منبع و معنای روایت «الذکر أول من المذکور» چیست؟

بر اساس آموزه‌های دینی، ذکر و یاد خداوند خود توفیقی است که از سوی پروردگار در اختیار فرد ذاکر قرار می‌گیرد.

در همین زمینه، امیرمؤمنان علی(ع) در روایتی  که در کتاب غرر الحکم نقل شده، می‌فرماید:

 «الذِّکْرُ لَیْسَ مِنْ مَرَاسِمِ اللِّسَانِ وَ لَا مِنْ مَنَاسِمِ الْفِکْرِ وَ لَکِنَّهُ أَوَّلٌ‏ مِنَ‏ الْمَذْکُورِ وَ ثَانٍ مِنَ الذَّاکِرِ».[1]

یاد خدا، در واقع نه کار زبان است و نه نسیمی که از اندیشه برآید، بلکه چیزی است که ابتدا از جانب خود مذکور(پروردگار) آغاز شده و در مرحله‌ی بعد در اختیار ذاکر(بنده) قرار می‌گیرد.

این معنا در روایت دیگری نیز وجود دارد که در همین پایگاه به بررسی آن پرداختیم.[2]

به عبارت دیگر، هر بنده برای هر کار خیر، حتی یاد خدا و شکر او نیازمند توفیقی از جانب پروردگار بوده و بدون این توفیق، موفق به این عبادت نخواهد شد. در همین راستا خداوند برای بنده‌ای که لیاقت گفتن ذکر را دارد، اسباب آن‌را فراهم نموده و او را موفق می‌نماید و تنها بعد از دریافت چنین توفیقی است که بنده به یاد خداوند افتاده و او را می‌خواند.

امام صادق‌(ع) فرمود: «انسان مؤمن به سه خصلت‏ محتاج است: توفیق از جانب خدا، واعظ و اندرزگویی از درون خود و پذیرش نصیحت از هر فرد خیرخواه که او را نصیحت کند».[3]

امام علی(ع) فرمود: هرگاه دیدید که خداوند تو را با یاد خودش مأنوس ساخته، پس این نشانه‌ای است که تو را دوست دارد.[4]

[1]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص 188، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1366ش.

[2]. «معنای الذکر خبر الذکر»، 110880.

[3]. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج 2، ص 604، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق. البته این روایت از امام جواد(ع) نیز نقل شده است. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، ص 457، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404ق، 1363ش.

[4]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 188.