌شوند و بعد از سوزاندن مشک و عود به دعا و نیایش می‌پردازند.

5. دفن شدگان:

در مجاورت مقبره، جز فرزند خواجه به نام سید عبدالرئوف، سیزده نفر از فرزندان و نوادگان وی مانند سید امام بخش در این مکان دفن شده‌اند.

6. متولیان و خادمان:

ملا زاهد حسینی نژاد؛ یوسف دهواری؛ رئوف سیدزاده

راویان محلی:

ملازاهد حسینی نژاد

تحقیق میدانی:

فروردین ماه 1390
منبع مقاله :
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.