با توجّه به اين كه غالباً رفتن به زيارت، با مسافرتى همراه است (و به تعبير ديگر: زيارت از مصاديق سفر مى باشد)
البته هر سفری مقصدی دارد و هرکس به منظوری سفر می کند در زمان ما اهداف سفر بسیار زیاد است ولی غالبا افراد مومن به شهرها و کشورهائی که در آن اماکن زیارتی است بقصد زیارت سفر می کنند کهشايسته است زائران از انجام آداب سفر و مقدّمات آن غافل نباشند؛ اجمالى از اين آداب و مقدّمات (كه تفصيل آن در بحارالانوار، جلد 97؛ كتاب المزار، صفحه 101 به بعد و در وسائل الشيعه، جلد 8؛ ابواب آداب سفر از كتاب الحجّ، صفحه 248 به بعد وارد شده) عبارت است از:
1-در بعضى از روايات(1) آمده است كه انتخاب بعضى از روزهاى هفته براى مسافرت بهتر است ولى چنانچه انسان سفر خود را با صدقه(2) و دعا(3) شروع كند ان شاء الله گرفتار مشكلى نخواهد شد.
2- با اميدوارى حركت كند و از فال بد زدن بپرهيزد چرا كه از روايات به دست مى آيد آن گونه كه تو تفأل برخود كنى همان برايت پيش مى آيد؛ اگر آسان بگيرى آسان و اگر سخت بگيرى سخت مى شود و اگر آن را چيزى به حساب نياورى مشكلى پيش نمى آيد.(4)
3-قبل از سفر صدقه بدهد كه در روايتى از امام باقر(عليه السلام) آمده: «هر زمان امام سجّاد(عليه السلام) پاى در ركاب مى گذاشت با صدقه دادن در حدّ توان خود، سلامتى را از خداوند عزّوجل طلب مى كرد و هنگام بازگشت از سفر نيز به شكرانه سلامتى سفر به اندازه توان خويش صدقه مى داد و حمد و شكر خدا بجاى مى آورد».(5) و نيز آمده است: صدقه بده و هر روز كه خواستى از منزل خارج شو(6) و اگر چيز ناگوارى به دلت راه پيدا كرد، به اوّلين مسكينى كه برخورد مى كنى صدقه بده سپس حركت كن كه خداوند، خطر را از شما دور مى كند.(7)
4- قبل از سفر دو ركعت نماز بخواند و همه چيز خود را به خدا بسپارد و بگويد: «اَللّهُمَّ إِنّي أَسْتَوْدِعُكَ نَفْسي، وَ أَهْلي، وَ مالي، وَ ذُرِّيَّتي، وَ دُنْياي وَ آخِرَتي، وَ أَمانَتي، وَ خاتِمَةَ عَمَلي؛ خداوندا من خودم و خانواده ام و اموالم و فرزندانم و دنيا و آخرتم و امانتها و پايان كارم را به تو مى سپارم». به سندهاى معتبر نقل شده است كه: آن نماز و اين دعا بهترين جانشين او بر اهل بيتش است و كسى كه اين دعا را بخواند به آنچه درخواست نموده، مى رسد.(8)
5- پس از خروج از خانه، بر در منزل و رو به آن سمتى كه به سوى آن، سفرش را آغاز مى كند، مى ايستد و هر كدام از حمد و آية الكرسى و فلق و ناس و اخلاص را از پيش رو و جانب راست و چپ مى خواند و سپس مى گويد: «اَللّهُمَّ احْفَظْني، وَ احْفَظْ ما مَعِىَ، وَ سَلِّمْني، وَ سَلِّمْ ما مَعِىَ، وَ بَلِّغْني، وَ بَلِّغْ ما مَعِىَ بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ الْجَميلِ؛ خداوندا مرا حفظ كن و آنچه با من است نيز حفظ كن و مرا و آنچه با من است سالم بدار و مرا و هر چه با من است به بهترين صورت به مقصد برسان». كسى كه چنين كند خداوند او و آنچه همراه اوست را حفظ مى كند و به مقصد مى رساند.(9)
6- مقدارى از تربت امام حسين(عليه السلام) بردارد و بگويد: «اَللّـهُمَّ إِنَّ هذِهِ طينَةُ قَبْرِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلامُ، وَلِيِّكَ وَابْنِ وَلِيِّكَ، اِتَّخَذْتُها حِرْزاً لِما اَخافُ، وَ لِما لا اَخافُ؛ خداوندا اين خاك پاك قبر امام حسين(عليه السلام) است همان ولىّ و فرزند ولىّ تو؛ من آن را پناهى براى آنچه از آن مى ترسم و آنچه از آن نمى ترسم قرار داده ام». اگر چنين كند به بركت اين كار در پناه خدا خواهد بود.(10)
7-پس از حركت، در مسير راه مى گويد: «اَللّهُمَّ خَلِّ سَبيلَنا، وَ أَحْسِنْ تَسْييرَنا، وَ أَحْسِنْ عافِيَتَنا؛ خداوندا راه ما را بگشاى و مسير و عافيت ما را نيكوگردان».(11)
8-وبگويد:بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَمِنَ اللهِ وَ اِلـَى اللهِ، وَ فى سَبِيلِ اللهِ، اَللّـهُمَّ اِلَيْكَ * * * * * به نام خدا و به خدا و از خدا و بسوى خدا و در راه خدا خدايا به تو اَسْلَمْتُ نَفْسى، وَ اِلَيْكَ وَجَّهْتُ وَجْهى، وَ اِلَيْكَ فَوَّضْتُ اَمْرى، فَاحْفَظْنى تسليم كردم خودم را و بدرگاه تو گرداندم رويم را و به تو واگذاردم كارم را پس نگهداريم كن بِحِفْظِ الاِْيْمانِ، مِنْ بَيْنِ يَدَىَّ وَ مِنْ خَلْفى، وَعَنْ يَمينى وَعَنْ شِمالى، به نگهدارى ايمان از پيش رويم و از پشت سرم و از راستم و از چپم وَمِنْ فَوْقى وَمِنْ تَحْتى، وَادْفَعْ عَنّى بِحَوْلِكَ وَقُوَّتِكَ، فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَلا و از بالاى سرم و از زير پايم و پشتيبانى كن از من به قدرت و نيروى خودت زيرا كه قدرت قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ.(12) و نيرويى نيست جز به خداى والاى بزرگ.
