مقربين از چشمه خالص «تسنيم» مي نوشند/تفاوت ابرار و مقربين

ابرار جمع “بر” است به معني نيك و نيكوكار. “بر” يكي از اسماي خداوند نيز است: «هو البرّ الرّحيم». در چند آيه از قرآن كريم نام ابرار ذكر شده است: «إِنَّ الْأَبْرارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كانَ مِزاجُها كافُورا»[1]؛ «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفي‏ نَعيم»[2]؛ «كَلاَّ إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفي‏ عِلِّيِّين»[3] مقربين نيز در سوره هاي مختلف قرآن توصيف شده اند. در سوره واقعه به عنوان صفتي براي سابقون ذكر شده اند: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ. أُوْلَئكَ الْمُقَرَّبُون. فىِ جَنَّاتِ النَّعِيم»[4] در سوره مطففين نيز مقربان به عنوان شاهدان نامه اعمال ابرار نام برده شده اند: « يَشهَْدُهُ المُْقَرَّبُون»[5] حديثي است كه مي فرمايد: «حسنات الابرار سيئات المقربين» يعني كارهايي كه براي ابرار حسنه و بالابرنده است براي مقربان سيئه و پايين آورنده است. اگر چيزي براي مقربين گناه شمرده مي شود، همان چيز براي ابرار اطاعت و ثواب محض است.  از اين حديث فهميده مي شود كه چقدر مقام مقربين و ابرار متفاوت است و چقدر مقربين بالاتر از ابرار هستند. مثلا آنچه سلمان فارسي و ابوذر غفاري انجام مي دهند و در حد خودشان اطاعت است، همان كار در حد علي بن ابي طالب گناه است.
حال ببينيم تفاوت هاي مقربان و ابرار در چيست؟
ابرار ممكن است به چيزي غير از خدا علاقه داشته باشند، ولي آنرا در راه خدا صرف مي كنند؛ يعني در قلبشان محبت به غير الله دارند، اما محبوبشان را خواه مال، جان، عيال و هرچه باشد فداي الله مي كنند: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون»[6] يعني زماني كه محبوبتان را در راه خدا انفاق كرديد به مقام ابرار مي رسيد. اما مقربين تنها حب به خدا دارند «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيرا»[7] ضميرحبه به الله بر مي گردد. يعني مقربين علي حب الله اطعام مي كنند، چنانچه فرمود «إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً »[8] اميرالمومنين فرمود: عبادت من “خوفا علي النار” نيست و “شوقا الي الجنه” هم نيست “حبا لله” است؛ او جزء مقربين است.
شرابي كه ابرار از آن مي نوشند رحيق است «يُسْقَوْنَ مِن رَّحِيقٍ مَّخْتُوم»[9] رحيق شرابي است كه هيچ گونه غش و آلودگي در آن وجود ندارد. اين آشاميدني مختص ابرار است. اما شرابشان خالص نيست، ممزوج به كافور «كانَ مِزاجُها كافُورا»[10] يا تسنيم است: «وَ مِزَاجُهُ مِن تَسْنِيم»[11]. اما مقربين از چشمه خالص تسنيم مي نوشند كه از رحيق خيلي بالاتر است و مقربين فقط و فقط از آن مي نوشند. در واقع تسنيم برترين شراب طهور بهشتى است كه مقربان آن را به طور خالص مى ‏نوشند، ولى براى ابرار مقدارى از آن را با رحيق مختوم كه نوع ديگرى از شراب طهور بهشتى است مى ‏آميزند! اينكه چرا چشمه خالص را به مقربين و چشمه ممزوج را به ابرار مي دهند به اين دليل است كه مقرب خالص است و در قلب مقرب جز محبت الله نيست؛ نه اينكه محبوبي غير از خدا داشته باشد و آنرا نثار خدا كند. اصلا مقربين اجازه نمي دهند محبت غير خدا در دلشان جاي گيرد. كار مقرب مطابق اين آيه است: «أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ[12]»
 هم چنين خداوند درباره نامه اعمال ابرار در سوره مطففين مي فرمايد:« كلاََّ إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِى عِلِّيِّين»[13] اما در ادامه مي فرمايد :« يَشهَْدُهُ المُْقَرَّبُون»[14] يعني يكي ديگر از تفاوت هاي ابرار و مقربين در اين است كه مقربين كتاب و نوشته ابرار را مشاهده مي كنند. از اين آيه هم مي توان فهميد كه چقدر مقام مقربين بالاتر از ابرار است.
در حديثي آمده است: «الدنيا حرام علي اهل الاخره و الاخره حرام علي اهل ادنيا و كلاهما حرام علي اهل الله» دنيا(دنياپرستي)حرام است بر اهل آخرت و آخرت حرام است بر دنيا پرستان و هر دوي اينها(پرستش و خواستن اينها) حرام است بر اهل الله. اهل الله همان مقربين هستند، اهل الاخره ابرار هستند و اهل الدنيا فجار هستند. اهل الاخره(ابرار) مردمي هستند كه واقعا كار مي كنند و زحمت مي كشند تا در آخرت خداي متعال به آنها لطف و تفضل كند و نعمت بهشت بدهد. اينها گاهي كارهايي مي كنند كه بالاتر از حد بهشت است و محض رضاي خداست كه اين مي شود كار مقربين. اما مقربين فقط و فقط براي رضاي خدا كار مي كنند و نه براي پاداش و بهشت.[15]

پي نوشت:
[1] . به يقين ابرار (و نيكان) از جامى مى‏ نوشند كه با عطر خوشى آميخته است. انسان،5
[2] . به يقين نيكان در نعمتى فراوانند. انفطار،13 و مطففين،22
[3] . چنان نيست كه آنها (درباره معاد) مى‏ پندارند، بلكه نامه اعمال نيكان در «عليّين» است! مطففين،18
[4] . و (سومين گروه) پيشگامان پيشگامند، آنها مقرّبانند! در باغ هاى پرنعمت بهشت (جاى دارند). واقعه،10-12
[5] . كه مقربان شاهد آنند! مطففين،21
[6] . هرگز به (حقيقت) نيكوكارى نمى‏ رسيد مگر اينكه از آنچه دوست مى‏ داريد، (در راه خدا) انفاق كنيد. آل عمران،92
[7] . و از روي دوستى خدا به فقير و اسير و طفل يتيم طعام مى‏ دهند. انسان،8
[8] . (و مى‏ گويند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام مى‏ كنيم، و هيچ پاداش و سپاسى از شما نمى‏ خواهيم!  انسان،9
[9] . آنها از شراب (طهور) زلال دست‏نخورده و سربسته‏اى سيراب مى‏شوند! مطففين،25
[10] . به يقين ابرار (و نيكان) از جامى مى ‏نوشند كه با عطر خوشى آميخته است. انسان،5
[11] . اين شراب (طهور) آميخته با «تسنيم» است، مطففين،27
[12] . آگاه باشيد كه دين خالص از آن خداست. زمر،3
[13] . چنان نيست كه آنها (درباره معاد) مى‏ پندارند، بلكه نامه اعمال نيكان در «عليّين» است! مطففين،18
[14] . كه مقربان شاهد آنند! مطففين،21
[15] . آشنايي با قرآن، مرتضي مطهري، بنياد علمي و فرهنگي استاد شهيد مطهري، ص164-158؛ ابرار و مقربين در قرآن، آيه الله جوادي آملي، پاسدار اسلام، آبان 1362،ش23، ص14-15