9- وقتى سوار بر مركب شود بگويد: بِسْمِ اللهِ لاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ إِلاَّبِاللهِ،«اَلْحَمْدُللهِِ الَّذي هَدانالِهذاوَماكُنّا لِنَهْتَدِيَ با نام خدا آغاز مى كنم، هيچ جنبش و نيرويى جز با مدد الهى انجام نمى پذيرد، ستايش مخصوص خدايى است كه ما را به سمت اين سفر خير رهنمون لَوْلا أَنْ هَدانَا اللهُ»(13)، «سُبْحانَ الّذي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنّا لَهْ مُقْرِنينَ».(14) شد و اگر هدايت او نبود ما به سوى آن رهنمون نمى شديم، منزّه است خدايى كه اين مركب را مسخّر ما قرارداد وگرنه ما توانايى تسخير آن را نداشتيم. كه اگر چنين كند خودش و مركبش محفوظ مى ماند، تا پياده شود.(15)
10- در مواقع احساس خطر، آيه 80 سوره اسراء را تلاوت كند: «رَبِّ أَدْخِلْني مُدْخَلَ صِدْق، وَ أَخْرِجْنى مُخْرَجَ صِدْق، وَاجْعَلْ لي مِنْ پروردگارا! مرا در هر كار با صداقت وارد كن و با صداقت خارج ساز و از سوى خود لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصيراً». حجّتى يارى كننده برايم قرار ده. همچنين خواندن آية الكرسى در چنين مواردى بسيار خوب است.(16)
11- اگر به منزلى رسيد كه قصد استراحت در آن را دارد قبل از خواب، تسبيح فاطمه زهرا(عليها السلام) را بگويد، سپس آية الكرسى تلاوت كند كه تا صبح از هر خطرى محفوظ بماند.(17)
12-اگر تنها مسافرت مى كند بگويد: «ما شاءَ اللهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلاَّ بِاللهِ، اَللّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتي، وَ أَعِنّي عَلى وَحْدَتي، وَأَدِّ غـَيـْبَـتـي».(18 آنچه خدا بخواهد تحقق مى يابد، هيچ جنبش و نيرويى جز با مدد الهى انجام نمى گيرد خداوندا وحشت مرا به انس تبديل فرما و مرا بر تنهايى ام يارى ده و در غياب من به جاى من باش. و بهتر است انسان تا امكان دارد تنها سفر نكند.(19)
13ـ به دوستان و همراهان كمك كند و در رفع نيازهاى آنان مضايقه ننمايد و حقيقتاً نسبت به آنان متواضع و دوست و مهربان باشد. از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده است: «مَا اصْطَحَبَ إِثْنانِ إِلاَّ كانَ أَعْظَمُهُما أَجْراً وَ أَحَبَّهُما إِلَى اللهِ أَرْفَقَهُما لِصاحِبِهِ؛ هرگاه دو نفر با يكديگر همراه شوند آن كس كه بيشتر محبّت و كمك كند نزد خدا محبوب تر و پاداشش بيشتر است».(20) در روايت ديگرى از امام سجّاد(عليه السلام) وارد شده كه حضرتش سفر نمى كرد مگر با كسانى كه او را نشناسند تا بتواند در مسير راه، به همراهانش كمك نمايد.(21)
در روايتى ديگر از رسول گرامى(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه وقتى با اصحابش در سفر بود و مى خواستند گوسفندى بكشند، يكى گفت: كشتن گوسفند با من! ديگرى گفت: كندن پوست آن با من! و سوّمى گفت: پختن آن با من! و حضرتش فرمود: تهيّه هيزمش با من! گفتند: يا رسول الله شما زحمت نكشيد ما خود، انجامش مى دهيم. فرمود: مى دانم، ولى دوست ندارم نسبت به شما امتيازى پيدا كنم؛ زيرا حق تعالى دوست ندارد كه ببيند بنده اش براى خود امتيازى نسبت به ديگران قائل است.(22)
14ـ به ما دستور داده شده: «با كسانى كه از جهت خرج كردن و تمكّن مالى در رديف شما نيستند، مسافرت نكنيد، مبادا آنها احساس حقارت كنند!».(23)
15ـ دقيقاً مراقب انجام نمازهاى واجب باشد كه بسيار مهم است؛ زيرا از كمال غفلت زائر است با آن كه براى تقرّب به سوى خدا و رسيدن به ثواب زيارت و حج و عمره و مشاهد مشرّفه، به سفر مى رود، در مسير راه، نسبت به نماز و شرايط و حدود، و بجا آوردن آن در اوّل وقت، بى مبالاتى و بى توجّهى داشته باشد؛ در حالى كه از امام صادق(عليه السلام) روايت شده كه فرمود: «نماز فريضه از بيست حجّ (مستحبّ) بهتر است».(24)
16ـ بعد از نمازهاى قصر ـ اگر وقت دارد ـ سى مرتبه تسبيحات اربعه را فراموش نكند كه روى آن تأكيد شده است.(25)
17ـ ناگفته پيداست: آنچه درباره دعا و صدقات براى حفظ جان و مال و خانواده، از خطرات در بالا گفته شد به اين معنا نيست كه انسان احتياط را از دست دهد و مراقبت هاى لازم را براى حفظ خويش و اموالش انجام ندهد؛ بلكه مقصود اين است: هر چه براى حفظ خود و اموال خويش در توان دارد انجام دهد و بقيّه را به خدا بسپارد چرا كه در روايت آمده است دعاى افراد سهل انگار مستجاب نمى شود. بنابراين، بايد در جادّه هاى خطرناك قدم نگذارد؛ خصوصاً در رانندگى امورى را كه براى ايمنى توصيه شده است فراموش نكند، از سرعت غير مجاز بپرهيزد، با احتياط حركت كند و وسايل لازم را كه در سفرهاى زمستانى يا تابستانى مورد نياز است با خود بردارد. اين سخن را با حديث پرمعنايى پايان مى دهيم: امام صادق(عليه السلام) به يكى از يارانش فرمود: «اِعْقِلْ راحِلَتَكَ وَ تَوَكَّلْ؛ با توكّل زانوى اشتر ببند».(26)

پي نوشت ها :
 

1. رجوع شود به: كافى، جلد 8، صفحه 143، حديث 109 و صفحه 275، حديث 416 و خصال صدوق، جلد 2، صفحه 385، حديث 67 و صفحه 386، حديث 69 و صفحه 388، حديث 78 و صفحه 393، حديث 95 و بحارالانوار، جلد 56، صفحه 35 و جلد 97، صفحه 102 و فقيه، جلد 1، صفحه 424، حديث 1252 و جلد 2، صفحه 266 و 267.
2. كافى، جلد 4، صفحه 283، حديث 4.
3. رجوع شود به: وسائل الشيعه، جلد 11، باب 15 از ابواب سفر.
4. كافى، جلد 8، صفحه 197 و 198، حديث 235 و 236 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 8 از ابواب سفر، حديث 2 و 3.
5. فقيه، جلد 2، صفحه 270، حديث 2408 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حديث 5.
6. كافى، جلد 4، صفحه 283، حديث 4 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حديث 1.
7. محاسن، جلد 2، صفحه 349، حديث 26 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حديث 3.
8. كافى، جلد 4، صفحه 283، حديث 1 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 18 از ابواب سفر، حديث 1.
9. كافى، جلد 2، صفحه 543، حديث 11 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 19 از ابواب سفر، حديث 1.
10. كامل الزيارات، صفحه 283، حديث 10، باب 93.
11. كافى، جلد 4، صفحه 287، حديث 1.
12. بحارالانوار، جلد 73، صفحه 258، حديث 52.
13. سوره اعراف، آيه 43.
14. سوره زخرف، آيه 13.
15. رجوع شود به: كافى، جلد 6، صفحه 540، حديث 17.
16. محاسن، جلد 2، صفحه 367، حديث 118.
17. همان مدرك، حديث 120 .
18. فقيه، جلد 2، صفحه 276، حديث 2431.
19. كافى، جلد 4، صفحه 286، حديث 5 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 30 از ابواب سفر، حديث 1.
20. فقيه، جلد 2، صفحه 278، حديث 2437 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 31 از ابواب سفر، حديث 2.
21. عيون اخبارالرضا، جلد 2، صفحه 145، حديث 13 و وسائل الشيعه، جلد 8، باب 46، حديث 2.
22. بحارالانوار، جلد 73، صفحه 273.
23. فقيه، جلد 2، صفحه 279، حديث 2442.
24. كافى، جلد 3، صفحه 265، حديث 7.
25. تهذيب، جلد 3، صفحه 230، حديث 103.
26. بحارالانوار، جلد 100، صفحه 5، حديث 18.
 

/ك